مجلس خبرگان رهبری

مجلسی که نمایندگان آن با رأی مستقیم مردم انتخاب می شوند و وظیفۀ آن تعیین ولی فقیه و نظارت بر عملکرد اوست. ایران کشوری شیعی (دوازده امامی) با نظام سیاسی مبتنی بر نظریۀ ولایت فقیه است. به موجب اصل ۵ قانون اساسی «در زمان غیبت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه، در جمهوری اسلامی ایران ولایت امر و امامت امت برعهدۀ فقیه عادل و باتقوی و آگاه به زمان، شجاع، مدیر و مدبّر است که طبق اصل ۱۰۷ عهده دار آن می گردد». نخستین فقیه که رهبری را برعهده گرفت، امام خمینی (ره) بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان رهبر بلامنازع شناخته شد. نحوۀ انتخاب رهبر پس از ایشان در اصل ۱۰۷ قانون اساسی به تفصیل بیان شده است؛ به موجب آن تعیین رهبر برعهدۀ خبرگان منتخب مردم است. خبرگان رهبری دربارۀ همۀ فقهای واجد شرایط مذکور در اصل ۵ و ۱۰۹ بررسی و مشورت می کنند. هرگاه یکی از آنان را اعلم به احکام و موضوعات فقهی یا مسایل سیاسی و اجتماعی، یا دارای مقبولیت عامه یا واجد برجستگی خاص در یکی از صفات مذکور در اصل ۱۰۹ تشخیص دهند، او را به رهبری انتخاب می کنند و در غیر این صورت، یکی ازاعضایخبرگان رهبری را به عنوان رهبر انتخاب و معرفی می نمایند. رهبر منتخب خبرگان، ولایت امر و همۀ مسئولیت های ناشی از آن را برعهده خواهد داشت. رهبر در برابر قوانین با سایر افراد کشور، مساوی است. نحوۀ تشکیل مجلس خبرگان و کیفیت انتخاب و شرایط اعضای آن و نیز آیین نامۀ داخلی جلسات آن، در اولین دوره برعهدۀ فقهای شورای نگهبان است که باید به تصویب رهبر نیز برسد. پس از تشکیل مجلس خبرگان، هرگونه تغییر و تجدیدنظر در آن در صلاحیت خود مجلس خبرگان است (اصل ۱۰۸ قانون اساسی). بر طبق مادۀ ۲ قانون انتخابات مجلس خبرگان، اعضای این مجلس باید دارای شرایط زیر باشند: الف. اشتهار به دیانت و وثوق و شایستگی اخلاقی؛ ب. اجتهاد در حدی که قدرت استنباط بعضی مسایل فقهی را داشته باشند و بتوانند ولی فقیه واجد شرایط رهبری را تشخیص دهند؛ ج. بینش سیاسی و اجتماعی و آشنایی با مسایل روز؛ د. نداشتن سوابق سوء سیاسی و اجتماعی؛ مطابق تبصرۀ ۱ همان ماده، مرجع تشخیص و احراز شرایط مذکور، فقهای شورای نگهبان قانون اساسی است. تعداد اعضای مجلس خبرگان ۸۲ نفر است که برای مدت هشت سال با رأی مردم و براساس اکثریت نسبی رأی دهندگان، انتخاب می شوند. پس از رحلت امام خمینی(ره)، در ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ش، مجلس خبرگان رهبری تشکیل شد و با فوریت آیت الله سیدعلی خامنه ای را، که در آن موقع رئیس جمهور بودند، به عنوان رهبر تعیین کرد. وظیفه و صلاحیت دیگری که برعهدۀ مجلس خبرگان رهبری است، طبق اصل ۱۱۱ قانون اساسی عبارت است از برکناری رهبر و عزل او، در صورتی که از انجام وظایف قانونی خود ناتوان شود، یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصل ۵ و ۱۰۹ گردد، یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرایط بوده است. تشخیص این امر برعهدۀ خبرگان رهبری است. لازمۀ انجام این وظیفه آن است که بر بقای شرایط و نیز اعمال و اقدامات رهبری نظارت داشته باشد. به همین لحاظ مجلس خبرگان در اولین اجلاس خود، یک هیئت تحقیق مرکب از هفت نفر از اعضا برای مدت دو سال با رأی مخفی انتخاب نمود تا به وظایف مقرر در اصل ۱۱۱ عمل کند. این هیئت، در صورتی که به موارد مذکور در اصل ۱۱۱ قانون اساسی برخورد کند، از هیئت رئیسۀ مجلس خبرگان درخواست می کند جلسۀ فوق العاده تشکیل شود تا به موضوع رسیدگی و تصمیم گیری کند. مجلس خبرگان نمی تواند ولی فقیه رهبر را عزل کند، زیرا به محض این که رهبر شرایط مقرر در قانون اساسی را ازدست بدهد یا ناتوان از انجام وظیفه گردد، خودبه خود منعزل است و مجلس خبرگان هم این واقعیت را احراز می کند.