غزوه تبوک

[ویکی فقه] غزوه تبوک، واپسین غزوه رسول اکرم در رجب و شعبان سال نهم، در منطقه تبوک بود.
در اغلب آثار برجای مانده از سیره نگارانِ نخستین، روایاتی درباره غزوه تبوک آمده است، اما این روایات در برخی موارد مهم، از جمله سبب وقوع این غزوه، اختلاف دارند.بنا بر روایتی مشهور هدف پیامبر اکرم از این غزوه، مقابله با تحرکات و تدارک نظامی رومیان در نواحی شام بوده است.گفته شده است نبطیانی که برای فروش آرد و روغن به مدینه می رفتند، اخبار راجع به شام را به مسلمانان می رساندند و به همین سبب مردم مدینه هر روز از اخبار آن جا آگاهی می یافتند.روزی یکی از ایشان خبری بدین مضمون آورد که هِرقل، فرمانروای روم، سپاهی بزرگ فراهم آورده، اعراب قبایل لَخم و جُذام و غَسّان و عامله را با خود همراه کرده است، طلایع سپاه در ناحیه بَلقاء در شمال تبوک به سر می برند و فرمانروای روم به حمص آمده است. در روایت های دیگر، بدون اشاره به این مسئله، تنها آمده است که پیامبر اکرم به قصد نبرد با رومیان از مدینه خارج شد.
دیدگاه یعقوبی درباره جنگ تبوک
یعقوبی انگیزه پیامبر را از این غزوه، خون خواهی جعفر بن ابی طالب دانسته است.پس از آن که حضرت رسول قصد خویش را از نبرد با رومیان آشکار کرد، برخی از اصحاب و بویژه منافقان مدینه از حضور در سپاه تن زدند یا کوشیدند در دل مسلمانان از نتیجه نبرد با روم هراس بیفکنند.
علت تأکید پیامبر برای رفتن به این سفر جنگی
می توان حدس زد که تأکید پیامبر برای رفتن به این سفر جنگی، بیش از احساس خطر از جانب رومیان، به سبب مسائلی بود که در مدینه وجود داشت و این سفر برخی از آن ها را آشکار کرد.تبلیغات وسیع منافقان مدینه برای پراکندن مسلمانان و صف آرایی نیروهای عبداللّه بن ابیّ در برابر سپاه پیامبر و سپس بازگشت منافقان به مدینه و بنا بر روایتی، سوءقصد به جان رسول اکرم به هنگام بازگشت از تبوک، مؤیدهایی بر این نظر است.
جیش العسره
...

[ویکی شیعه] غزوه تبوک، آخرین غزوه رسول اکرم در رجب و شعبان سال نهم هجری در منطقه تبوک. پیامبر اکرم به قصد نبرد با رومیان به منطقه تبوک رهسپار شد، ولی برخی از اصحاب و به ویژه منافقان مدینه از حضور در سپاه سر باز زدند یا کوشیدند در دل مسلمانان هراس بیفکنند. پیامبر(ص) پیش از آغاز سفر، علی(ع) را به جانشینی خود در مدینه گمارد. سپاه اسلام پس از اقامت چند روزه در تبوک و بدون درگیری با رومیان به مدینه بازگشت. آیاتی درباره غزوه تبوک نازل شد و منافقان را رسوا و اهداف و نقشه های بعدی آنان را برملا ساخت.
در بیشتر آثار برجای مانده از سیره نگاران نخستین، روایاتی درباره غزوه تبوک آمده است، اما این روایات در برخی موارد مهم، از جمله سبب وقوع این غزوه، اختلاف دارند. بنا بر روایتی مشهور، هدف پیامبر اکرم از این غزوه، مقابله با تحرکات و تدارک نظامی رومیان در نواحی شام بوده است. اما برخی آورده اند علت جنگ تبوک برای خونخواهی جعفر بن ابی طالب بوده است که به دست سپاه روم در سرزمین موته شهید شد.
گفته شده است نبطیانی که برای فروش آرد و روغن به مدینه می رفتند، اخباری راجع به شام را به مسلمانان می رساندند و به همین سبب مردم مدینه هر روز از اخبار آنجا آگاهی می یافتند. روزی یکی از ایشان خبری بدین مضمون آورد که هِرقل، فرمانروای روم، سپاهی بزرگ فراهم آورده، اعراب قبایل لَخم و جُذام و غَسّان و عامله را با خود همراه کرده است، طلایع سپاه در ناحیه بَلقاء در شمال تبوک به سر می برند و فرمانروای روم به حمص آمده است. در روایت های دیگر، بدون اشاره به این مسئله، تنها آمده است که پیامبر اکرم به قصد نبرد با رومیان از مدینه خارج شد. یعقوبی انگیزه پیامبر را از این غزوه، خون خواهی جعفر بن ابی طالب دانسته است.

