پیروکسن

پیروکسن ها گروه مهمی از مواد معدنی اینوسیلیکات هستند که در بسیاری از سنگ های آذرین و دگرگونی یافت می شوند. آن ها یک ساختار مشترک را متشکل از زنجیرهای منفرد تترائدرهای سیلیکاتی دارند. همچنین پیروکسنها در سیستم های تبلور منوکلینیک و اورتورومبیک متبلور می شوند. پیروکسن ها به فرمول کلی XY ( Si, Al ) 2 O۶هستند که در آن X معرف کلسیم، سدیم، آهن ۲+، منیزیم و به ندرت روی است و Y نمایندهٔ یونهای کوچکتر به مانند کروم، آلومنیوم، آهن۳+، منیزیم، منگنز، اسکاندیم، تیتانیوم، وانادیوم و حتی آهن ۲+ است. آلومنیوم گاهی به طور گسترده ای در سیلیکاتها به جای سیلیکون جایگزین می شود. ( مانند فلدسپارها و آمفیبولها ) ولی این جایگزینی در اکثر پیروکسن ها تا اندازهٔ محدودی رخ می دهد.
نام پیروکسن از دو واژهٔ یونانی ( آتش و بیگانه ) برگرفته شده است به این دلیل که پیروکسن ها در گدازه های آتش فشانی حضور دارند و گاهی به عنوان شیشه های آتشفشانی قرار می گیرند. فرض بر این بود که آن ها ناخالصی هایی در درون شیشه هستند، از این رو به آن ها «غریبهٔ آتش» می گفتند. پیروکسن ها تشکیل دهنده های اولیهٔ مواد معدنی هستند که پیش از فوران گدازه متبلور شده اند. گوشتهٔ فوقانی زمین عمدتاً از اولیوین و پیروکسن تشکیل شده است. ترکیب شیمیایی و نامگذاری پیروکسن ها: زنجیرهٔ سیلیکاتی موجود در ساختار پیروکسن، انعطاف پذیری زیادی را دربارهٔ نحوهٔ اختلاط کاتیونهای مختلف نشان می دهد و پیروکسن های معدنی عمدتاً از روی ترکیب شیمیایی خود نامگذاری می شوند. مواد معدنی پیروکسن ( Pyroxene minerals ) بر اساس گونه های شیمیایی که جایگاه های X و Y و تترائدرهای T را اشغال می کنند نامگذاری می شوند. کاتیون هاییکه جایگاه Yرا اشغال می کنند به اکسیژن های ۶تایی در آرایش اوکتاهدرال محدود می شوند. هایی که در جایگاه X قرار می گیرند می توانند با ۶ تا ۸ اتم اکسیژن هماهنگ ( ( Coordinatedشوند. نام بیست مادهٔ معدنی توسط «کمیسیون انجمن بین المللی کانی در مواد معدنی جدید و نام های معدنی» به رسمیت شناخته شده است و ۱۰۵ نامی که سابقاً به کار برده می شد منسوخ اعلام شد.
پیروکسن معمولی عمدتاً در جایگاه تترائدرال، سیلیکون دارد و غالباً یون هایی با برا ۲+، هم در جایگاه X و هم در جایگاه Y که فرمول تقریبی XYT2O۶ از آن نتیجه می شود. نام کلسیم - آهن - منیزیم پیروکسن را به صورت «پیروکسن چهار ضلعی» تعریف می کنند. سری انستاتیت - فروسیلیت ( SiO3 ) شامل ۵ مول کلسیم است که در سه پلی مورف وجود دارد. ( اورتو انستاتیت اورتورومبیک، پروتو انستاتیت و کلینوانستاتیت منوکلینیک ) . افزایش مقدار کلسیم مانع از تشکیل فاز اورتورومبیک در سیستم تبلور منوکلینیک است. محلول جامد کاملی در کلسیم وجود ندارد و Fe - Mg - Ca پیروکسن هایی که در بین ۱۵ تا ۲۵ مولار هستند هم با توجه به وجود یک جفت کریستال پایدار نیستند. این مسئله منجر به شکاف امتزاج بین پیگنوییت و اوژیت می شود. شکاف در کلسیم ۴۵ مولار اتفاق می افتد. چون یون کلسیم نمی تواند جایگاه Y را اشغال کند. ولاستونیت معدنی مربوط به عضو پایان فرضی کلسیم است اما تفاوت های ساختاری مهم به معنای آن است که با پیروکسن گروه بندی می شوند.

پیروکْسِن (pyroxene)
هر کانی از گروه کانی های سیلیکاتهای کلسیم، آلومینیوم، آهن و منیزیوم، با فرمول عمومی X,YSi۲O۶. در سنگ های آذرین و دگرگونی یافت می شود و ساختار داخلی آن بر زنجیره هایی منفرد از سیلیسیم و اکسیژن مبتنی است. بعضی از پیروکسن های متداول عبارت اند از دیوپسید (X=Ca, Y=Mg)، و اوژیت (X=Ca, Y= Mg,Fe,Al) . ژادیْیِت(NaAlSi۲O۶) نیز پیروکسن است. این ماده گونۀ قیمتی تر یشم سبزو نیز پیروکسن است.