ولنجک

وَلِنجَک یکی از محله های شمال تهران و شمیران است. این محله در کوهپایه های قله توچال و در منطقه ۱ شهرداری تهران قرار دارد.
ولنجک در شمال به ارتفاعات توچال، از جنوب به بزرگراه پارک وی، از شرق به زعفرانیه و از غرب به محله درکه می رسد. این محله در ناحیه دو از منطقه ۱ شهرداری تهران قرار دارد و جمعیت آن بر اساس آخرین سرشماری برابر با ۲۲۷۴۲ نفر بوده است.
از اماکن مهم این محله می توان به بام تهران، تله کابین توچال و دانشگاه شهید بهشتی و سالن اجلاس سران اشاره کرد.
ولنجک از واژه های فارسی «ول» و «ولنگ» آمده است. ولنجک محله ای در شمال غرب تهران در دامنه قله توچال است که جز از طریق کوه به هیچ جا راه ندارد و بن بست می باشد. از نظر لغوی ولنجک ترکیبی است از واژه «ولنج» یا همان «ولنگ» فارسی و حرف «ک» که کوچکی آن را می رساند؛ بنابراین «ولنجک» به معنای ” جای رها شده کوچک” است مانند ونک یعنی درخت کوچک.
به گفته حسن حسن زاده تهران شناس: در گذشته ولنجک آبادی کوچکی بود با انبوهی از تپه ماهورها و مسیرهای صعب العبور که در فصل زمستان دسترسی به نقاط مختلف آبادی را برای ساکنان کم شمارش دشوار می کرد. خیابان های شیب دار محله ولنجک که امروز میزبان آپارتمان ها وبرج های سربه فلک کشیده اند، گواهی همین مدعاست. با وجود این ردیف درختان کهنسال به جا مانده از آن آبادی قدیمی، هنوز هم حال و هوای روزگار گذشته شمیران را در ولنجک زنده نگه داشته و همین حال و هوای آشنا برخی نامگذاری های قدیمی در این محله را هم در گفت وگوهای روزمره اهالی حفظ کرده است. [ ۱]
ولنجک دهی بود در ۲ کیلومتری شمال غربی امامزاده صالح با ۸۰ نفر سکنه که همگی سادات بودند و شغلشان باغبانی و زراعت بود. ولنجک دهی بود سردسیر که آب آن از چشمه سار تأمین می شد و محصولاتش غلات و میوه های مختلف بودند راه آن ماشین رو بود. ولنجک محله ای اعیان نشین و شکارگاه اشراف قاجار بود. از نظر تاریخی قدمت آن بیشتر از قدمت نام تهران می باشد. از عهد صفویه ولنجک قدیم شکل گرفت و ولنجک جدید از آغاز دههٔ ۱۳۵۰ به وجود آمد و به تدریج گسترش یافت. علت توجه شاه عباس به ولنجک ارتباط آن با مسیر مازندران بود که مسافران از غرب تهران و شهر قزوین برای سفر به مازندران از این مسیر عبور می کردند. [ ۲] این منطقه که شن زار و پوشیده از علف کوهستانی بود، به خاطر قرار گرفتن بر سر راه مازندران از زمان صفویه مورد توجه شاه عباس اول واقع شد، در حالی که ساکنان بومی نداشت. در زمانی که روستای ولنجک به وجود آمد، هنوز از محمودیه، زعفرانیه و باغ فردوس نامی در کار نبود. ولنجک قدیم روستای کوچکی بود که حدود پانصد سال پیش به دستور شاه عباس اول با سکونت شش خانواده از سادات مازندران در کنار یک چشمه به وجود آمد. جای دقیق آن محل مسجد جامع ولنجک در شمالی ترین نقطه خیابان اعجازی ( آصف ) است. [ ۳] منوچهر ستوده دربارهٔ ولنجک در کتاب «جغرافیای تاریخی شمیران» می نویسد: «نخستین سکنه ولنجک ۶ خانواده از اهالی مازندران بودند که در این روستا ساکن شدند. اراضی ولنجک آباد کرده میرزا حسن امام جمعه، پدر میرزا زین العابدین امام جمعه، امام جمعه تهران در عصر ناصری و مظفری است. میرزا حسن ۵ تا ۶ خانوار از رعایای ایلکا و کمربُن نور مازندران را بدین محل آورد، قلعه ای برایشان ساخت و آن ها را در همان جا سکنا داد. » از این قلعه و نخستین خانه های ساخته شده در ولنجک چیزی باقی نمانده است. [ ۴]