[ویکی اهل البیت] «تَبُوک» نام موضعی میان حجر (دیار قوم ثمود) و شام بزرگ شمالی مدینه کنار مرز فلسطین است که در آنجا آخرین غزوه پیغمبر اسلام ـ در سال نهم هجرت ـ در آن واقع شد و آن غزوه به تبوک شهرت یافت.در غزوه دشمن مسلمانان ، رومیان بودند. در این غزوه جنگی رخ نداد.
این غزوه را «فاضحه» نیز می گفتند زیرا جمعی منافق مسلمان نما در این سفر رسوا شدند و این لشکر را جیش العسره گویند؛ چرا که مسلمانان در آن، بر اثر دوری راه و کمبود آذوقه رنج فراوان دیدند.
این ناحیه از غرب به دریای سرخ و از شمال به کشور اردن و از شرق به دو منطقة جوف و حائل و از جنوب به منطقة مدینه محدود می شود بعضی مورخان و جغرافیدانان مسلمان، تبوک را جزو سرزمین شام و بعضی دیگر آن را جزو قلمرو حجاز شمرده اند یاقوت حموی (ذیل مادّه ) آن را جزو هر دو سرزمین ذکر کرده است . اختلاف نظر مورخان اسلامی بدان سبب است که این ناحیه در میان راه شام به حجاز قرار گرفته.
پیش از تبوک، در جریان موته، یک اقدام نسبتاً محدود صورت گرفت که حاصلی در برنداشت. اکنون پس از فتح مکه لازم بود تا سپاهی عظیم بدان سوی حرکت کرده و حضور قاطع حجاز اسلامی را در شامات به نمایش بگذارد.
گروهی از مردم انباط در دوره جاهلی و بعد از اسلام به مدینه آرد سپید و روغن می آوردند. چون این گروه فراوان به مدینه می آمدند مسلمانان تقریبا همه روزه از اخبار شام اطلاع داشتند. گروهی از ایشان به مدینه آمدند و خبر آوردند که هرقل خوار بار سالیانه یاران خود را پرداخت کرده و سپاهیان فراوانی در شام گرد آورده است و قبائل لخم و جذام و غسّان و عامله را هم با خود همراه ساخته و آماده شده اند و پیشاهنگان خود را به بلقاء گسیل داشته و آنجا اردو زده اند و هرقل هم در حمص باقی مانده است. این موضوع را دیگران به آنها گفته بودند و آنها هم به مسلمانان گفتند.
چنین خبری برای مسلمانان که در برابر سپاهیان شام، نیروی اندکی داشتند تا اندازه ای نگران کننده بود. آنان می بایست به تناسب، سپاه بزرگی فراهم آوردند و طبعا چنین اقدامی نمی توانست در پنهانی صورت گیرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نمایندگانی را به مناطق مختلف و از جمله مکه فرستادند تا مردم را برای این سفر آماده کنند. آن حضرت مقصد را بیان کرد و به عنوان یک تکلیف شرعی از مسلمانان خواست تا در آن شرکت کنند.
صرف نظر از آنچه مربوط به جنگ با رومیان می شد، غزوه تبوک از جهاتی یک آزمایش برای مسلمانان و آشکار کردن منویات باطنی آنان بود. دلیلش نیز آن بود که سفر مزبور در فصلی بسیار گرم، در راهی بسیار طولانی و با وجود مشتقات فراوان، و درست در زمان رسیدن محصولات و وقتی بود که مردم علاقه مند بودند تا زیر سایه درختانشان بنشینند.
مشکل سفر تا به آنجا بود که، به حق آن را «جیش العسره» نامیدند.

