علم کلام

[ویکی فقه] علم کَلام یا کلام شناسی دانشی است که به بحث پیرامون اصول اعتقادی و جهان بینی دینی بر مبنای استدلال عقلی و نقلی می پردازد و به شبهه هایی که در این زمینه مطرح می شود، پاسخ می دهد.علم کلام از علوم اسلامی است که بیشتر بر کاربرد عقل و علم در مسائل اعتقادی تکیه دارد تا باور تقلیدی. علم کلام معتقد به تحقیقی بودن باورهای اعتقادی است، نه تقلیدی بودن آن ها.دانش کلام، به پایه های اعتقادی در یک دین و مقابله و بحث با نظرات دیگر اندیشه ها می پردازد. جُستارهایی مانند برهان های اثبات وجود خدا، حدوث یا قدم جهان هستی، نبوت خاصه و عامه، عدل الهی، امامت، معاد و... در این رشته نظری بحث می شود. دانشمند علم کلام را «متکلم» می نامند.در آثار اسلامی گاه از متألهین دیگر ادیان نیز به عنوان متکلم نام برده شده است.
تعریف هایی که برای «علم کلام» شده مختلف است. بعضی از این تعریف ها تعریف به موضوع علم کلام است. و برخی اشاره به اهداف و رسالت های آن دارند؛ چنان که تعریف به روش علم کلام نیز ممکن است. همان گونه که برخی از محققان معاصر گفته اند بهترین تعریف، تعریفی است که در بردارنده موضوع، روش و اهداف علم باشد، بر این اساس شایسته است نخست موضوع، روش و هدف یا اهداف علم کلام مشخص شود، آن گاه تعریف علم کلام ارائه گردد.برای اطلاع از تعاریف مختلف علم کلام به علم کلام(تعاریف) مراجعه کنید.
موضوع علم کلام
درباره موضوع علم کلام نظریه های مختلفی ارائه شده است که از آن میان دو نظریه ذیل درست تر است:۱- موضوع علم کلام، خداوند (اثبات وجود، صفات و افعال الهی) است.۲- موضوع علم کلام، عقاید دینی است.اکثر محققان معاصر موضوع کلام را عقاید دینی می دانند.
اهداف علم کلام
در یک جمع بندی از سخنان متکلمان می توان اهداف علم کلام را چنین برشمرد:الف) رسیدن به دین داری مدلل و محققانه در زمینه عقاید دینیب) اثبات پیش فرض ها و موضوع های سایر علوم دینی از طریق علم کلام (به این معنا که تا وجود خداوند و رستاخیز و فرستادن انبیاء، در کلام ثابت نشود و تا زمانی که بحث های مربوط به هدفمندی و تکلیف انسان در این علم بررسی نگردد، بحث در سایر علوم اسلامی؛ نظیر تفسیر، فقه، حقوق و... بی موضوع و بی معنا خواهد بود.)ج) هدایت حق جویان و نقد سفسطه گراند) دفاع از اصول و عقاید دینی
روش علم کلام
...

[ویکی شیعه] علم کلام، شاخه ای از علوم اسلامی که موضوع آن اصول و مفاهیم اعتقادی ِ دینی است. علم کلام با تکیه بر نقل و عقل، به تبیین مفاهیم نظری، اثبات اصول اعتقادی و پاسخ به شبهات درباره آن ها، می پردازد. به متخصصان این علم، مُتَکَلِّم می گویند.
«کلام» واژه ای عربی به معنای کلمه، سخن و گفتار است. برخی معتقدند که دانش کلام را از آن رو کلام گویند که نخستین اختلاف و بحث اعتقادی که در میان مسلمانان به صورت گسترده درگرفت، اختلاف درباره کلام الله (قرآن کریم) بود. پس از بالا گرفتن مجادلات عقیدتی در قرن دوم و سوم قمری، این بحث پیش آمد که آیا کلام خدا، حادث است یا قدیم. اختلاف چنان اهمیت یافت که پای حکومت را به میدان باز کرد و مأمون عباسی، که خود به حدوث قرآن معتقد بود، در ۲۱۸ق./۸۳۳م. دستور داد تا علمای دینی را در معرض تفتیش عقاید(فتنهٔ خَلق قرآن؛ مِحْنَة خَلق قرآن) قرار دهند و بدین رو، بسیاری از عالمان دینی مخالف حدوث قرآن، به مجازات رسیدند. برخی دیگر از دلایل محتمل برای نامگذاری علم کلام عبارتند از:
به علم کلام، علم اصول الدین نیز گفته اند؛ زیرا تبیین و اثبات اصول دین، از مهمترین اهداف آن است.

[ویکی اهل البیت] کلیدواژه: کلام، علم کلام، اعتقادات، فلسفه، ادیان
تعریف هایی که برای «علم کلام» شده مختلف است. بعضی از این تعریف ها تعریف به موضوع علم کلام است. و برخی اشاره به اهداف و رسالت های آن دارند؛
چنان که تعریف به روش علم کلام نیز ممکن است. همان گونه که برخی از محققان معاصر گفته اند، بهترین تعریف، تعریفی است که دربردارنده موضوع، روش و اهداف علم باشد، بر این اساس شایسته است. نخست موضوع، روش و هدف یا اهداف علم کلام مشخص شود، آنگاه تعریف علم کلام ارائه گردد.
درباره موضوع علم کلام نظریه های مختلفی ارائه شده است که از آن میان دو نظریه ذیل درست تر است:
اکثر محققان معاصر موضوع کلام را عقاید دینی می دانند.
«علم کلام» در تمدن اسلامی نخست برای بحث در وجود صانع عالم (آفریدگار)، و صفات آن و توحید آن صانع بوده است. مبدا «علم کلام» بحث در «کلام خدا» بوده که در قرآن مجید آمده است.
در یک جمع بندی از سخنان متکلمان می توان اهداف علم کلام را چنین برشمرد:
علم کلام علمی تک روشی نیست بلکه به مقتضای رسالت های گوناگونی که دارد و در بالا به آن اشاره شد از روش های مختلف بهره می گیرد. متکلم جهت تأمین هدف اول و دوم فقط از راه استدلال یقین آور و برهانی وارد می شود ولی در رابطه با دو رسالت اخیر از همه روش های استدلالی بهره می گیرد. در این دو هدف انتخاب روش به عهده متکلم است که با در نظر گرفتن تفاوت های فکری و روحی طرف های بحث و نیز شرایط مختلف زمانی و مکانی و نیز سایر شرایط، شیوه استدلال مناسب را برمی گزیند. از این رو روش کلام گاه برهانی است و زمانی جدلی و خطابه ای.

