[ویکی فقه] بحرین، از پایگاه های دیرین تشیع است و مردم آن سامان در طول قرن ها و گذر زمان در پیروی از مذهب شیعه کوشا و پیشینه مندند. این سرزمین زادگاه و مسکن بسیاری از عالمان شیعه بوده و بسیاری از فقیهان و محدثان را در خود پرورده که ملا عبدالله بحرانی یکی از این نام آوران است. او فرزند نورالدین بحرانی بود و در عصر زرین فرهنگ ایران ، راهی این کشور شد و در اصفهان به کسب علم و دانش پرداخت و در آن سامان از استادان به نام و فرهیخته حوزه بهره جست. او بیشترین سود علمی را از محفل پربار دانش علامه محمد باقر مجلسی (متوفی ۱۱۱۰ ق) کسب کرد و به عنوان شاگرد علامه شناخته شد. بحرانی را از محدثان و متکلمان امامیه دانسته اند. خوانساری او را «شیخ محدث ماهر، متتبع جلیل، متبحر نبیل» می نامد، گواه این مدعا آنست که بحرانی با بهره جستن نیک از فضای فرهنگی و اجتماعی مساعد عصر صفوی، نخست در تدوین بحار الانوار ، یار و همکار علامه مجلسی شد و آنگاه خود به تدوین دائرة المعارف بزرگی به نام عوالم العلوم و المعارف پرداخت. آنچه در این نوشتار از نظر می گذرد تلاش ناچیزی در معرفی شخصیت بزرگ حدیثی شیعه «ملا عبدالله بحرانی» است. مع الاسف متون تراجم و شرح حال نویسی دو ـ سه قرن اخیر از ترسیم حیات وی غافل مانده اند.
روزگار حاکمیت صفویان، برگ زرین تاریخ ایران اسلامی است و در بسیاری از مقاطع آن، کارهای سترگ و جاودانه از روحانیت شیعه به یادگار مانده است که دهه های پایانی آن را می توان روزگار کارهای بزرگ دانست، مقطعی که ملاعبدالله بحرانی در پرتو استادش علامه مجلسی درخشید و اثر زیبای خویش را تقدیم داشت.درخشش روحانیت شیعه همچون ملاعبدالله بحرانی در دو دوره سلطنت شاه سلیمان و شاه سلطان حسین ، به یادماندنی و ستودنی است، زیرا این مقطع از تاریخ صفوی را می توان فصل کارهای سترگ و گام های جاودانه دانست.شاه سلیمان (حاکم سال های ۱۱۰۵-۱۰۷۸ق.) را در علاقه و خدمت به تشیع راسخ دانسته اندهمان گونه که او برای ترویج امور شریعت و رسیدگی به امور شیعیان جدیت داشته است. تالیف، تدوین و ترجمه کتاب در عصر شاه سلیمان، روندی مثبت و شایسته داشت و شاه در تشویق مؤلفان و مترجمان اهتمام می ورزید. حاکم صفوی، گاه خود توصیه به تالیف یا ترجمه آثار می کرد. او به ظاهر خود را دین دار نشان می داد و می کوشید تا کشور را بر اساس سنت های دینی و مذهبی اداره کند. او هر چند تعصب مذهبی نداشت، هماره سعی می کرد تا رابطه نزدیکی با مذهبیون داشته باشد. شاه، دانشمندان و عالمان شیعی را به دیده احترام می نگریست و جایگاه واقعی آنان را پاس می داشت و زمینه حضور و فعالیت علمی و اجتماعی ایشان را فراهم آورده بود. چنین نگرشی از سوی پادشاه صفوی، به گونه ای بود که سانسون در این باره می نویسد:علمای دین در ایران ، بالاترین مقام ها را دارند و در دربار در صف اول می نشینند. و بر صاحب منصبان دربار رجحان و برتری دارد. پس از مرگ سلیمان، شاه سلطان حسین که خود را «دین پرور» معرفی می کرد، بر مسند نشست. میرزا عبدالله افندی همکار بحرانی و شاگرد مجلسی درباره شاه سلطان حسین می نویسد:دائما اوقات شریفه خود را به ترویج مآثر شریعت مقدسه مصطفوی مصروف