[ویکی فقه] اِبْن ِ حَمْزه، عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی، فقیه امامی سده ۵ -۶ ق/۱۱-۱۲ م و صاحب کتاب الوسیله است.
از زندگی، مشایخ و شاگردان وی هیچ گزارش صحیحی در دست نیست. قدیم ترین کسی که از او نام برده، منتجب الدین (د بعد از ۶۰۰ ق) است که ضمن ذکر او در فهرست به عنوان فقیه، چند اثر از جمله الوسیلة را به او نسبت داده است. ابن شهر آشوب (د ۵۸۸) فهرست نویس دیگر سده ۶ گرچه نامی از وی نبرده، ولی در ضمن کتبی که مؤلف آن ها را نمی شناخته، از کتابی با عنوان الوسائل الی نیل الفضائل نام برده که می تواند همان الوسیلة الی نیل الفضیلة ابن حمزه باشد.
دوران حیات
یاد کردن ابن حمزه از شیخ طوسی (د ۴۶۰ ق) و ابویعلی سلاّر دیلمی (د ۴۶۳ ق) به عنوان متوفی و ذکر شدن الوسیلة در فهرست منتجب الدین که پیش از ۵۸۴ ق تألیف شده نشان می دهد که تألیف الوسیلة در فاصله سال های ۴۶۳-۵۸۴ق صورت گرفته است.حال با توجه به این که ابن حمزه در این کتاب از ابن براج (د ۴۸۱ق) تأثیر پذیرفته و فقیهان نیمه دوم قرن ۶ ق/۱۲ م از جمله راوندی (د ۵۷۳ ق) از الوسیله استفاده کرده اند، می توان دوره حیات او را در اواخر قرن ۵ ق/۱۱ م و نیمه اول قرن ۶ ق/۱۲ م تعیین کرد. در منابع سده اخیر گفته شده که مقبره ای به نام او در حومه کربلا وجود دارد. در نوشته های برخی از نویسندگان متأخر در مورد نام ابن حمزه مؤلف کتاب الوسیله اختلافاتی دیده می شود که با توجه به تصریح به نام مؤلف در منابع متقدم نمی تواند چندان قابل توجه باشد، از جمله محقق کرکی در اجازه خود به قاضی صفی الدین، مؤلف الوسیله را هبةالله بن حمزه از فقیهان حلب دانسته که ابداً شخص شناخته شده ای نیست. همچنین صاحب نظام الاقوال، کتاب الوسیله را از ابویعلی محمد بن حسن بن حمزه جعفری دانسته که با توجه به وفات او در ۴۶۳ ق نمی تواند مقبول باشد.
گرایش فقهی
ابن حمزه را باید از پیروان مکتب شیخ طوسی به شمار آورد. مقایسه ای میان فتاوی او در الوسیله و فتاوی شیخ طوسی نشان می دهد که او چهارچوب فقه شیخ طوسی را پذیرفته است. ابن حمزه در تألیف الوسیله از میان آثار شیخ طوسی از نهایه بیش تر بهره برده است و حتی گاه ابن ادریس (بدون ذکر نام) او را - در مسأله بطلان تدبیر به ایاق - تابع کتاب نهایه دانسته است. همچنین او را می توان در زمره فقیهانی شمرد که حمصی (فقیه نیمه دوم سده ۶ ق) آنان را بازگوکننده فقه شیخ طوسی و در واقع پیرو او دانسته است. با این همه سخنان ابن ادریس و حمصی را در مورد او باید تا حدودی اغراق آمیز دانست، زیرا ابن حمزه نه تنها در مواردی با آرای شیخ طوسی مخالفت کرده و شاید گاهی سعی در تعدیل حکم او داشته است (مانند قول وی به استحباب تقدیم مضمضه بر استنشاق )، بلکه به طرح فروع جدیدی در فقه پرداخته که در کتب شیخ طوسی مطرح نبوده است.
ویژگی های فقهی
...
از زندگی، مشایخ و شاگردان وی هیچ گزارش صحیحی در دست نیست. قدیم ترین کسی که از او نام برده، منتجب الدین (د بعد از ۶۰۰ ق) است که ضمن ذکر او در فهرست به عنوان فقیه، چند اثر از جمله الوسیلة را به او نسبت داده است. ابن شهر آشوب (د ۵۸۸) فهرست نویس دیگر سده ۶ گرچه نامی از وی نبرده، ولی در ضمن کتبی که مؤلف آن ها را نمی شناخته، از کتابی با عنوان الوسائل الی نیل الفضائل نام برده که می تواند همان الوسیلة الی نیل الفضیلة ابن حمزه باشد.
دوران حیات
یاد کردن ابن حمزه از شیخ طوسی (د ۴۶۰ ق) و ابویعلی سلاّر دیلمی (د ۴۶۳ ق) به عنوان متوفی و ذکر شدن الوسیلة در فهرست منتجب الدین که پیش از ۵۸۴ ق تألیف شده نشان می دهد که تألیف الوسیلة در فاصله سال های ۴۶۳-۵۸۴ق صورت گرفته است.حال با توجه به این که ابن حمزه در این کتاب از ابن براج (د ۴۸۱ق) تأثیر پذیرفته و فقیهان نیمه دوم قرن ۶ ق/۱۲ م از جمله راوندی (د ۵۷۳ ق) از الوسیله استفاده کرده اند، می توان دوره حیات او را در اواخر قرن ۵ ق/۱۱ م و نیمه اول قرن ۶ ق/۱۲ م تعیین کرد. در منابع سده اخیر گفته شده که مقبره ای به نام او در حومه کربلا وجود دارد. در نوشته های برخی از نویسندگان متأخر در مورد نام ابن حمزه مؤلف کتاب الوسیله اختلافاتی دیده می شود که با توجه به تصریح به نام مؤلف در منابع متقدم نمی تواند چندان قابل توجه باشد، از جمله محقق کرکی در اجازه خود به قاضی صفی الدین، مؤلف الوسیله را هبةالله بن حمزه از فقیهان حلب دانسته که ابداً شخص شناخته شده ای نیست. همچنین صاحب نظام الاقوال، کتاب الوسیله را از ابویعلی محمد بن حسن بن حمزه جعفری دانسته که با توجه به وفات او در ۴۶۳ ق نمی تواند مقبول باشد.
گرایش فقهی
ابن حمزه را باید از پیروان مکتب شیخ طوسی به شمار آورد. مقایسه ای میان فتاوی او در الوسیله و فتاوی شیخ طوسی نشان می دهد که او چهارچوب فقه شیخ طوسی را پذیرفته است. ابن حمزه در تألیف الوسیله از میان آثار شیخ طوسی از نهایه بیش تر بهره برده است و حتی گاه ابن ادریس (بدون ذکر نام) او را - در مسأله بطلان تدبیر به ایاق - تابع کتاب نهایه دانسته است. همچنین او را می توان در زمره فقیهانی شمرد که حمصی (فقیه نیمه دوم سده ۶ ق) آنان را بازگوکننده فقه شیخ طوسی و در واقع پیرو او دانسته است. با این همه سخنان ابن ادریس و حمصی را در مورد او باید تا حدودی اغراق آمیز دانست، زیرا ابن حمزه نه تنها در مواردی با آرای شیخ طوسی مخالفت کرده و شاید گاهی سعی در تعدیل حکم او داشته است (مانند قول وی به استحباب تقدیم مضمضه بر استنشاق )، بلکه به طرح فروع جدیدی در فقه پرداخته که در کتب شیخ طوسی مطرح نبوده است.
ویژگی های فقهی
...
wikifeqh: محمد_بن_علی_بن_حمزه_طوسی