[ویکی فقه] حج ، آهنگ زیارت کعبه و انجام مناسکی است که در درازای تاریخ به شکل های گوناگون جلوه گر می شده است.
کعبه، نخستین خانه ای است که برای عبادت مردمان بنا شده: «ان اول بیت وضع للناس.» حج، از پنج رکن اساسی اسلام است: «بنی الاسلام علی خمس.... و حج البیت....» ترک آن، با توانایی برگزاردن، در حد کفر است و در صورت ناتوانی مردم از گزاردن، حکومت اسلامی باید با هزینه بیت المال ، مردم را به سوی حج گسیل نماید، تا مباد که خانه پروردگار خالی بماند که در آن صورت عذاب خدا حتمی خواهد بود: «... و الله الله فی بیت ربکم لا تخلوه مابقیتم فانه ان ترک لم تناظروا....» خدا را خدا را در حق خانه پروردگارتان. آن را خالی مگذارید، تا هنگامی که در این جهان ماندگارید که اگر حرمت آن را نگاه ندارید، به عذاب خدا گرفتارید. حج، تنها عبادتی است که خداوند آن را به عنوان حقی برای خود بر عهده انسان ها نهاده است: «ولله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا.» حج، با شکوه ترین، گسترده ترین و گونه گون ترین عبادت هاست. زوایای گوناگونی دارد که در هیچ عبادتی آن زوایا، یک جا جمع نشده است. در حقیقت ، حج نمونه و بدل کوچکی از تمامیت اسلام است و به فرموده پیامبر گرامی اسلام (ص) : «... الحج وهی الشریعة.» و به بیان علی (ع)، حج نشانه تمام نمای اسلام است: «جعله سبحانه للاسلام علما.» با این که عبادتی است در جمع و با جمع، ولی بیش از هر عمل عبادی دیگر، با قصد اخلاص و تقرب به خداوند آمیخته است. از کوچک ترین عمل تا بزرگ ترین آن باید با نیت و قصد پیروی خداوند انجام گیرد. پیشوایان دین ، هماره شوق انجام آن را داشته اند. امام مجتبی (ع) بیست بار از مدینه تا مکه را به شوق زیارت خانه خدا، پیاده می رود. امامان (ع)، از هیبت لبیک آن به خود می لرزیده اند. رمضان که ماه استجابت خواسته هاست، حج سرآمد درخواست هاست و کم تر دعایی را می توان یافت که در آن زیارت خانه خدا خواسته نشده باشد. چنین است که خداوند در قرآن کریم ، سوره ای را «حج » نام گذارده و در ده ها آیه از زاویه های گوناگون، از حج سخن به میان آمده است. بخش زیادی از روایات، به موضوع حج ، ویژه شده: به بیان فلسفه و اسرار حج و شناساندن آیات و نشانه های الهی، معرفی خانه و آنچه در پیوند با آن است، شرح اعمال و مناسک حج، آداب سفر و آداب زیارت قبرهای شریف و مکان های مقدس و.... به همین خاطر، حج در فقه نیز، هماره از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. حجم زیادی از گفتگوها و نگاشته های فقهی به حج ویژه شده و کم تر فقیهی را می توان یافت که در موضوع حج، چیزی ننگاشته باشد، دست کم در حد مناسک حج و پاسخ گویی به پرسش های مورد نیاز. با این همه، ویژگی حج (مراسم دسته جمعی در زمان معین و مکان های ویژه) هماره پرسش های نوینی را فراروی فقیهان و فقه پژوهان نهاده است و مباحث حج را با همه انبوه کارهای انجام شده، همیشه تازگی بخشیده است. آنچه امروز در پژوهش ها و استنباط های فقهی حج، بیش از گذشته خود را می نماید واقعیت هایی است که ما را با دشواری های جدی روبه رو ساخته و یادرآینده ای نه چندان دور، روبه رو خواهد ساخت.
