[ویکی فقه] نسخ تلاوت، ادعای اسقاط آیه قرآنی با بقای مضمون آن را می گویند.
به گمان قائلان به نسخ تلاوت، آیه یا آیاتی در قرآن کریم بوده که تلاوت می شده و مشتمل بر حکمی تشریعی بوده است ولی بعداً از قرآن ساقط و فراموش شده، ولی حکم آن منسوخ نشده و برای همیشه باقی است.آنان برای اثبات سخن خود به آیه جعلی رجم استناد کرده اند که از عمر بن خطاب و اُبَیّ بن کعب نقل شده است که گفته اند: «کان فیما انزل من القرآن، الشیخ و الشیخة اذا زنیا فارجموهما البتة؛ اگر پیرمرد و پیرزن زنا کردند، حتماً آن دو را رجم کنید». می گویند این آیه در قرآن بوده و بعداً حذف شده است؛ ولی حکم آن باقی است.
بطلان این نوع نسخ از نظر علمای امامیه
علمای امامیه بر بطلان این نوع نسخ اتفاق نظر دارند؛ زیرا:۱. قائلان به این نسخ، به اخبار آحاد تمسک جسته اند؛ در حالی که سند این اخبار، صحیح نیست؛۲. اخبار آحاد افاده ظن می کنند؛ و نسخ آیه محکم با ظن، روا نیست؛۳. با مصلحت نزول آیات منافات دارد؛۴. قبول این نوع نسخ، در حکم قبول تحریف قرآن است.صاحب البیان فی تفسیر القرآن در این باره می نویسد: قول به نسخ تلاوت، همان قول به تحریف و اسقاط قرآن است… و مسلمانان بر این نکته اجماع دارند که نسخ، به خبر واحد ثابت نمی شود؛ زیرا امور مهمی که معمولاً بین همه مردم شایع می شود و خبر آن در همه جا انتشار می یابد، به خبر واحد ثابت نمی شود؛ لذا اگر همگان درباره چنین اموری، بی اطلاع باشند و تنها خبر واحدی درباره آن باشد، اثبات آن به خبر واحد معقول نیست و همین که بعضی چنین خبری را نقل کرده و برخی نقل نکرده اند، دلیل بر کذب راوی یا اشتباه و خطای او است. بنابراین، چگونه با خبر واحد می توان ثابت کرد آیه رجم ، جزء قرآن بوده و نسخ شده است؟!
بطلان این نوع نسخ از نظر علمای اهل سنّت
بعضی از علمای اهل سنّت نیز این نوع نسخ را قبول ندارند؛ مثلاً سیوطی از کتاب الانتصارِ قاضی ابوبکر باقلانی از عده ای نقل می کند که این نوع نسخ را انکار کرده اند؛ غزالی در المستصفی از گروهی نقل می کند که اساساً نسخ تلاوت ممتنع است؛ عده ای از معتزله و ابومسلم و امثال او نسخ تلاوت را انکار کرده اند؛ دکتر صبحی صالح ، ادعای نسخ تلاوت را عملی جسارت آمیز می داند. از نسخ تلاوت به « رفع تلاوت »، « نسخ خط »، « نسخ رسم » و « نسخ لفظ » نیز تعبیر شده است.
به گمان قائلان به نسخ تلاوت، آیه یا آیاتی در قرآن کریم بوده که تلاوت می شده و مشتمل بر حکمی تشریعی بوده است ولی بعداً از قرآن ساقط و فراموش شده، ولی حکم آن منسوخ نشده و برای همیشه باقی است.آنان برای اثبات سخن خود به آیه جعلی رجم استناد کرده اند که از عمر بن خطاب و اُبَیّ بن کعب نقل شده است که گفته اند: «کان فیما انزل من القرآن، الشیخ و الشیخة اذا زنیا فارجموهما البتة؛ اگر پیرمرد و پیرزن زنا کردند، حتماً آن دو را رجم کنید». می گویند این آیه در قرآن بوده و بعداً حذف شده است؛ ولی حکم آن باقی است.
بطلان این نوع نسخ از نظر علمای امامیه
علمای امامیه بر بطلان این نوع نسخ اتفاق نظر دارند؛ زیرا:۱. قائلان به این نسخ، به اخبار آحاد تمسک جسته اند؛ در حالی که سند این اخبار، صحیح نیست؛۲. اخبار آحاد افاده ظن می کنند؛ و نسخ آیه محکم با ظن، روا نیست؛۳. با مصلحت نزول آیات منافات دارد؛۴. قبول این نوع نسخ، در حکم قبول تحریف قرآن است.صاحب البیان فی تفسیر القرآن در این باره می نویسد: قول به نسخ تلاوت، همان قول به تحریف و اسقاط قرآن است… و مسلمانان بر این نکته اجماع دارند که نسخ، به خبر واحد ثابت نمی شود؛ زیرا امور مهمی که معمولاً بین همه مردم شایع می شود و خبر آن در همه جا انتشار می یابد، به خبر واحد ثابت نمی شود؛ لذا اگر همگان درباره چنین اموری، بی اطلاع باشند و تنها خبر واحدی درباره آن باشد، اثبات آن به خبر واحد معقول نیست و همین که بعضی چنین خبری را نقل کرده و برخی نقل نکرده اند، دلیل بر کذب راوی یا اشتباه و خطای او است. بنابراین، چگونه با خبر واحد می توان ثابت کرد آیه رجم ، جزء قرآن بوده و نسخ شده است؟!
بطلان این نوع نسخ از نظر علمای اهل سنّت
بعضی از علمای اهل سنّت نیز این نوع نسخ را قبول ندارند؛ مثلاً سیوطی از کتاب الانتصارِ قاضی ابوبکر باقلانی از عده ای نقل می کند که این نوع نسخ را انکار کرده اند؛ غزالی در المستصفی از گروهی نقل می کند که اساساً نسخ تلاوت ممتنع است؛ عده ای از معتزله و ابومسلم و امثال او نسخ تلاوت را انکار کرده اند؛ دکتر صبحی صالح ، ادعای نسخ تلاوت را عملی جسارت آمیز می داند. از نسخ تلاوت به « رفع تلاوت »، « نسخ خط »، « نسخ رسم » و « نسخ لفظ » نیز تعبیر شده است.
wikifeqh: نسخ_تلاوت