[ویکی فقه] خداوند متعال در قرآن کریم از فضائل اجتماعی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلّم)، که در ارتباط و تعامل ایشان با اعضای جامعه ظهور و بروز می یافت، مانند حسن خلق، صبوری، عفو و گذشت، مدارا و مهربانی، مشورت، مسولیت پذیری، امانت داری، صداقت و بسیاری از فضائل دیگر خبر داده است.
گسترده ترین ارتباط انسان، ارتباط و تعامل با اعضای جامعه خویش است. مهمّ ترین اصل حاکم بر روابط اجتماعی، رعایت عدل و پرهیز از ستم است که مفاد آیات بسیاری در این زمینه است. خداوند از انسان می خواهد در رفتارش عدالت پیشه کند؛ زیرا به تقوا نزدیک تر است: «اعدلوا هو اقرب للتقوی» و نیز هرگاه سخن می گوید، به عدالت بگوید: «و اذ قلتم فاعدلوا و لو کان ذاقربی» و خود خداوند هم به عدل امر می کند: «ان الله یامر بالعدل» و در مقابل از ستم نکوهش می کند و بر آن وعده عذاب دردناک می دهد: «ان الظالمین لهم عذاب الیم» حتّی از رعایت عدالت درباره دشمنان نیز نهی نمی کند. برخی از اصول اخلاقی که به نحوی از اصل پیش گفته ریشه می گیرند، عبارتند از: حُسن و لزوم وفای به وعده و ادای امانت: «یا ایها الذین آمنوا اوفوا بالعقود» ؛ «ان الله یامرکم ان تودوا الامانات الی اهلها» اصلاح روابط برادران دینی: «انما المومنون اخوة فاصلحوا بین اخویکم» و عفو و گذشت: «و العافین عن الناس و الله یحب المحسنین» در چگونگی ارتباط انسان با جامعه پیرامون، محورهای متعددی در گفتار و رفتار پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) وجود دارد که در ادامه به برخی آنها اشاره می کنیم.
عدالت
بقای جامعه به عدالت است در جایی که عدالت نیست، انتظار پاکی و سلامت اجتماعی، انتظاری بیهوده است. روش و منش اسلام به عدالت است و با خاموش شدن عدالت، اسلام چون جراغی خواهد بود خاموش که با آن راه نمی توان یافت و مردمان را به سامان نمی توان رساند، زیرا این عدالت است که نگهدارنده ملت است، امام علی (علیه السّلام) می فرمایند: «العدل قوام الرعیّه» و «بالعدل قامت السموات و الارض» همه ارزش های اجتماعی در گرو عدالت است. اگر در جامعه عدالت رنگ بازد، همه ارزش ها رنگ می بازد. از دیدگاه قرآن، عدالت پیشگان و دادگران محبوب خدا هستند و خداوند آن ها را دوست دارد و کسی که دوست حق باشد، انوار عنایات حق بر روح و جانش جاری شده و صفات خدایی در وجودش تجلّی پیدا می کند. خداوند در این رابطه می فرماید: «و اقسطوا انّ اللّه یحبٌّ المقسطین؛ عدالت پیشه کنید که خداوند عدالت پیشگان را دوست می دارد.»پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله وسلّم) به عنوان خاتم الانبیاء و برترین پیامبران الهی از سوی خداوند متعال مامور شد که عدالت را در جامعه بر پا دارد. خداوند متعال در مورد این ماموریت می فرماید: «و قل ءامنت بما انزل اللّه من کتاب و امرت لا عدل بینکم؛ ای پیامبر بگو: به هر کتابی که خداوند نازل کرده است ایمان آورده ام، و مامور هستم که در میان شما به عدالت رفتار کنم.» پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله وسلّم) با هدف تکمیل و تقسیم مکارم اخلاقی، اجرای عدالت را سرلوحه رسالت خویش قرار داد و مساوات و برابری و اخوّت را محقق ساخت، اما فقط به جنبه اخلاقی و نصیحت و دعوت ایمانی بسنده نکرد، بلکه موجبات کینه ها وحسدها و انتقام جوئی ها، یعنی تبعیضات حقوقی را از بین برد و وحدت و یگانگی اجتماعی را در جامعه ای متوازن بوجود آورد. خداوند متعال به همه دین داران و مؤمنان دستور می دهد که باید عدالت را، هرچند به زیان خود و بستگانشان باشد، بر پای دارند، چنان که می فرماید: «یا ایهّا الذّین ءامنوا کونوا قوّامین بالقسط شهداء للّه و لو علی انفسکم او الوالدین و الاقربین؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! بر پای دارنده عدالت باشید، و برای خدا شهادت دهید، اگرچه به زیان شما، یا پدر و مادر و نزدیکان شما باشد.»