طبقه بندی اسامی سوره های قران

[ویکی فقه] طبقه بندی اسامی سوره های قرآن. قرآن کریم در قالب مجموعه آیاتی نازل شده که خداوند متعال آنها را به سوره نام دار ساخته است. از زمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلّم)، هریک از سوره ها به نام ویژه ای شهرت یافته و نخستین نام سوره ها از زبان آن حضرت شنیده شده است. پرسشی که در این جا مطرح شده این است که: آیا این نام گذاری بر مبنای اصول خاصی و یا حکمت های ویژه ای صورت گرفته است یا این که به صورت اتفاقی و صرفا برای تشخیص سوره ها از یکدیگر بوده است؟این نوشتار ضمن رد فرضیه ی «بی نظمی و پریشان پویی» در تسمیه ی سوره ها، بر این دیدگاه است که «عقل گرایی»، «روش مندی» و «به گزینی» در گزینش نام سوره ها دخالت داشته است. به طوری که این نام گذاری خود دارای پیام های حکیمانه ای برای مخاطبان است. این مقاله در دو بخش سامان یافته است؛ در بخش نخست، عناوین سوره ها در بیست طبقه ی کلی طبقه بندی شده است. در بخش دوم، ضمن برشمردن نام یک یک سوره ها، جایگاه هریک از آنها در طبقه های یاد شده تعیین گردیده است.
قرآن کریم دارای ۱۱۴ سوره است که هریک به نام ویژه ای نام دار است. برخی از سوره ها علاوه بر نام اصلی، به چند نام فرعی دیگر نیز شناخته می شوند. درباره ی نام گذاری سوره ها، پرسش های چندی مطرح است؛ پرسش های زیر از آن جمله اند:ـ آیا نام سوره ها توقیفی است؟ـ آیا این نام ها همچون خود سوره ها وحی الهی است،ـ آیا سوره ها توسط شخص رسول اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) نام گذاری شده است؟ـ آیا در این نام گذاری هدف خاصی مورد نظر بوده است،در این نوشتار، پرسش اخیر را مورد تحقیق قرار داده و نشان داده ایم که در جریان نام گذاری سوره ها ـ صرف نظر از این که چه کسی انجام داده است ـ نوعی کوشش منظم و معقول دست اندر کار بوده است. ما کوشیده ایم نام های موجود در مصحف را از نظر جایگاهشان در خود سوره ها طبقه بندی کنیم.
طبقه بندی نام های سوره ها
در نام گذاری سوره های قرآن کریم شیوه های متعدد و متنوعی به کار گرفته شده و کوششی حکیمانه اعمال گشته است به نحوی که می توان ساز و کار نام گذاری سوره ها را فرآیندی هدفمند برای بیان نمودن «مضامین اصلی قرآن کریم» در «پیکره ی نام سوره ها» به حساب آورد. این شیوه ها را در ۲۰ عنوان به شرح ذیل طبقه بندی کرده ایم:۱. نامیدن سوره ها به نامی که بیان گر مکان سوره در قرآن کریم است، نظیر «فاتحه».۲. نامیدن سوره به نامی که در سرتاسر قرآن کریم، اختصاصا در همان سوره آمده و این ویژگی، شاخص ممتازی برای تمییز و تشخیص آن سوره است، مانند: «انفال» و «قریش».۳. نامیدن سوره به نامی که بیانگر بخشی از محتوای سوره و از قبیل نامیدن کل به جزء است، مانند: «توبه» و «مریم».۴. نامیدن سوره به کلمه ای که نماد پدیده یا رخدادی اعجاز آمیز یا ملکوتی است و صرفا در همان سوره ذکر شده است، مانند: «مائده» و «کهف».۵. نامیدن سوره به اسمی که آیه ها ی سوره، پاک در عنان آن عنوان روان اند، مانند: «یوسف». «نوح».۶. نامیدن سوره به ساختاری صرفی، برگرفته از صیغه ای از یک فعل که آن صیغه ی فعل، صرفا در همان سوره آمده و در جای دیگری از قرآن نیامده است، مانند: «اسراء» و «انفطار».۷. نامیدن سوره به حرف یا حروف مقطعه ی مرموز در آغاز سوره ها که گاه به تنهایی آیه ای هستند و گاه جزیی از یک آیه، مانند: «طه» و «ص».۸. نامیدن سوره به نامی که عنوان جامع مصداق های فراوانی در سوره محسوب می گردد، مانند: «انبیاء».۹. نامیدن سوره به نامی نمایانگر روح روان در سوره، مانند: «مؤمنون» و «فتح».۱۰. نامیدن سوره به کلمه ی ردیف در آیه ی نخست، مانند: «کوثر» و «فلق».۱۱. نامیدن سوره به کلمه ی ردیف در آیه ی دوم، مانند: «روم» و «علق».۱۲. نامیدن سوره به کلمه ی ردیف در آیه ی پایانی، مانند: «ماعون» و «مسد».۱۳. نامیدن سوره به کلمه ی ردیف در ۲ یا در چند آیه، مانند: «قدر» و «ناس».۱۴. نامیدن سوره به کلید واژه ای از آیه ی نخست، مانند: «نساء» و «همزه».۱۵. نامیدن سوره به کلید واژه ای از آیه های دیگر سوره، مانند: «انعام» و «حجرات».۱۶. نامیدن سوره به فعل واژه ای از آیه ی نخست، مانند: «فصلت» و «عبس».۱۷. نامیدن سوره به نامی که به تنهایی آیه ی نخست سوره محسوب می گردد، مانند: «رحمان» و «قارعه».۱۸. نامیدن سوره به «مقسم به» در آیه ی نخست، پس از حرف سوگند، مانند: «طور» و «تین».۱۹. نامیدن سوره به نامی که در آن سوره با مصداق و تاویل خاص، از نظایرش در سوره های دیگر ممتاز گشته است، مانند: «صافات» و «دخان».۲۰. نامیدن سوره به کلید واژه ای جغرافیایی مربوط به روایتی تاریخی که به طور اختصاصی در همان سوره روایت شده است، مانند: «سبا» و «احقاف».
وجه تسمیه ی سوره ها
پس از بیان طبقات بیست گانه، اینک وجه تسمیه و جایگاه نام هریک از سوره ها را در این طبقات به تفصیل یادآور می شویم.
← الفاتحه
...