قصران

[ویکی نور] قصران (کوهسران). قصران(کوهسران)، از آثار ارزشمند استاد حسین کریمان است که در نوع خود بى نظیر مى باشد؛ شامل مباحث تاریخى، جغرافیایى، اجتماعى، مذهبى و آتشگاه منطقه کوهستانى رى باستان و تهران کنونى است که به بهترین صورت در دو مجلد از طرف انجمن آثار ملى در سال 1356 با نقشه جغرافیایی انتشار یافته است.
موضوع کتاب به کوهستان هاى اطراف رى قدیم، آبادى ها، مردم، مذهب، گویش، آداب، رسوم، مثل ها و واژه هاى آنان مربوط مى شود. حدود منطقه مزبور از جنوب کوه بى بى شهربانو (شمال غربى ورامین) و از شمال نور مازندران و از شرق دماوند و از غرب دره کرج است.
در تاریخ دی ماه سال 1385، جناب آقای علیرضا نظر آهاری، رئیس شورای اسلامی شهرستان شمیرانات مقدمه ای بر این کتاب نوشته است، بعد از آن پیش گفتاری از آقای محمدرضا نصیری قائم مقام انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، همچنین پیش گفتاری دیگر از مؤلف در سال 1356 ه.ش درباره ری و وجه تسمیه قصران، اخبار مندرج از قصران که در کتاب ذکر گردیده، اشاره شده است.
شامل سه باب می باشد که باب اول دارای چهار فصل؛ شامل تعریف، تاریخ قصران، آبادى های قصران و رجال قصران مى باشد. باب دوم؛ شامل دو فصل درباره مذهب پیش از اسلام و بعد از اسلام در قصران مى باشد. باب سوم کتاب؛ شامل سه فصل که دربردارنده کلیاتی در گویش مردم قصران و انتخاب گویش دیه آهار، پارهای از آداب، رسوم و فصل سوم پیرامون واژها و فهرست های کتاب می باشد.
مطالب مهمى که در کتاب مى خوانیم؛ شامل: پایه اعتبار و ارجمندى ناحیه قصران، قصران و شاعران بزرگ، حدود قصران، ناحیه قصران و تقسیمات کشورى کنونى آن، وجه تسمیه قصران، زمین شناسى قصران، تقسیم قصران به دو قسمت قصران داخل و قصران خارج، تاریخ قصران، آبادى هاى قصران، قصران داخل، قصران خارج و رجال قصران مى باشد.
استاد کریمان درباره واژه قصران و وسعت و چگونگى آن و تقسیم نواحى رى در باب اول، فصل آبادى های قصران، به دو بخش مى نویسد:

قصران ( معرب کوهسران ) : از نظر تاریخی ناحیه ای بزرگ و کوهستانی است و در شمال جلگهٔ ری قرار دارد و سرزمینی است که محدوده ای از خاور به باختر میان کوه دماوند تا طالقان و از جنوب به شمال میان شهر ری باستان، تهران تا مرز مازندران را دربردارد. خود قصران نیز یکی از شهرستان های عمدهٔ ری قدیم بوده است. منطقه قصران شامل دو بخش بنام های قصران داخل ( درونی یا علیا ) و قصران خارج ( بیرونی یا سفلی ) می باشد که قصران علیا همان رودبارقصران تاریخی است که شامل شهرهای لواسان، اوشان فشم میگون ، دربندسر، آسارا، شمشک، بخش های رودبارقصران، جاجرود و آسارا، شهرستان پردیس، دهستان لواسان کوچک، دهستان لواسان بزرگ، دهستان سیاهرود، شهرستانک، سرک، لورا و دشت لار بوده و مناطق کوهستانی و ییلاقی - تفریحی فراوانی از جمله ، دیزین و پیست اسکی دربندسر را نیز فراگرفته است. قصران سفلی یا بیرونی همه محدودهٔ شهر تهران، کن، سلوقان، طرشت، شهر شمیران شامل تجریش، جماران، نیاوران، ولنجک و غیره و نواحی مختلف شهر تهران بجز شهرری را در بر می گیرد. [ ۱]
آتشگاه قصران در مرز میان آهار و شهرستانک قرار دارد.
روستای قدیمی و باستانی امامه لواسان کوچک که نامش در منابع باستانی و تاریخی به صورت ( انبامه ) درج شده که به معنای بامگاه ( اندربام، دربام، مکان بلند و مرتفع ) در زبان پارسی پهلوی است باستناد کتب مورخین از جمله کتاب تاریخ قصران نوشته دکتر حسین کریمان مرکز قصران و محل سکونت و حکومت حاکمان قصران ( کوهسران ) بوده که حدود اربعه این ناحیه از شمال به مازندران، از جنوب به ری، از شرق به دماوند و از غرب به طالقان محدود بوده است. این روستا از قدیم جزو دهستان لواسان کوچک شمیرانات بود ولی بعداً به بخش رودبارقصران شمیرانات ملحق شد اما هنوز بسیاری از اهالی امامه پسوند لواسانی در نام های خانوادگی خود دارند.
زبان منطقه قصران به دو بخش باید تقسیم شود . زبان بومیان شمال و شمال شرق منطقه بخش درونی قصران نزدیکی بسیار زیادی به زبان مازندرانی دارد. گویش منطقه جنوبی از اوشان در مرکز تا جاجرود و تجریش در جنوب شمیران گونه ای از گویش های فارسی - مازندرانی است و ویژگی های زبان های کاسپین را دارد [ ۲] حسین کریمان در جلد دوم کتاب قصران کوهسران آورده است :منطقه قصران باستانی شامل مناطق اوشان، فشم، دربندسر، گاجره و روستاهای کوهپایه ای توچلال تا مناطق غربی رودخانه جاجرود. زبان عمومی مردم قصران لهجه ای از زبان باستانی پهلوی است که زبان طبری یا مازندرانی، که از ریشهٔ زبانهای دیرین ایرانی است، و عربی و اندکی ترکی، بدان درآمیخته و از زبان دری نیز در قرون اسلامی تأثیر یافته است، و هر چه از ری به مازندران نزدیک تر شوند بر میزان لهجهٔ مازندرانی به همان نسبت افزوده می شود، چنان که در لهجهٔ میگون و شهرستانک و لالان و زایگان و روته و گرمابدر و شمشک و دربندسر زبان مازندرانی غلبه دارد. [ ۳]

قَصْران
(یا: قصران ری) نام پیشین ناحیه ای در رشته کوه های البرز واقع در شمال ناحیۀ ری که شامل قصران علیا و قصران سفلی بود. قصران علیا از لواسانات و رودبار قصران تشکیل می شد و گردنۀ قوچک حد جنوبی آن بود. قصران سفلی در جنوب قصران علیا جای داشت و از ده کلاک تا آبادی حکیمیه ممتد بود. تجریش، کن، و ونک ازجمله آبادی های این ناحیه بودند.

قصران (کرمان). رجوع شود به:سیرجان، شهر