این آیه به همه ایمان آورندگان می فرماید که علاقه ها و وابستگی ها شما را از مرز عدالت خارج نکند. خداوند متعال عدالت را از همه چیز به تقوا، (که قانون تکامل انسان است)، نزدیک تر دانسته و مردم را از این نهی می کند که بخاطر خشم ها و خشنودی های شخصی از آن دست بردارند، و چنین می فرماید: «... و لا یجرمنّکم شنآن قوم علی الّا تعدلوا اعدلوا هو اقرب للتّقوی... ؛ و هرگز دشمنی با قومی، شما را به بی عدالتی وادار نکند، به عدالت رفتار کنید که به تقوا نزدیک تر است.»
← عـدالت با اهـل کتاب
خوش اخلاقی، عنصری کلیدی در دین داری و عاملی مهم در موفقیت انسان است. شاید مهم ترین ویژگی رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) اخلاق برتر اوست که در قرآن نیز بدان اشاره شده است: «و انّک لعلی خلق عظیم؛ به راستی که تو دارای اخلاق عظیم هستی.» قرآن کریم با تمجید از نرم خویی رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم)، تاکید می کند که اگر ایشان تندخو می بود، مردم از اطرافش پراکنده می شدند. «فبما رحمة مـن اللّه لنـت لهم و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه انّ اللّه یحبّ المتوکّلین» خوش اخلاقی، در سیره اجتماعی پیامبر اکرم، از جایگاه والایی برخوردار است؛ به گونه ای که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم)، هدف رسالت خود را کامل کردن ویژگی های والای اخلاقی (انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق) دانسته است تا آنجا که فرموده است: «الاسلام حسن الخلق؛ اسلام همان اخلاق نیک است.» آن حضرت در برخی روایات نیز اخلاق نیک را نصف دین دانسته اند. اخلاق نیکو را می توان کلید کسب دیگر فضایل و کمالات دانست. هر کس از این موهبت الهی برخوردار باشد، به راحتی می تواند، پله های ترقی و پیشرفت مادی و معنوی را طی کند. شاید به همین دلیل پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: « بنده خدا با اخلاق نیک خود به بزرگ ترین درجات آخرت و منزل گاه ها و مراتب شریف می رسد...» اخلاق نیک با رسالت و شریعت ایشان درآمیخته چون که مؤمن ترین افراد را خوش اخلاق ترین آنها می داند: «اکمل المؤمنین ایماناً آحسنهم خلقاً» و سنگین ترین عمل را در روز داوری، داشتن اخلاق نیک معرفی می کند. انسان کسانی را به خود نزدیک تر می داند که اخلاق شان بهتر باشد: «دوست داشتنی ترین شما برای من و نزدیک ترین شما به من در روز قیامت، خوش اخلاق ترین و متواضع ترین شماست.» در برابر خوش اخلاقی، بداخلاقی است که روایات، به پیامدهای منفی آن اشاره کرده اند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) می فرمایند: «الخلق السی ء یفسد العمل کما یفسد الخلّ العسل؛ بداخلاقی عمل آدمی را فاسد می کند، همان سان که سرکه عسل را.» بداخلاقی از نگاه ایشان گناهی نابخشودنی است. (سوء الخلق ذنب لایفغر) که ممکن است آدمی را به پست ترین درجات جهنم بکشاند. (ان العبد لیبلغ من سوء خلقه اسفل درک جهنم)
← پیامبر دارای حسن خلق
...