و به تاسیس اساس دین مبین اجداد طاهرین خود نیز معطوف فرموده و می فرمایند و به این جهت، همواره در همگی احوال به مطالعه صحف و مؤلفات فقها و ملاحظه کتب و رسائل فضلا ـ بعون الله سبحانه ـ اشتغال داشته و به صحبت علم و علما و به غایت مایل و راغب بلکه پیوسته در هر مجلسی از مجالس خلد مآنس نیز، خود به خوض فرمودن در رسائل دین مبین و مفاوضه مطالب شرع سید المرسلین مشغول بوده و می باشند. علاقه و ارادت شاه به عالمان شیعه ، امری شایع بود در این میان، پیوند او با مجلسی، خاص و ویژه می نمودبدان حد که آن چه ملا محمد باقر مجلسی که استاد او بود، می گفت، عمل می نمود. که فقدان علامه در سستی و انحراف او بسیار تاثیر داشت.شاه سلطان حسین به تالیف، تدوین و ترجمه متون، به خصوص متون دینی، علاقه داشت و اصحاب قلم را عزیز می داشت. تکریمی که او روا می داشت، سبب شد که آثار بسیاری به نگارش درآید. بر اساس گزارش خاتون آبادی، در شب بیست و هفتم ماه رمضان سال ۱۱۱۵ میرمحمد باقرخاتون آبادی برای افطار مهمان شاه بود و به درخواست وی، مشغول رساله ای درباره دعا شد. همچنین شاه از او خواست تا تفسیر مجمع البیان را به فارسی ترجمه کند. شاه بر فارسی نویسی و ترجمه متون عربی نیز پای می فشرد.
بحرانی در محفل مجلسی
بحرانی بهره علمی خود را وام دار استاد خود علامه محمد باقر مجلسی (۱۱۱۰-۱۰۳۷. ق) بود، حوزه درسی علامه مجلسی، بسیار گسترده و عظیم بود، به گونه ای که تعداد شاگردان او را از هزار نفر بیش تر دانسته اند. بحرانی از استاد خود مجلسی اجازه روایت گرفت. او در مقدمه جلد اول کتاب عوالم اذعان می دارد که «بیست سال نزد محمد باقر مجلسی شاگردی کرده و از او اجازه روایتی دارد که مجلسی او را فرزند عزیز خود خوانده است.» بحرانی در تدوین کتاب بزرگ و گران سنگ «بحارالانوار» یار و کمک کار علامه بود، این دایرة المعارف که به جهان اسلام ارایه شد از آغاز تاریخ تشیع تا عصر وی، بی نظیر و استثنایی بودکتابی شامل همه مقالات و گفته های شرع و دین، با فراوانی موضوع و مدخل که همه شئون اندیشه و عمل و عقاید و احکام اسلام و تشیع را در بر دارد. مجلسی با بهره گیری از ۳۶۵ کتاب که با در نظر گرفتن چاپ جدید یکصد و ده جلدی آن، در ۲۳۲۷ باب و بالغ بر حدود چهل هزار صفحه، به تهیه و تنظیم «بحارالانوار» پرداخت. مدت زمان تدوین این اثر را از سال ۱۰۷۰ تا ۱۱۰۵هـ. ق. و با همکاری گروهی از شاگردانش چون مولا عبدالله بحرانی، میرزا عبدالله افندی اصفهانی، مولا ذوالفقاری، سید نعمت الله جزایری ، میر محمد صالح خاتون آبادی و آمنه خاتون (خواهر مجلسی) دانسته اند. مهم ترین انگیزه مجلسی در تالیف این اثر، حفظ و صیانت اخبار و روایات شیعی در مجموعه ای منظم با قالب های طبقه بندی شده نو و مرتب است تا مخاطب به آسانی از گنجینه روایات بهره مند گردداز این رو وی درصدد تمییز درستی و نادرستی آن نبوده است. میرزا محمد باقر خوانساری در وصف این مقطع از زندگانی بحرانی می نویسد :او از شاگردان صاحب بحار می باشد و دارای اجازه روایت از استادش مجلسی و از جمله کسانی است که در تالیف کتاب بحارالانوار به استادش کمک کرد، مانند سید محدث سید نعمت الله جزائری و دیگر علما.
