فعل

[ویکی فقه] فعل، به دو معنا بکار برده شده، یکی کردار؛ رفتار، و یا کلمه ای که بر وقوع عمل در گذشته، حال و یا آینده دلالت دارد، گفته می شود.
فعل همچون قول از ابزار بازگو کردن مافی الضمیر است. انسان برای فهماندن مقصود درونی خود به دیگران از رفتار، همانند گفتار بهره می گیرد، در شرع مقدس اسلام نیز بر ترتیب آثار به فعل، همچون قول اعتبار داده شده است، مگر مواردی که گفتار خصوصیتی داشته باشد، در این گونه موارد نیز در صورت ناتوانی از گفتار، مانند آن که فرد لال باشد، فعل جایگزین گفتار خواهد شد.
احکام فقهی فعل به معنای اول
از احکام مرتبط با فعل به معنای نخست در ابواب عبادات، معاملات، و احکام سخن گفته اند.در ادامه به نمونه هایی از احکام آن در باب های مختلف اشاره می کنیم.
← فعل و طهارت
از فعل به معنای دوم در باب تجارت و یمین سخن گفته اند.
← باب تجارت
...

[ویکی الکتاب] معنی فَعَلَ: انجام داد
معنی فِعْلَ: انجام دادن
معنی فُعِلَ: انجام داده شد
معنی کَانَت: بود (اگر در ترکیب با فعل ماضی دیگری به کار رود زمان فعل دوم را ماضی بعید می کندو اگر در ترکیب با فعل مضارع دیگری به کار رود زمان فعل دوم را ماضی استمراری می کند)
معنی کَانُواْ: بودند (اگر در ترکیب با فعل ماضی دیگری به کار رود زمان فعل دوم را ماضی بعید می کندو اگر در ترکیب با فعل مضارع دیگری به کار رود زمان فعل دوم را ماضی استمراری می کند)
معنی کُنَّ: آن زنان بودند(اگر در ترکیب با فعل ماضی دیگری به کار رود زمان فعل دوم را ماضی بعید می کندو اگر در ترکیب با فعل مضارع دیگری به کار رود زمان فعل دوم را ماضی استمراری می کند)
معنی کُنَّا: بودیم (اگر در ترکیب با فعل ماضی دیگری به کار رود زمان فعل دوم را ماضی بعید می کندو اگر در ترکیب با فعل مضارع دیگری به کار رود زمان فعل دوم را ماضی استمراری می کند)
معنی کُنتُ: بودم (اگر در ترکیب با فعل ماضی دیگری به کار رود زمان فعل دوم را ماضی بعید می کندو اگر در ترکیب با فعل مضارع دیگری به کار رود زمان فعل دوم را ماضی استمراری می کند)
معنی کُنتَ: بودی (اگر در ترکیب با فعل ماضی دیگری به کار رود زمان فعل دوم را ماضی بعید می کندو اگر در ترکیب با فعل مضارع دیگری به کار رود زمان فعل دوم را ماضی استمراری می کند)
معنی کُنتُمْ: بودید (اگر در ترکیب با فعل ماضی دیگری به کار رود زمان فعل دوم را ماضی بعید می کندو اگر در ترکیب با فعل مضارع دیگری به کار رود زمان فعل دوم را ماضی استمراری می کند)
ریشه کلمه:
فعل (۱۰۸ بار)

(به فتح اول) کارکردن وبه کسر اول کار. در قاموس گفته: «اَلْفِعْلُ بِالْکَسْرِ حَرَکَةُالْاِنْسانِ...وَ بِالْفَتْحِ مَصْدَرٌ...» همچنین است قول فیومی در مصباح. ولی قرآن این مطلب را تصدیق نمی‏کندو فعل به کسر اول را مصدر بکار برده مثل . عطف «اِقام و ایتاء» بر آن، که هر دو مصدراند بهترین دلیل مصدربودن «فعل» است نه اسم مصدر. فعلة: به فتح اول به معنی دفعه است «کانَتْ مِنْکَ فَعْلَةٌ حَسَنَةُ» از تو یک کار خوبی بود. . این سخن فرعون است به موسی «علیه السلام» مراد از فعلة کشته شدن قبطی است به دست موسی یعنی: و کردی آن کارت را که کردی حال آن که بر نعمت ما کافر بودی. فعّال: مبالغه و از اسماء حسنی است و دوبار در قرآن آمده‏است . ایضاً .

فعل (نمایش). فعل نمایشی است از محمد رضایی راد که سال ۱۳۹۶ از سوی نشر بیدگل منتشر شده و در همین سال در سالن چهارسوی مجموعه تئاتر شهر اجرا شد.
داستان این نمایش نامه درباره معلم ادبیات حدوداً ۳۵ ساله ای به نام فرهاد کاتب است که نظریه جدیدی در مورد تعریف و نقش فعل در دستور زبان دارد. او برای تدریس ادبیات وارد یک مدرسه دخترانه می شود، او تنها دبیر مرد این دبیرستان است و در نظام این مدرسه، ناخواسته موجب ایجاد زنجیره ای از روابط و آشفتگی ها می شود. [ ۱]