گسترده ترین ارتباط انسان، ارتباط و تعامل با اعضای جامعه خویش است. مهمّ ترین اصل حاکم بر روابط اجتماعی، رعایت عدل و پرهیز از ستم است که مفاد آیات بسیاری در این زمینه است. خداوند از انسان می خواهد در رفتارش عدالت پیشه کند؛ زیرا به تقوا نزدیک تر است: «اعدلوا هو اقرب للتقوی» و نیز هرگاه سخن می گوید، به عدالت بگوید: «و اذ قلتم فاعدلوا و لو کان ذاقربی» و خود خداوند هم به عدل امر می کند: «ان الله یامر بالعدل» و در مقابل از ستم نکوهش می کند و بر آن وعده عذاب دردناک می دهد: «ان الظالمین لهم عذاب الیم» حتّی از رعایت عدالت درباره دشمنان نیز نهی نمی کند. برخی از اصول اخلاقی که به نحوی از اصل پیش گفته ریشه می گیرند، عبارتند از: حُسن و لزوم وفای به وعده و ادای امانت: «یا ایها الذین آمنوا اوفوا بالعقود» ؛ «ان الله یامرکم ان تودوا الامانات الی اهلها» اصلاح روابط برادران دینی: «انما المومنون اخوة فاصلحوا بین اخویکم» و عفو و گذشت: «و العافین عن الناس و الله یحب المحسنین» در چگونگی ارتباط انسان با جامعه پیرامون، محورهای متعددی در گفتار و رفتار پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) وجود دارد که در ادامه به برخی آنها اشاره می کنیم.
عدالت
بقای جامعه به عدالت است در جایی که عدالت نیست، انتظار پاکی و سلامت اجتماعی، انتظاری بیهوده است. روش و منش اسلام به عدالت است و با خاموش شدن عدالت، اسلام چون جراغی خواهد بود خاموش که با آن راه نمی توان یافت و مردمان را به سامان نمی توان رساند، زیرا این عدالت است که نگهدارنده ملت است، امام علی (علیه السّلام) می فرمایند: «العدل قوام الرعیّه» و «بالعدل قامت السموات و الارض» همه ارزش های اجتماعی در گرو عدالت است. اگر در جامعه عدالت رنگ بازد، همه ارزش ها رنگ می بازد. از دیدگاه قرآن، عدالت پیشگان و دادگران محبوب خدا هستند و خداوند آن ها را دوست دارد و کسی که دوست حق باشد، انوار عنایات حق بر روح و جانش جاری شده و صفات خدایی در وجودش تجلّی پیدا می کند. خداوند در این رابطه می فرماید: «و اقسطوا انّ اللّه یحبٌّ المقسطین؛ عدالت پیشه کنید که خداوند عدالت پیشگان را دوست می دارد.»پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله وسلّم) به عنوان خاتم الانبیاء و برترین پیامبران الهی از سوی خداوند متعال مامور شد که عدالت را در جامعه بر پا دارد. خداوند متعال در مورد این ماموریت می فرماید: «و قل ءامنت بما انزل اللّه من کتاب و امرت لا عدل بینکم؛ ای پیامبر بگو: به هر کتابی که خداوند نازل کرده است ایمان آورده ام، و مامور هستم که در میان شما به عدالت رفتار کنم.» پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله وسلّم) با هدف تکمیل و تقسیم مکارم اخلاقی، اجرای عدالت را سرلوحه رسالت خویش قرار داد و مساوات و برابری و اخوّت را محقق ساخت، اما فقط به جنبه اخلاقی و نصیحت و دعوت ایمانی بسنده نکرد، بلکه موجبات کینه ها وحسدها و انتقام جوئی ها، یعنی تبعیضات حقوقی را از بین برد و وحدت و یگانگی اجتماعی را در جامعه ای متوازن بوجود آورد. خداوند متعال به همه دین داران و مؤمنان دستور می دهد که باید عدالت را، هرچند به زیان خود و بستگانشان باشد، بر پای دارند، چنان که می فرماید: «یا ایهّا الذّین ءامنوا کونوا قوّامین بالقسط شهداء للّه و لو علی انفسکم او الوالدین و الاقربین؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! بر پای دارنده عدالت باشید، و برای خدا شهادت دهید، اگرچه به زیان شما، یا پدر و مادر و نزدیکان شما باشد.»این آیه به همه ایمان آورندگان می فرماید که علاقه ها و وابستگی ها شما را از مرز عدالت خارج نکند. خداوند متعال عدالت را از همه چیز به تقوا، (که قانون تکامل انسان است)، نزدیک تر دانسته و مردم را از این نهی می کند که بخاطر خشم ها و خشنودی های شخصی از آن دست بردارند، و چنین می فرماید: «... و لا یجرمنّکم شنآن قوم علی الّا تعدلوا اعدلوا هو اقرب للتّقوی... ؛ و هرگز دشمنی با قومی، شما را به بی عدالتی وادار نکند، به عدالت رفتار کنید که به تقوا نزدیک تر است.»