مشهورترین تالیف بحرانی
مشهورترین تالیف علامه ملاعبدالله بحرانی، کتاب «عوالم العلوم و المعارف» موسوم به «جامع العلوم و المعارف و الاحوال من الایات و الاخبار و الاقوال» است، این اثر گرانسنگ همچون «بحارالانوار»، از شاهکارهای آثار شیعه بوده، حجمی بیشتر از «بحار الانوار» دارد. کتاب عوالم شامل موضوعاتی در توحید و نبوت ، احوال مرگ، برزخ، احوال عالم، خلق، سماوات و ارض، سایر اصول عقاید، شرح احوال پیامبران، پیامبر گرامی اسلام و ائمه اطهار علیهم السّلام با استدلالات فراوان درباره صحت اعتقادات امامیه و روایات فراوان فقهی است. بحرانی برای مقدمه کتاب عوالم، خطبه ای مفصل و خاص ساخته، بدینگونه که در اول و آخر هر فقره (پاراگراف) از فقرات خطبه یکی از حروف الفباء است به ترتیب از الف تا یاء چنانکه آغاز و پایان فقره نخست «الف» است و آغاز و پایان فقره دوم «ب» و همین گونه تا آخرین فقره که حرف اول و آخرش «یاء» است. این خطبه پنج صفحه از نسخه اصلی را فرا گرفته است. بسیاری از مجلدات عوالم در کتاب خانه های ایران و عراق موجود است، به گفته شیخ آقا بزرگ تهرانی ، این کتاب صد جلد است، جامع ترین نسخه آن در کتابخانه مرحوم حاج سید علی محمد وزیری در یزد است. در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، علاوه بر نسخ متفرقه از مجلدات عوالم، یک دوره نزدیک به یک دوره کامل از نسخه اصلی به خط مؤلف موجود است. برخی از مجلدات این کتاب همچون مقتل امام حسین علیه السّلام در سال ۱۳۱۸ ق. به چاپ رسید در دهه اخیر نیز برخی از جلدهای آن زیر نظر آقای سید محمد باقر ابطحی و تحقیق عده ای از فضلای حوزه علمیه قم و به همت مدرسه امام مهدی عجّل الله فرجه الشریف به چاپ رسید، جلدهای «العقل و الجهل»، «النصوص علی الائمة الاثنی عشر»، «فاطمه الزهراء علیهاالسّلام»، « امام حسن »، «امام حسین»، « امام سجاد »، « امام باقر »، « امام صادق »، «امام موسی بن جعفر»، « امام رضا » و « امام جواد » علیهم السّلام از آثار انتشار یافته این دائرة المعارف است و جلدهای دیگر این مجموعه که درباره زندگانی معصومان علیهم السّلام است نیز، در دست تحقیق و نشر می باشد.
← گذری بر محورها
...
