مفهوم اجتهاد

[ویکی فقه] اجتهاد استنباط احکام و وظایف عملی از ادله و اصول می باشد.
این واژه در لغت به معنای سخت کوشی است و در اصطلاح از ۲ زاویه به آن نگریسته می شود:۱. اجتهاد به معنای عام، بین فقیهان شیعه و اهل سنت ، که برای آن تعاریف مختلفی شده است؛ برخی آن را به کارگیری نهایت کوشش برای تحصیل ظن به حکم شرعی یا تحصیل حجت بر حکم شرعی یا تعیین وظیفه عملی دانسته اند. برخی دیگر اجتهاد را تلاشی علمی و روش مند جهت استنباط و استخراج حجت بر وظایف شرعی مربوط به موضوعات و پدیده های فرعی، از اصول و قواعد و منابع شرعی و عقلی می دانند. کاربرد واژه اجتهاد در ملکه استنباط حکم شرعی و توان بر استنباط، بسیار رایج است. و کلمه مجتهد با همین نگرش، بر فقیه اطلاق می شود؛ بنابراین، مجتهد کسی است که واجد ملکه استنباط باشد؛ هر چند بالفعل به استنباط نپردازد.اجتهاد، چه از نوع ملکه استنباط و چه به معنای فعلیت آن، به ۲ قسم ( اجتهاد مطلق و تجزّی در اجتهاد ) تقسیم می شود. ۲. اجتهاد به معنای خاص، که تنها در میان فقیهان اهل سنت مطرح است. این اصطلاح مرادف با رأی و عبارت از نوعی تشریع و جعل قانون از سوی فقیه در موارد فقدان نص و مصداق روشن آن قیاس است؛ بلکه شافعی آن را مرادف قیاس می داند. شیعه به جهت غنای فرهنگی و برخوردار بودن از روایات امامان معصوم (علیهم السلام) که ابواب گوناگون فقه را پوشش داده، خود را از اجتهاد به معنای خاص، بی نیاز می داند ولی اجتهاد به معنای عام را که در عصر معصومان نیز میان اصحاب ایشان رواج داشته، می پذیرد. به نظر برخی از فقیهان شیعه، اگر بعضی از منابع اجتهاد، مانند قیاس، از حوزه اجتهاد نظری حذف گردد، تعریف اجتهاد در میان شیعه و اهل سنت یکی می شود؛ چون اجتهاد بر اعتباراتی نظری مبتنی است که بیش تر از ظاهر نصوص مستفاد نیست.
کاربرد قرآنی
واژه اجتهاد در قرآن نیامده؛ ولی می توان واژه قرآنی «تفقه» را قریب به آن دانست؛ زیرا فقه در لغت به معنای فهم یا فهم دقیق است و در اصطلاح، به معنای فهم دین و شرع به کار می رود. فقه اکبر و تفقّه همان فهم دقیق معارف دینی است، اعم از اصول و فروع و سنن یا آن چه به قرآن و علوم قرآن مربوط باشد؛ ولی امروزه فقه را خصوص علم به احکام عملی براساس ادله تفصیلی می دانند. با این تعریف، علم مقلّد به فتوای مجتهد از گردونه بحث خارج است.