فعل (دستور زبان). در اصطلاح دستور زبان، کلمه یا گروه کلماتی که روی دادن یا واقع شدن حالتی را در زمانی به شخصی نسبت می دهد. اجزای اصلی فعل بن و شناسه است و خودْ هستۀ اصلی گزارۀ جمله به حساب می آید. فعل، از نظر زمان، به ماضی و مضارع و آینده تقسیم می شود و از نظر رابطه با نهادِ جمله به لازم، متعدی، معلوم، مجهول و دووجهی. ۱. فعل لازم: هرگاه فعل در جمله، علاوه بر نهاد، به گروه دیگری نیاز نداشته باشد، لازم یا ناگذر است. مثل «باران می بارد»؛ ۲. فعل متعدی: هرگاه فعل در جمله، علاوه بر نهاد، به اجزای اصلی دیگری نیاز داشته باشد، متعدی یا گذرا است؛ مثلِ «باران هوا را لطیف می کند»؛ ۳. فعل دووجهی: فعل هایی که، بدون تغییر در ساخت آن، بتواند در یک جمله لازم و در جملۀ دیگر متعدی باشد، مثل: «شاخه شکست ـ باد شاخه را شکست»؛ ۴. فعل معلوم: هرگاه فعل را در جمله، به فاعل نسبت دهیم، معلوم است. مثل «برادرم نکات مهم را یادداشت می کرد»؛ ۵. فعل مجهول: هرگاه فعل به مفعول نسبت داده شود و نهاد جمله مفعول باشد. مثلِ: «بوته های گل کاشته شده». فعل ها از نظر ساختمانی به ساده، مرکب، پیشوندی، مرکبِ پیشوندی، و عبارت فعلی تقسیم می شود: ۱. فعل ساده، که ساختمان هستۀ آن از یک بن و شناسه تشکیل شده باشد. مثل «رفتم»، «می نوشتم»، «می خواهم بروم». ۲. فعل مرکب، که ساختمان هستۀ آن از یک اسم یا صفت با یک فعل ساده به وجود آمده باشد. مثلِ «زمین خوردم»، «نگاه کردند». ۳. فعل پیشوندی، که ساختمان هستۀ آن از یک پیشوند اشتقاقی همراه با یک فعل ساده تشکیل شود، به گونه ای که مفهوم فعل ساده تغییر کند. مثلِ: «دررفت»، «ورشکست»، «برآمد». ۴. فعل مرکب پیشوندی، فعل مرکبی هستۀ آن سه جزئی باشد و ساختمان آن از «اسم+پیشوند+فعل (همکرد)» تشکیل می شود. مثلِ «سر باز زد»، «سردرآورد». ۵. عبارت فعلی، گروه فعلی ای که از «حرف اضافه+اسم+فعل» به وجود می آید و مفهومی کنایی دارد. مثلِ «از کوره دررفت»، «به پا خاست»، «از چشم افتاد». انواع دیگر فعل عبارت اند از ۱. فعل وصفی: هرگاه چند جملۀ هم پایه درپی ِ هم بیاید و نهاد آنها یکی باشد، می توان فعل های اولیّۀ جمله را به صورت صفت مفعولی (بن ماضی+ه) آورد که به آن فعل وصفی می گویند. فعل وصفی ازنظر شخص و زمان، تابعِ فعل پایانی است، مثال: همه وارد مجلس شده، سر جای خود می نشینند. ۲. فعل معین: برای ساختن نمودهای مختلف فعل، علاوه بر فعل اصلی، نیاز به فعل های دیگری است که جزو وابسته های پسین گروه فعلی است به این فعل ها «معین» می گویند. فعل های معین عبارت است از بود، باشد، است، داشت، دارم، خواهم، شد؛ مثال: رفته بود، دیده باشد، آمده است. ۳. فعل دعایی برای بیان دعا و نفرین در جمله از ساخت فعل دعایی استفاده می شود که عبارت است از بن مضارع+الف دعایی (مصوتِ«ا=a»)+شناسه. مثلِ مبیناد. دهاد، مریزاد. در فارسی معاصر برای بیان مفهوم دعا و نفرین از ساخت فعل التزامی استفاده می شود، مثل: الهی ببارد. خدا کند بیاید. ۴. فعل ربطی فعلی است که در جمله، مسند را به مسندالیه نسبت دهد، فعل ربطی یا عام است فعل های ربطی عبارت اند از بود. شد، گشت، گردید، مثال: هوا سرد بود.

فعل (فلسفه). در اصطلاح فلسفه، عمل تأثیر چیزی بر چیز دیگر. اعتبار آن در دو چیز ممکن است: ۱. مادیات صرف، که در این صورت فعل یکی از مقولات نه گانۀ عَرَض و عبارت از حالت تأثیر چیزی در چیز دیگر است و گاه از آن به «أن یفعل» تعبیر می شود که در ظهور خارجی با یکی از اقسام حرکت توأم است؛ ۲. اعم از مادیات و غیرمادیات، که در این صورت فعل یکی از اوصاف وجود، یعنی منشأ اثر بودن است (← فاعل_(فلسفه)). فعل بر حسب مبدأ صدور و غایت آن اقسام گوناگونی دارد؛ همچون فعل طبیعی، عادی، ارادی، ضروری، محکم، باطل، گزاف و غیره.