فرق خیانت و جاسوسی

[ویکی فقه] این نوشته به بیام مفهوم جاسوسی و رابطه و تفاوت آن با خیانت می پردازد.
جاسوس، از ماده «جس»، در لغت به معنای تفتیش و با خبر شدن و اطلاع پیدا کردن پنهانی از باطن اشیاء و کارهای مردم، همراه با دقت و ظرافت خاص است. و غالبا نیز در شر و بدی استعمال می شود؛ به همین دلیل به فردی که اطلاعات و اخبار امور پنهانی دیگران را با کنجکاوی و با دقت خاص به دست می آورد و در اختیار دیگران قرار می دهد، جاسوس گفته می شود. در شرع نیز در همین معنا و مضمون استعمال شده است. البته با این تفاوت که قید در اختیار دیگران قرار دادن در آن لازم نیست. همان گونه که پروردگار متعال در قرآن می فرماید: «و لا تجسسوا و لا یغتب بعضکم»؛ یعنی برای پی بردن و اطلاع یافتن از احوالات، اخلاق و کارهای پنهانی مردم کنجکاوی نکنید.
← واژه جاسوسی در روایات
جاسوسی در اصطلاح حقوقی و قوانین جمهوری اسلامی ، جرمی است علیه امنیت و به هر کسی«اعم از بی گانه یا خودی، مامور دولتی یا غیر مامور» که نقشه ها، اسناد، مدارک و تصمیمات محرمانه و مهم یک کشور در امور سیاسی، اقتصادی، نظامی و... ، را که در اختیار دارد «و یا کسی که به هر نحو ولو با سرقت به آن دست یافته است» با علم به مهم و محرمانه بودن در اختیار فرد یا افرادی که می داند فاقد صلاحیت اند قرار دهد و یا مفاد آن را به آنان منتقل نماید، جاسوس اطلاق می شود، خواه به امنیت کشور، ضرر برساند یا نرساند.
نسبت جاسوسی و خیانت
بنابراین بین جاسوسی و خیانت به کشور از نظر لغت و عرف شرع، عموم و خصوص من وجه برقرار است. بدین توضیح که در برخی از موارد، جاسوسی صدق می کند ولی خیانت به کشور بر آن صادق نیست؛ مانند اطلاع یافتن از امور شخصی و پنهانی و یا عیوب برخی از افراد عادی و یا حتی مسئولان دولتی از راه کنجکاوی و تفحص بدون فاش کردن آنها و یا حتی در صورت فاش کردن بدون بر هم خوردن امنیت کشور.در طرف مقابل، خیانت هم در لغت و شرع ، منحصر به خیانت به کشور نبوده بلکه شامل خیانت به خانواده ، خیانت در امانت و... می شود و در نگاه تخصصی، در برخی موارد خیانت به کشور صدق می کند ولی عنوان جاسوسی بر آن صادق نیست؛ مانند بمب گذاری یا تهدید به بمب گذاری اماکن عمومی و... ، که موجب بر هم زدن نظم و امنیت عمومی و کشور شود، در این فرض، خیانت به کشور صادق است، ولی جاسوسی صدق نمی کند.در برخی موارد نیز هم عنوان جاسوسی صدق می کند هم خیانت به کشور؛ مانند کسب اطلاعات مهم از مراکز نظامی کشور و یا افراد تاثیرگذار در جامعه و قرار دادن آن در اختیار بیگانگان.اما در اصطلاح حقوق و قوانین جمهوری اسلامی، بین خیانت به کشور و جاسوسی از نظر نسب اربعه عموم و خصوص مطلق برقرار است؛ زیرا خیانت به کشور عنوانی عام و دارای مصادیقی متعدد است که جاسوسی یکی از مصادیق آن است. بنابراین هر جایی که جاسوسی صدق کند، خیانت به کشور نیز صادق است، بر خلاف عنوان خیانت به کشور که در برخی از موارد صدق می کند، بدون آن که عنوان جاسوسی صدق کند؛ مانند تهدید به بمب گذاری هواپیما، کشتی و وسایل نقلیه عمومی به قصد بر هم زدن امنیت کشور و تشویش اذهان عمومی که عنوان خیانت به کشور صادق است، ولی به آن جاسوسی گفته نمی شود.