روزگار حاکمیت صفویان، برگ زرین تاریخ ایران اسلامی است و در بسیاری از مقاطع آن، کارهای سترگ و جاودانه از روحانیت شیعه به یادگار مانده است که دهه های پایانی آن را می توان روزگار کارهای بزرگ دانست، مقطعی که ملاعبدالله بحرانی در پرتو استادش علامه مجلسی درخشید و اثر زیبای خویش را تقدیم داشت.درخشش روحانیت شیعه همچون ملاعبدالله بحرانی در دو دوره سلطنت شاه سلیمان و شاه سلطان حسین ، به یادماندنی و ستودنی است، زیرا این مقطع از تاریخ صفوی را می توان فصل کارهای سترگ و گام های جاودانه دانست.شاه سلیمان (حاکم سال های ۱۱۰۵-۱۰۷۸ق.) را در علاقه و خدمت به تشیع راسخ دانسته اندهمان گونه که او برای ترویج امور شریعت و رسیدگی به امور شیعیان جدیت داشته است. تالیف، تدوین و ترجمه کتاب در عصر شاه سلیمان، روندی مثبت و شایسته داشت و شاه در تشویق مؤلفان و مترجمان اهتمام می ورزید. حاکم صفوی، گاه خود توصیه به تالیف یا ترجمه آثار می کرد. او به ظاهر خود را دین دار نشان می داد و می کوشید تا کشور را بر اساس سنت های دینی و مذهبی اداره کند. او هر چند تعصب مذهبی نداشت، هماره سعی می کرد تا رابطه نزدیکی با مذهبیون داشته باشد. شاه، دانشمندان و عالمان شیعی را به دیده احترام می نگریست و جایگاه واقعی آنان را پاس می داشت و زمینه حضور و فعالیت علمی و اجتماعی ایشان را فراهم آورده بود. چنین نگرشی از سوی پادشاه صفوی، به گونه ای بود که سانسون در این باره می نویسد:علمای دین در ایران ، بالاترین مقام ها را دارند و در دربار در صف اول می نشینند. و بر صاحب منصبان دربار رجحان و برتری دارد. پس از مرگ سلیمان، شاه سلطان حسین که خود را «دین پرور» معرفی می کرد، بر مسند نشست. میرزا عبدالله افندی همکار بحرانی و شاگرد مجلسی درباره شاه سلطان حسین می نویسد:دائما اوقات شریفه خود را به ترویج مآثر شریعت مقدسه مصطفوی مصروف و به تاسیس اساس دین مبین اجداد طاهرین خود نیز معطوف فرموده و می فرمایند و به این جهت، همواره در همگی احوال به مطالعه صحف و مؤلفات فقها و ملاحظه کتب و رسائل فضلا ـ بعون الله سبحانه ـ اشتغال داشته و به صحبت علم و علما و به غایت مایل و راغب بلکه پیوسته در هر مجلسی از مجالس خلد مآنس نیز، خود به خوض فرمودن در رسائل دین مبین و مفاوضه مطالب شرع سید المرسلین مشغول بوده و می باشند. علاقه و ارادت شاه به عالمان شیعه ، امری شایع بود در این میان، پیوند او با مجلسی، خاص و ویژه می نمودبدان حد که آن چه ملا محمد باقر مجلسی که استاد او بود، می گفت، عمل می نمود. که فقدان علامه در سستی و انحراف او بسیار تاثیر داشت.شاه سلطان حسین به تالیف، تدوین و ترجمه متون، به خصوص متون دینی، علاقه داشت و اصحاب قلم را عزیز می داشت. تکریمی که او روا می داشت، سبب شد که آثار بسیاری به نگارش درآید. بر اساس گزارش خاتون آبادی، در شب بیست و هفتم ماه رمضان سال ۱۱۱۵ میرمحمد باقرخاتون آبادی برای افطار مهمان شاه بود و به درخواست وی، مشغول رساله ای درباره دعا شد. همچنین شاه از او خواست تا تفسیر مجمع البیان را به فارسی ترجمه کند. شاه بر فارسی نویسی و ترجمه متون عربی نیز پای می فشرد.
بحرانی در محفل مجلسی
