مسجد جامع

مسجد جامع عبادتگاه مسلمانان، مکان گردهمایی های سیاسی، اجتماعی و آموزشی آن ها و مرکزی برای برگزاری مراسم های مذهبی است. جامع در لغت به معنای پیوستن اجزا و گرد آمدن است. ترکیب دو واژهٔ مسجد و جامع به صورت «المسجد الجامع» یعنی مسجدی که برای برگزاری نماز و به ویژه نماز جمعه در نظر گرفته شده است و اما «مسجد الجامع» را می توان مانند: امر و یوم در نظر گرفت. مسجد جامع در مرکز شهر و در واقع در بخش های اصلی بنا می شود و نباید آن را با مصلی، مسجد کبیر و مسجد اعظم یکی دانست. در واقع مکان روبازی است که در خارج از شهر ساخته می شود و نمازهای عید قربان و فطر در آن برگزار می شود. مسجد جامع به این خاطر به این نام خوانده می شود که محل برپایی نمازهای جمعه بوده و بزرگی و وسعت آن هیچ دخلی در نامش نداشته. در گذشته مساجدی بود که نمازهای جمعه در آن برپا نمی شد اما بزرگی و عظمت خاص خود را داشت که به همین خاطر این مساجد پس از مسجد جامع در درجهٔ دوم قرار می گرفتند. پیش از ظهور اسلام، اعراب عربستان برای مذاکرات قبیله ای، گرد آمدن قبایل، رئیسان و مناسبات دیگر در مکانی به نام سَقیفه گرد می آمدند و در مکه به آن «دارالنُدوه» می گفتند اما پس از ظهور اسلام، محمد مسجدی را پایه گذاری کرد که «مسجد النبی» نام گرفت و پس از ورود نو مسلمانان به شهر و افزایش جمعیت، محمد اجازه داد مساجد دیگری هم در شهر ساخته شود. پس مسجد النبی، مقر رئیس حکومت و مسجد اصلی بود و دیگر مساجد برای عبادت و تعلیم انتخاب شده بودند. احتمال دارد واژهٔ مسجد جماعت برای اولین بار توسط عمر به کار برده شده باشد چرا که روایتی از وی نقل شده که نماز جماعت و مستحبی بر حج عمره و مستحبی برتری دارد و در دوران علی بن ابی طالب نیز به مسجد کوفه، مسجد جامع می گفتند و از علی بن ابی طالب هم روایتی است که اعتکاف باید در مسجد جامع برگزار شود؛ پس احتمالاً از همان دوران خلفای راشد برای مسجد اصلی شهر این نام را برگزیدند. در فتوحات اولیهٔ، مساجد را بسیار کوچک و به همان شیوهٔ مسجد النبی می ساختند؛ در واقع آن ها معتقد بودند هیچ چیز مثل مسجد نمی تواند وحدت مسلمانان را حفظ کند. مساجد اولیه با سقفی به وسیلهٔ حصیر و چوب پوشانده می شد و دیواری گلی آن را در بر می گرفت. به مرور زمان و با گسترش شهرها، مساجد تغییر شکل دادند. معماران ایرانی از خشت و آجر برای ساخت دیوارها و سقف استفاده کردند؛ به مرور زمان ایوان ها، طاق های چشمه ای، جرزها، ستون ها و… اضافه شد.

- مزگت جامع ؛ مسجد جامع. مسجد آدینه ، مسجد جمعه. ( یادداشت به خط مرحوم دهخدا ) : هنوز روز نبود که همه کوفه سیاه پوشیده بودند و مردمان به مزگت جامع آمدند و از انبوهی بر یکدیگر نشستند. ( ترجمه طبری بلعمی ) . و ایشان را یکی جوی است که اندر میان مزگت جامع گذرد. ( حدود العالم ) . و قاین را قهندز است و مزگت جامع و سرای سلطان اندر قهندز است. ( حدود العالم ) .