محدود بودن مواقف
وقوف در عرفات از ظهر روز نهم تا غروب آفتاب و در مشعر الحرام از نیمه شب تا طلوع آفتاب، دو واجبی است که در یک زمان تمامی حاجیان را در این دو سرزمین گرد هم می آورد که البته در عمل، یک روز و یک شب را در بر می گیرد. حضور حج گزاران در منی برای بیتوته دو شب و انجام پاره ای واجبات دیگر، سه روز به درازا می کشد. محدود بودن این مکان های مقدس، هم اکنون دشواری هایی را به وجود آورده که به طور قطع اگر محدودیت های سفر به عربستان از حاکمان سعودی برداشته شود، حضور جمعیت به میلیون ها می رسد و این مکان ها در وضع موجود پاسخ گوی نخواهد بود. اگر در گذشته های دور این شکل به صورت یک فرض مطرح می شده و از امام صادق (ع) پرسیده می شده: «اذ اکثر الناس بمنی وضاقت علیهم کیف یصنعون. فقال: یرتفعون الی وادی محسر....» اگر منی به خاطر زیادی جمعیت بر آنان تنک شود، چه کنند؟ فرمود: به وادی محسر می روند.... امروز این شکل به گونه جدی مطرح است و تنها مربوط به منی هم نخواهد بود. همین ضرورت چند سالی است قربانگاه را به خارج از منی کشانده و موضوع قربانی در خارج از منی را فقیهان به بوته نقد و بررسی گذارده اند و پس از بحث و بررسی های بسیار، شماری به روش و شماری بر قیدها و شرط هایی آن را پذیرفته اند. با این حال، هنوز پاره ای شبهه ها و احتیاط کاری ها دغدغه هایی را برای افراد به وجود می آورد که نیاز به بحث و تحقیق بیش تری دارد. افزون بر این، شرایط حاکم، همین موضوع را امروز از زاویه دیگری مورد تردید قرار داده و آن به مصرف بینوایان نرسیدن گوشت های قربانی است که اسلام بر آن بسیار تاکید دارد. اکنون این پرسش به گونه جدی طرح می شود که آیا در چنین صورتی قربانی لازم است؟ آیا از قربانی واجب بسنده می کند؟ آیا نباید آن را در جای دیگر که امکان استفاده فقیران هست قربانی کرد؟ دیدگاه کشتن قربانی در وطن، برای برآوردن نیاز بینوایان، گرچه هنوز دیدگاه شاذی به حساب می آید، ولی اصل بحث سرچشمه گرفته از واقعیت های زمانی و مکانی است که امروزه در حج وجود دارد.
فزونی جمعیت
شرکت فزاینده و رو به گسترش مردم مسلمان در موسم حج، واقعیت تامل آفرین دیگری است که غیر از مواقف، پاره ای از چیزهایی را که در گذشته فتوا به واجب بودن نگهداشت آن یا احتیاط در پایبندی به آن بود، اکنون با مشکل روبه رو ساخته است. پذیرش طواف در بیرون از فاصله بین مقام ابراهیم و خانه کعبه، خواندن نماز طواف پشت مقام ابراهیم از فاصله دور، رمی جمرات از طبقه دوم و شاید پذیرش سعی صفا و مروه از طبقه بالا و... همه سرچشمه گرفته از رشد فزاینده حاجیان در مراسم حج است که توجه به حضور میلیونی مسلمانان در آینده، نیاز به راه حل های فقهی برای این گونه دشواری ها را دوچندان می کند.
دگرگونی و پیشرفت وسائل نقلیه
...
کعبه، نخستین خانه ای است که برای عبادت مردمان بنا شده: «ان اول بیت وضع للناس.» حج، از پنج رکن اساسی اسلام است: «بنی الاسلام علی خمس.... و حج البیت....» ترک آن، با توانایی برگزاردن، در حد کفر است و در صورت ناتوانی مردم از گزاردن، حکومت اسلامی باید با هزینه بیت المال ، مردم را به سوی حج گسیل نماید، تا مباد که خانه پروردگار خالی بماند که در آن صورت عذاب خدا حتمی خواهد بود: «... و الله الله فی بیت ربکم لا تخلوه مابقیتم فانه ان ترک لم تناظروا....» خدا را خدا را در حق خانه پروردگارتان. آن را خالی مگذارید، تا هنگامی که در این جهان ماندگارید که اگر حرمت آن را نگاه ندارید، به عذاب خدا گرفتارید. حج، تنها عبادتی است که خداوند آن را به عنوان حقی برای خود بر عهده انسان ها نهاده است: «ولله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا.» حج، با شکوه ترین، گسترده ترین و گونه گون ترین عبادت هاست. زوایای گوناگونی دارد که در هیچ عبادتی آن زوایا، یک جا جمع نشده است. در حقیقت ، حج نمونه و بدل کوچکی از تمامیت اسلام است و به فرموده پیامبر گرامی اسلام (ص) : «... الحج وهی الشریعة.» و به بیان علی (ع)، حج نشانه تمام نمای اسلام است: «جعله سبحانه للاسلام علما.» با این که عبادتی است در جمع و با جمع، ولی بیش از هر عمل عبادی دیگر، با قصد اخلاص و تقرب به خداوند آمیخته است. از کوچک ترین عمل تا بزرگ ترین آن باید با نیت و قصد پیروی خداوند انجام گیرد. پیشوایان دین ، هماره شوق انجام آن را داشته اند. امام مجتبی (ع) بیست بار از مدینه تا مکه را به شوق زیارت خانه خدا، پیاده می رود. امامان (ع)، از هیبت لبیک آن به خود می لرزیده اند. رمضان که ماه استجابت خواسته هاست، حج سرآمد درخواست هاست و کم تر دعایی را می توان یافت که در آن زیارت خانه خدا خواسته نشده باشد. چنین است که خداوند در قرآن کریم ، سوره ای را «حج » نام گذارده و در ده ها آیه از زاویه های گوناگون، از حج سخن به میان آمده است. بخش زیادی از روایات، به موضوع حج ، ویژه شده: به بیان فلسفه و اسرار حج و شناساندن آیات و نشانه های الهی، معرفی خانه و آنچه در پیوند با آن است، شرح اعمال و مناسک حج، آداب سفر و آداب زیارت قبرهای شریف و مکان های مقدس و.... به همین خاطر، حج در فقه نیز، هماره از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. حجم زیادی از گفتگوها و نگاشته های فقهی به حج ویژه شده و کم تر فقیهی را می توان یافت که در موضوع حج، چیزی ننگاشته باشد، دست کم در حد مناسک حج و پاسخ گویی به پرسش های مورد نیاز. با این همه، ویژگی حج (مراسم دسته جمعی در زمان معین و مکان های ویژه) هماره پرسش های نوینی را فراروی فقیهان و فقه پژوهان نهاده است و مباحث حج را با همه انبوه کارهای انجام شده، همیشه تازگی بخشیده است. آنچه امروز در پژوهش ها و استنباط های فقهی حج، بیش از گذشته خود را می نماید واقعیت هایی است که ما را با دشواری های جدی روبه رو ساخته و یادرآینده ای نه چندان دور، روبه رو خواهد ساخت.