[ویکی حج] غزوه تبوک: واپسین غزوه پیامبر(ص) در برابر رومیان در شمالی ترین منطقه حجاز به سال نهم ق. است.
این منطقه در مسیر حج شامیان قرار دارد و به علت وجود چشمه های آب در آن، یکی از منزلگاه های حاجیان می باشد. وقتی گزارش بازرگانان نبطی مبنی بر لشکرکشی هراکلیوس امپراتور روم شرقی برای حمله به مسلمانان به مدینه رسید و با خطری که پیامبر(ص) از حمله رومیان احساس کردند؛ نامه ها و نمایندگانی به قبایل مناطق مختلف اعزام کرده و آنان را به نبرد با رومیان فراخواندند.
جبران شکست مسلمانان در جنگ موته، گرفتن جزیه از اهل کتاب، انتقام خون جعفر بن ابی طالب و... باعث ایجاد انگیزه بیش از پیش برای نبرد با رومیان گردید.

غزوه تبوک، اردوکشی نظامی است که در ماه رجب سال ۹ هجری ( ۶۳۰ میلادی ) توسط محمد آغاز شد. محمد پیامبر مسلمین لشکری به بزرگی ۳۰ هزار نفر را به منطقه تبوک در شمال غربی عربستان سعودی کنونی و در نزدیکی خلیج عقبه، رهبری کرد. [ ۱] غزوه تبوک، بزرگ ترین و آخرین اردوکشی نظامی محمد بود. [ ۲]
تبوک نام قلعه ای در نوار مرزی حجاز و شام بود و بدین سبب آن منطقه با این خوانده می شد.
روم شرقی در آن هنگام هم مرز با حجاز بود و پیشرفت سریع اسلام را خطرناک می دید و سپاه قدرتمندی نزدیک به ۴۰٬۰۰۰ نفر در مرز «حجاز» آماده کرد. محمد از این رویداد باخبر شد و بی درنگ فرمان آماده باش داد. ۳۰٬۰۰۰ نفر شامل ۱۰٬۰۰۰ سواره و ۲۰٬۰۰۰ پیاده آماده شدند. این لشکر به سبب مشکلات زیادش از جمله وجود قحطی در مدینه، کمبود آذوقه و مسیر طولانی و بادهای سوزان و طوفان های کشنده شن و نبود مرکب کافی به «جیش العسرة» ( لشکر مشکلات ) معروف شد. در آغاز ماه شعبان سال نهم هجرت به سرزمین تبوک رسید.
براساس منابع تاریخی محمد در این نبرد محمد بن مسلمه را جانشین خود در مدینه انتخاب کرد[ ۳] و پس از دیدار محمد و علی و گفتن حدیث منزلت توسط محمد، علی بن ابی طالب را در مدینه به جانشینی خود گذاشت. [ ۴] [ ۴]
پس از حرکت محمد و سپاهش، در شهر شایع شد که محمد نسبت به علی بی مهر شده و با وی قهر کرده، بدین سبب او را با خود نبرده است. علی خود را به سپاه اسلام رساند و موضوع شایعه را به اطلاع محمد رساند، محمد پاسخی دادکه بعدها به نام حدیث منزلت معروف شد: أنتَ مِنّی بِمَنزلةِ هارونَ مِنْ مُوسی، اِلّاأنه لانَبیّ بَعدی؛ تو نسبت به من به منزله هارون نسبت به موسی هستی جز این که بعد از من پیامبری نخواهد بود. [ ۵] موسی وقتی به میقات رفت، برادرش هارون را در جای خود گذاشت، ماندن تو در مدینه برای آنست. وَقَالَ مُوسَیٰ لِأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ؛ و موسی به برادر خود هارون گفت: تو اکنون جانشین من در قوم من باش و راه صلاح پیش گیر و پیرو راه اهل فساد مباش. [ ۶]
پس از استقرار در تبوک، محمد آماده رویارویی با سپاه روم شرقی شد. پس از بیست روز دیده بانی در منطقه و ایجاد شماری پیمان و اتحاد با روسای قبایل محلی، [ ۷] بدون دریافت نشانه ای از حضور لشکر بیزانس، محمد تصمیم به بازگشت به مدینه گرفت. [ ۸] به این صورت، میان سپاه محمد و بیزانس در تبوک جنگی اتفاق نیفتاد، به اعتقاد دایرةالمعارف آکسفورد جهان اسلام، «این نمایش قدرت، نمایانگر قصد محمد در به چالش کشیدن سلطه بیزانسیان بر قسمت شمالی مسیر تجاری مکه تا سوریه است». [ ۹]