بحرانی بهره علمی خود را وام دار استاد خود علامه محمد باقر مجلسی (۱۱۱۰-۱۰۳۷. ق) بود، حوزه درسی علامه مجلسی، بسیار گسترده و عظیم بود، به گونه ای که تعداد شاگردان او را از هزار نفر بیش تر دانسته اند. بحرانی از استاد خود مجلسی اجازه روایت گرفت. او در مقدمه جلد اول کتاب عوالم اذعان می دارد که «بیست سال نزد محمد باقر مجلسی شاگردی کرده و از او اجازه روایتی دارد که مجلسی او را فرزند عزیز خود خوانده است.» بحرانی در تدوین کتاب بزرگ و گران سنگ «بحارالانوار» یار و کمک کار علامه بود، این دایرة المعارف که به جهان اسلام ارایه شد از آغاز تاریخ تشیع تا عصر وی، بی نظیر و استثنایی بودکتابی شامل همه مقالات و گفته های شرع و دین، با فراوانی موضوع و مدخل که همه شئون اندیشه و عمل و عقاید و احکام اسلام و تشیع را در بر دارد. مجلسی با بهره گیری از ۳۶۵ کتاب که با در نظر گرفتن چاپ جدید یکصد و ده جلدی آن، در ۲۳۲۷ باب و بالغ بر حدود چهل هزار صفحه، به تهیه و تنظیم «بحارالانوار» پرداخت. مدت زمان تدوین این اثر را از سال ۱۰۷۰ تا ۱۱۰۵هـ. ق. و با همکاری گروهی از شاگردانش چون مولا عبدالله بحرانی، میرزا عبدالله افندی اصفهانی، مولا ذوالفقاری، سید نعمت الله جزایری ، میر محمد صالح خاتون آبادی و آمنه خاتون (خواهر مجلسی) دانسته اند. مهم ترین انگیزه مجلسی در تالیف این اثر، حفظ و صیانت اخبار و روایات شیعی در مجموعه ای منظم با قالب های طبقه بندی شده نو و مرتب است تا مخاطب به آسانی از گنجینه روایات بهره مند گردداز این رو وی درصدد تمییز درستی و نادرستی آن نبوده است. میرزا محمد باقر خوانساری در وصف این مقطع از زندگانی بحرانی می نویسد :او از شاگردان صاحب بحار می باشد و دارای اجازه روایت از استادش مجلسی و از جمله کسانی است که در تالیف کتاب بحارالانوار به استادش کمک کرد، مانند سید محدث سید نعمت الله جزائری و دیگر علما.
مشهورترین تالیف بحرانی
مشهورترین تالیف علامه ملاعبدالله بحرانی، کتاب «عوالم العلوم و المعارف» موسوم به «جامع العلوم و المعارف و الاحوال من الایات و الاخبار و الاقوال» است، این اثر گرانسنگ همچون «بحارالانوار»، از شاهکارهای آثار شیعه بوده، حجمی بیشتر از «بحار الانوار» دارد. کتاب عوالم شامل موضوعاتی در توحید و نبوت ، احوال مرگ، برزخ، احوال عالم، خلق، سماوات و ارض، سایر اصول عقاید، شرح احوال پیامبران، پیامبر گرامی اسلام و ائمه اطهار علیهم السّلام با استدلالات فراوان درباره صحت اعتقادات امامیه و روایات فراوان فقهی است. بحرانی برای مقدمه کتاب عوالم، خطبه ای مفصل و خاص ساخته، بدینگونه که در اول و آخر هر فقره (پاراگراف) از فقرات خطبه یکی از حروف الفباء است به ترتیب از الف تا یاء چنانکه آغاز و پایان فقره نخست «الف» است و آغاز و پایان فقره دوم «ب» و همین گونه تا آخرین فقره که حرف اول و آخرش «یاء» است. این خطبه پنج صفحه از نسخه اصلی را فرا گرفته است. بسیاری از مجلدات عوالم در کتاب خانه های ایران و عراق موجود است، به گفته شیخ آقا بزرگ تهرانی ، این کتاب صد جلد است، جامع ترین نسخه آن در کتابخانه مرحوم حاج سید علی محمد وزیری در یزد است. در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، علاوه بر نسخ متفرقه از مجلدات عوالم، یک دوره نزدیک به یک دوره کامل از نسخه اصلی به خط مؤلف موجود است. برخی از مجلدات این کتاب همچون مقتل امام حسین علیه السّلام در سال ۱۳۱۸ ق. به چاپ رسید در دهه اخیر نیز برخی از جلدهای آن زیر نظر آقای سید محمد باقر ابطحی و تحقیق عده ای از فضلای حوزه علمیه قم و به همت مدرسه امام مهدی عجّل الله فرجه الشریف به چاپ رسید، جلدهای «العقل و الجهل»، «النصوص علی الائمة الاثنی عشر»، «فاطمه الزهراء علیهاالسّلام»، « امام حسن »، «امام حسین»، « امام سجاد »، « امام باقر »، « امام صادق »، «امام موسی بن جعفر»، « امام رضا » و « امام جواد » علیهم السّلام از آثار انتشار یافته این دائرة المعارف است و جلدهای دیگر این مجموعه که درباره زندگانی معصومان علیهم السّلام است نیز، در دست تحقیق و نشر می باشد.
← گذری بر محورها
...
wikifeqh: عبدالله_بحرانی