عباس میرزا ملک ارا

عباس میرزا هم از ناصرالدین شاه کوچکتر بود و نیز مادرش از تبار کرد و سنی مذهب بود و این دو مانع از ولیعهدی او می شد. محمدشاه عباس میرزا را بیش از سایر فرزندانش دوست می داشت و به او لقب «نایب السلطنه» بخشیده بود. عباس میرزا مورد سوء ظن ناصرالدین شاه قرار داشت، چرا که شاه او را مدعی تاج و تخت می پنداشت. او مدت بیست و هفت سال را در تبعید در بغداد و استانبول به سر برد. در ۱۲۹۴ ( قمری ) با کسب اجازه از ناصرالدین شاه قاجار به ایران بازگشت. شاه به او لقب مُلک آرا داد و حکومت زنجان را به او سپرد. بعد از مدتی عباس میرزا از ترس به قفقاز گریخت و این بار با وساطت میرزا حسین مشیرالدوله در ۱۲۹۶ ( قمری ) به ایران بازگشت. او در سال ۱۳۱۴ ( قمری ) به جای محسن مشیرالدوله وزیر عدلیه شد و دو سال بعد در هنگام اسب سواری به دلیل سکتهٔ قلبی درگذشت.
عباس میرزا زیر نظر رضاقلی خان هدایت تربیت یافته بود و سواد ادبی خوبی داشت. او کتابی در شرح حال خود نوشته است.
محمدشاه، پدر عباس میرزا، به همان اندازه که از مهدعلیا ( مادر ناصرالدین شاه ) بیزار بود، شیفتهٔ خدیجه خاتون ( مادر عباس میرزا ) بود. پدر خدیجه خانم با شیوخ نقشبندیه ارتباط داشت و دخترش را به توصیه پدر شیخ عبیدالله نهری به عقد شاه درآورده بود. با توجه به این موارد، مهد علیا، کینه عمیقی از این مادر و فرزند داشت. پس از مرگ محمد شاه، مادر عباس میرزا، اندیشناک بود که پسرش را به نیرنگ مهدعلیا مسموم گردانند. از این رو از کاردار سفارت انگلیس درخواست حمایت کرد. فرانت، کاردار سفارت، به او اطمینان داد که سفارت سلامت پسرش را تضمین می کند، و اگر لازم افتد مادر و فرزند را در سفارت پناه خواهد داد. فرانت همچنین پیامی به مهد علیا فرستاد. در جواب آن نامه، مهدعلیا اطمینان داد که هیچ نیت بدی ندارد و نمی گذارد آزاری به او وارد آید و حتی جانب آن بانو را نگاه خواهد داشت.
در سال ۱۲۶۷ قمری ( یک سال قبل از عزل امیرکبیر ) به هنگام سفر به اصفهان، ناصرالدین شاه قصد نداشت عباس میرزا و مادر وی را همراه ببرد اما به اصرار امیرکبیر آنان همراه کاروان شدند. در هنگام بازگشت شاه عباس میرزا را حاکم قم نمود تا در حالتی تبعید گونه از پایتخت دور بماند. امیرکبیر فرمان شاه را نقض کرد و به آن ها دستور داد همراه کاروان شوند. شاه با امیرکبیر به منازعه برخاست و بر حکم خود اصرار کرد و در ضمن به امیرکبیر بی اعتماد شد. ابوالحسن غفاری ( عموی کمال الملک ) این ماجرا را در این پرده نقاشی که در اصل برای کتاب هزار و یک شب ترسیم شده، هارون الرشید را به شکل ناصرالدین شاه و جعفر برمکی را به شکل امیرکبیر در کنار جوانی که احتمالاً عباس میرزاست نقش کرده است که این نقاشی را می توان به هوشمندی و آینده نگری نقاش یا به بدخواهی و دشمنی او با امیرکبیر منتسب کرد.