نهضت ردیه نویسی

[ویکی فقه] ردیه سخنرانی، مناظره، گفتگو، تالیف و نگارش کتاب و ... است که بر تخطئه یک یا چند شخص معیّن یا نامعیّن یا گروهی که وابسته به آئین یا فرقه مذهبی باشند، می پردازند. به دلیل تفاوت میان ادراکات و نظرات و دیدگاه های اکثر افراد بشر، می توان بیشتر کتاب ها را ردّیه دانست و در نتیجه شمارش کتب ردّیه مقدور نیست. اما ردیه نویسی باب گسترده ای از مناظره ی میان انسان ها است و برخی از کتب، ردّیه محض و خالصند که با عناوین مختلف و متفاوتی عرضه شده و می شوند.
ردیه نویسی باب گسترده ای از مناظره ی میان انسان ها است. زیرا خدای متعال در درون هر فرد بشر، عقل و خرد به ودیعت نهاده که حجت باطنی او و تنها راه رسیدن به شناخت و درک حقایق و تصدیق آنهاست و مویّد وحی و شرع می باشد. براساس عقیده به حسن و قبح عقلی، عقل افراد با هم متفاوت است و نازل ترین مرتبه ی آن، همان است که موجب تکلیف شرعی می شود و با کمتر شدن، رفع تکلیف خواهد شد؛ و بالاترین مرتبه ی آن، عقل کلّ و مربوط به انسان کامل (پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) و امام (علیه السّلام)) است. و میان این دو مرتبه، درجات عقول، بی شمار و باهم متفاوت است.خرد هر فردی ابزار درک کلّیات است و این کلّیات و معلومات او، وقتی که به صورت سخنرانی و نوشته ای درآید، در دسترس افراد همنوع وی قرار می گیرد و اگر آنها بین معلومات و باورهای خویش با نوشتار یا گفتار او تطابق و هم سویی ببینند، آنرا پسندیده و می پذیرند. امّا اگر آن سخنان و مکتوبات با ادراکات و اطلاعات و معلومات ایشان مخالف و ناسازگار باشد، به ناچار به نوعی واکنش منجر خواهد شد که ممکن است حتی به شکل درگیری فیزیکی یا سرکوب آن فرد بیانجامد.امّا نخبگان اصولی شیعه خود را عقلا و شرعا (بدلیل تطابق حکم عقل و شرع) ملزم می دانند که در این گونه موارد، اطلاعات خود را آشکار و آنچه را که حق و واقعیت می دانند، از طریق مناظره و گفت وگو یا ایراد خطابه و سخنرانی یا با تالیف و نگارش کتب و رسائل و مقالاتی بیان کنند. به چنین اظهار نظری «ردّیه» گویند، زیرا «رد» در لغت، به معنای «تخطئه» و «به خطا نسبت دادن» است و کتب ردّیه، نوشتارهایی هستند که بر تخطئه یک یا چند شخص معیّن یا نامعیّن یا گروهی که وابسته به آئین یا فرقه مذهبی باشند، می پردازند و به دلیل تفاوت میان ادراکات و نظرات و دیدگاه های اکثر افراد بشر، می توان بیشتر کتاب ها را ردّیه دانست و در نتیجه شمارش کتب ردّیه مقدور نیست.
عناوین کتب ردیه
اما برخی از کتب، ردّیه محض و خالصند که در قدیم معمولا به عنوان «الردّ علی...» یا «النقض لفلان» (مثل کتاب «بغض النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض» که ردّیه ای بر کتاب ضدّ شیعی «بعض فضائح الروافض» و از کتب بسیار مهم و درجه اول فارسی است و در سال ۵۶۰ هـ. ق توسط عبدالخلیل رازی از علمای شیعه تالیف شده است) و در قرن بیستم با عناوین مختلف و متفاوتی عرضه شده و می شوند.گرچه تا قرن دهم هجری و حتی پس از آن، کتب مختلفی در ردّ آثار اهل سنّت اعم از مذاهب اهل حدیث و اهل رای یا مکاتب جبری و تفویضی و اشعری و اعتزالی و نیز در ردّ آرای بدعت گران قرمطی یا اسماعیلی یا منکران غیب (مذهب دهری مسلک) نگاشته شده اند، امّا این کتب ردّیه در قرون ۱۱ تا ۱۴ در ایران چندان مطرح یا منشا اثر نبوده اند.
ردیه بر گروه ها
آنچه که در این قرون به عنوان ردّیه و نقض نگاشته شده اند، بیشتر علیه آثار این گروه ها بوده اند: ۱-اخباریان؛ ۲-صوفیان؛ ۳-شیخیّه؛ ۴-بابیان و بهائیّان؛ ۵-مسیحیان. کتاب «رادّ شبهات کفّار» یکی از کتب مهم ردّیه بر مسیحیّت است که توسط فرزند مرحوم وحید بهبهانی یعنی مرحوم آیت الله آقامحمدعلی کرمانشاهی بهبهانی (مولّف رساله خیراتیه در ردّ صوفیه که ید طولائی در ستیز با صوفیان و سرکوب آنها داشته) تالیف شده است. البته این کتب ردّ بر مسیحیان (نصارا) عکس العملی بود در برابر جنگ های صلیبی در قرون وسطی، و سپس عصر استعمار (قرن ۱۸ و ۱۹) و تبلیغات تبشیری مبلغان آنها در جوامع اسلامی بخصوص پس از رواج صنعت چاپ (قرن ۱۶ م به بعد) مثل کتاب ارنست رنان و گوبینو و هانری مارتین و جبرئیل لبنانی (نویسنده «الهدایه» و «منارالحق» و «ابحاث المجتهدین» در دهه اول و دوم قرن ۲۰) و دیگران.
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، گزیده ی مقالات «الذریعه»، ترجمه ی حمیدرضا شیخی، مشهد، آستان قدس، ۱۳۸۰، ص۱۹۶-۱۹۱.
...