← عـدالت با اهـل کتاب
خوش اخلاقی، عنصری کلیدی در دین داری و عاملی مهم در موفقیت انسان است. شاید مهم ترین ویژگی رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) اخلاق برتر اوست که در قرآن نیز بدان اشاره شده است: «و انّک لعلی خلق عظیم؛ به راستی که تو دارای اخلاق عظیم هستی.» قرآن کریم با تمجید از نرم خویی رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم)، تاکید می کند که اگر ایشان تندخو می بود، مردم از اطرافش پراکنده می شدند. «فبما رحمة مـن اللّه لنـت لهم و لو کنت فظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولک فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه انّ اللّه یحبّ المتوکّلین» خوش اخلاقی، در سیره اجتماعی پیامبر اکرم، از جایگاه والایی برخوردار است؛ به گونه ای که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم)، هدف رسالت خود را کامل کردن ویژگی های والای اخلاقی (انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق) دانسته است تا آنجا که فرموده است: «الاسلام حسن الخلق؛ اسلام همان اخلاق نیک است.» آن حضرت در برخی روایات نیز اخلاق نیک را نصف دین دانسته اند. اخلاق نیکو را می توان کلید کسب دیگر فضایل و کمالات دانست. هر کس از این موهبت الهی برخوردار باشد، به راحتی می تواند، پله های ترقی و پیشرفت مادی و معنوی را طی کند. شاید به همین دلیل پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمود: « بنده خدا با اخلاق نیک خود به بزرگ ترین درجات آخرت و منزل گاه ها و مراتب شریف می رسد...» اخلاق نیک با رسالت و شریعت ایشان درآمیخته چون که مؤمن ترین افراد را خوش اخلاق ترین آنها می داند: «اکمل المؤمنین ایماناً آحسنهم خلقاً» و سنگین ترین عمل را در روز داوری، داشتن اخلاق نیک معرفی می کند. انسان کسانی را به خود نزدیک تر می داند که اخلاق شان بهتر باشد: «دوست داشتنی ترین شما برای من و نزدیک ترین شما به من در روز قیامت، خوش اخلاق ترین و متواضع ترین شماست.» در برابر خوش اخلاقی، بداخلاقی است که روایات، به پیامدهای منفی آن اشاره کرده اند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) می فرمایند: «الخلق السی ء یفسد العمل کما یفسد الخلّ العسل؛ بداخلاقی عمل آدمی را فاسد می کند، همان سان که سرکه عسل را.» بداخلاقی از نگاه ایشان گناهی نابخشودنی است. (سوء الخلق ذنب لایفغر) که ممکن است آدمی را به پست ترین درجات جهنم بکشاند. (ان العبد لیبلغ من سوء خلقه اسفل درک جهنم)
← پیامبر دارای حسن خلق
...
wikifeqh: فضائل_اجتماعی_پیامبر