محدود بودن مواقف
وقوف در عرفات از ظهر روز نهم تا غروب آفتاب و در مشعر الحرام از نیمه شب تا طلوع آفتاب، دو واجبی است که در یک زمان تمامی حاجیان را در این دو سرزمین گرد هم می آورد که البته در عمل، یک روز و یک شب را در بر می گیرد. حضور حج گزاران در منی برای بیتوته دو شب و انجام پاره ای واجبات دیگر، سه روز به درازا می کشد. محدود بودن این مکان های مقدس، هم اکنون دشواری هایی را به وجود آورده که به طور قطع اگر محدودیت های سفر به عربستان از حاکمان سعودی برداشته شود، حضور جمعیت به میلیون ها می رسد و این مکان ها در وضع موجود پاسخ گوی نخواهد بود. اگر در گذشته های دور این شکل به صورت یک فرض مطرح می شده و از امام صادق (ع) پرسیده می شده: «اذ اکثر الناس بمنی وضاقت علیهم کیف یصنعون. فقال: یرتفعون الی وادی محسر....» اگر منی به خاطر زیادی جمعیت بر آنان تنک شود، چه کنند؟ فرمود: به وادی محسر می روند.... امروز این شکل به گونه جدی مطرح است و تنها مربوط به منی هم نخواهد بود. همین ضرورت چند سالی است قربانگاه را به خارج از منی کشانده و موضوع قربانی در خارج از منی را فقیهان به بوته نقد و بررسی گذارده اند و پس از بحث و بررسی های بسیار، شماری به روش و شماری بر قیدها و شرط هایی آن را پذیرفته اند. با این حال، هنوز پاره ای شبهه ها و احتیاط کاری ها دغدغه هایی را برای افراد به وجود می آورد که نیاز به بحث و تحقیق بیش تری دارد. افزون بر این، شرایط حاکم، همین موضوع را امروز از زاویه دیگری مورد تردید قرار داده و آن به مصرف بینوایان نرسیدن گوشت های قربانی است که اسلام بر آن بسیار تاکید دارد. اکنون این پرسش به گونه جدی طرح می شود که آیا در چنین صورتی قربانی لازم است؟ آیا از قربانی واجب بسنده می کند؟ آیا نباید آن را در جای دیگر که امکان استفاده فقیران هست قربانی کرد؟ دیدگاه کشتن قربانی در وطن، برای برآوردن نیاز بینوایان، گرچه هنوز دیدگاه شاذی به حساب می آید، ولی اصل بحث سرچشمه گرفته از واقعیت های زمانی و مکانی است که امروزه در حج وجود دارد.
فزونی جمعیت
شرکت فزاینده و رو به گسترش مردم مسلمان در موسم حج، واقعیت تامل آفرین دیگری است که غیر از مواقف، پاره ای از چیزهایی را که در گذشته فتوا به واجب بودن نگهداشت آن یا احتیاط در پایبندی به آن بود، اکنون با مشکل روبه رو ساخته است. پذیرش طواف در بیرون از فاصله بین مقام ابراهیم و خانه کعبه، خواندن نماز طواف پشت مقام ابراهیم از فاصله دور، رمی جمرات از طبقه دوم و شاید پذیرش سعی صفا و مروه از طبقه بالا و... همه سرچشمه گرفته از رشد فزاینده حاجیان در مراسم حج است که توجه به حضور میلیونی مسلمانان در آینده، نیاز به راه حل های فقهی برای این گونه دشواری ها را دوچندان می کند.
دگرگونی و پیشرفت وسائل نقلیه
...
wikifeqh: فقه_حج