[ویکی نور] ‎علم کلام، نوشته سید احمد صفایی، کتابی است با موضوع کلامی که در دو جلد به نگارش درآمده است. محتوای جلد اول کتاب در باب کلیات علم کلام، توحید، صفات الهی، عدل الهی، جبر و تفویض و کلام الهی است که در این راستا مؤلف به شبهات مطرح‎شده در این موضوعات پاسخ لازم را می‎دهد و جلد دوم کتاب در موضوع نبوت عامه است که در چندین بخش، ابتدا به ادله اثبات نبوت عامه و حقیقت و شرایط نبوت می‎‎‎پردازد، سپس درباره موانع نبوت مطالب خود را عرضه می‎دارد. این کتاب اساسا به‎عنوان یک کتاب درسی برای دانشجویان دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران نوشته شده است.
انگیزه مؤلف از نگارش این کتاب این بوده که در واقع ایشان کتاب‎های قدیم علم کلام را کافی برای رفع نیاز دانشجویان امروز و درخور تحولات علمی عصر جدید نمی‎دانست، فلذا کتابی نو و مفید در این زمینه تألیف کرد که مورد توجه و استقبال دانشجویان و صاحب‎نظران علم کلام و حکمت الهی قرار گرفت.
کتاب، دارای یک مقدمه است و محتوای جلد اول آن در سه بخش کلی مطرح شده است و هر فصل از بخش‎های گوناگونی تشکیل شده و محتوای جلد دوم کتاب در پنج بخش به نگارش درآمده است.
مؤلف، مسائل علم کلام را به‎شیوه‎ای نو و با زبانی نسبتا ساده و قابل فهم برای دانشجویان و با توجه به مباحث و نظریه‎های جدید علمی بررسی کرده و به‎ویژه فلسفه ماتریالیسم دیالکتیک را با دید علمی مورد انتقاد قرار ‎داده و به گفته‎های ماتریالیست‎ها و شبهات آنان نسبت به اصول و معتقدات اسلامی پاسخ گفته است و از هر لحاظ کتاب حاضر متمایز از کتاب‎های دیگری است که به‎عنوان علم کلام نوشته شده است.
در مقدمه کتاب، مؤلف پیرامون موقعیت علم کلام در طبقات علوم، تعریف علم کلام و بیان منظور از اصول دین و ارکان اصول دین، روش استدلال در علم کلام، تاریخ علم کلام، وجه تسمیه علم کلام، مقاصد علم کلام سخن به میان آورده است. از نظر ایشان مقاصد علم کلام به شش قسم تقسیم می‎شود که بر همین منوال کتاب خویش را به شش بخش کلی تقسیم می‎کند:
بخش اول کتاب در باب امور عامه در علم کلام است. در این بخش در واقع مباحث گوناگون مقدماتی در علم کلام مورد تحلیل و بررسی قرار می‎گیرد. ابتدا از وجود و عدم و اقسام و حیثیات آن سخن به میان آمده است. نگارنده در باب جهات ثلاثه بیان می‎دارد که هر آنچه قابل تعبیر باشد، از سه حال بیرون نیست: یا هستی آن حتمی، یا نیستی آن حتمی، یا نه هستی و نه نیستی آن حتمی است. اولی را واجب، دومی را ممتنع و محال و سومی را ممکن و جایز گویند و از وجوب در فلسفه قدیم به ضرورت و در فلسفه جدید به جبر تعبیر می‎شود.

[ویکی فقه] علم کلام(تعاریف). از علم کلام تعاریف مختلفی ارائه شده است که به جا است در باره این تعاریف بحث و بررسی شود تا مشخص شود تعریف واقعی علم کلام چیست در این مقاله به بررسی و نقد نمونه هایی از تعریف علم کلام پرداخته و جامع ترین تعریف را یادآور می شویم.
ابن خلدون در تعریف علم کلام گفته است: «هُوَ عِلمٌ یتضمن الحجاج عن العقائد الایمانیه بالادله العقلیه و الردِّ علی المبتدعه المنحرفین فی الاعتقادات عن مذاهب السّلف و اهل السّنّه»:
علم کلام متکفل احتجاج و اقامه دلایل عقلی بر عقائد دینی و ردّ بدعت گذاران و منحرفان از روش های پیشینیان و اهل سنّت در اعتقادات می باشد.

← ارزیابی تعریف
علم کلام علمی است که پیرامون اصول عقاید یا اصول دین بحث می کند و به همین جهت آن را علم اصول دین و علم اصول عقاید نیز می نامند.

← ارزیابی تعریف
علم کلام درباره ذات و صفات و افعال خداوند بحث می کند و به همین جهت آن را علم توحید و صفات نیز نامیده اند.

← ارزیابی تعریف
...