موارد باقیات صالحات

[ویکی فقه] باقیات ِصالِحات ، تعبیری قرآنی که در فرهنگ اسلامی جایگاهی ویژه یافته ، و با وجود تفاسیر گوناگونی که از آن ارائه شده ، در مجموع به معنی هر امر صالحی است که ثواب آن تا ابد باقی باشد.
مفسران نخستین در تفسیر باقیات الصالحات به استناد برخی روایات، بیشتر بر مصادیقی چون تسبیحات چهارگانه: «سبحان الله و الحمدلله و لا إله إلاّ الله والله أکبر» یا به همراه «لا حول و لا قوة إلاّ بالله العلی العظیم» سه گانه «لا اله إلاّ الله،» «استغفرالله» و «صلی الله علی محمد و آله» ، مطلق ذکر ، شهادت به یگانگی خدا و دوری از شرک ، نماز شب و تهجّد ، نمازهای یومیه ، سخن نیکو ، نیّت درست ، هر کاری که برای خدا انجام شود: «کل ما أُرید به وجه اللّه» ، همچنین بنا بر روایتی از امام صادق (علیه السلام ) مودت اهل بیت (علیه السلام ) و بزرگ شمردن آنان به عنوان نخستین نعمت الهی از باقیات صالحات به شمار آمده است . برخی باقیات صالحات را دختران شایسته دانسته اند، زیرا آن ها برای پدرانشان (در دنیا) نزد خداوند موجب بهترین ثواب خواهند بود و در آخرت نیز مایه امیدواری آنان هستند.
تسبیحات اربعه
از این میان روایاتی که در آن باقیات الصالحات به تسبیحات اربعه تفسیر شده سهم بیشتری دارد. و ازاین رو این تفسیر به گروه زیادی از مفسران نسبت داده شده است. برخی نیز برای اثبات درستی این تفسیر با استناد به همین روایات از عموم الباقیات الصالحات دست برداشته و کتاب مستقلّی در این زمینه تدوین کرده و سرّ فضیلت و اهمیت این کلمات را، در برداشتن همه اسما و صفات جلال و جمال پروردگار دانسته اند. در پاره ای از منابع، باقیات الصالحات به عنوان اسم خاصی (عَلَم) برای تسبیحات اربعه به کار برده شده است.
عام بودن باقیات صالحات
با این حال دلیلی بر تخصیص عموم آیه در دست نیست و روایات مورد استناد آن دسته از مفسران نیز همگی یا در حد تأکید بر اهمیت و پاداش بیشتر بعضی مصادیق مانند تسبیحات اربعه بوده ، یا از باب مثال و جری و تطبیق است. به هر روی مشهور مفسران در تفسیر آن از موارد متنوع و متعددی نام برده اند که نشان اطلاق و عمومیت معنای آن است. آنان در تفسیر باقیات الصالحات از ایمان، عمل صالح، صفات پسندیده،عبادات و در تعبیری عام همه رفتارها و حالات نیک نام برده اند و برای استدلال بر نظر خویش افزون بر عموم «الباقیات الصالحات» برخی به روایت ابن عباس نیز استشهاد جسته اند. در این روایت از ذکر خدا، درود بر پیامبر(صلی الله علیه وآله) و خاندان او، نماز، روزه، حجّ، صدقه، آزادی بردگان، جهاد، صله رحم و در پایانْ همه کارهای نیک به عنوان مصادیق باقیات الصالحات یاد شده است. گزارش اقوال متفاوت در نقلهای مختلف از ابن عباس تأییدی دیگر بر عمومیت آیه است.
← مؤید
...