طبقات ناصری

[ویکی نور] یکی از تواریخ معتبر قرن هفتم کتاب طبقات ناصری است به تألیف قاضی ابو عمرو عثمان بن محمد المنهاج سراج جوزجانی و مؤلّف بسال 658 ه‍. ق. طبقات ناصری از مهمترین و مشهورترین کتب تاریخی این عصر است که در زمان مؤلّف به شهرت و اعتبار رسید و قاضی منهاج سراج نیز یکی از نویسندگان معروف و مورخّان مشهور است که کتاب خود را به سلامت و روانی انشا نموده است. او علاوه بر اینکه از کتب تاریخی دیگر بهره های فراوان برده، از مشاهدات و تجربیات خود نیز در تألیف کتاب سود جسته است زیرا او یکی از رجال معروف عصر خود است که به دربار سلاطین غور و آل شنسب محشور بوده و بسیاری از حوادث تاریخی را در اوایل فتنه مغول به چشم دیده و یا از اشخاص مطلّع و خبیر آن عصر کسب اطلاع نموده است.
پس از اینکه بر اثر فتنه مغول این مرد فاضل به هند رفت در آنجا به مناصب بزرگ درباری و قضائی رسید و در دربار پادشاهان دهلی به جاه و مقام دست یافت و در این زمان بود که مشاهدات خود را با نثری شیوا و دلچسب به رشتۀ تحریر کشید و کتاب طبقات ناصری را به نام ناصر الدین و الدین ابو المظفر محمود بن سلطان التتمش تألیف کرد.
قاضی منهاج سراج در نوشتن کتاب خود از کتب گذشتگان و معاصران خود سوده برده و تاریخ خود را از زمان حضرت آدم ابو البشر و سپس طبقه انبیا شروع کرده و همین روش بیست سال پس از او مورد استفاده قاضی بیضاوی در نوشتن کتاب نظام التواریخ قرار گرفته. کتاب نظام التواریخ که کتابی بسیار مختصر است عینا نمونه برداری از طبقات ناصری منهاج سراج است. البته این سخن نفی دانش و کمالات و ارزش ادبی و تاریخی قاضی بیضاوی نمی کند اما آنچه مسلم است بیضاوی در هنگام نوشتن کتاب خود، کتاب طبقات ناصری را در پیش روی داشته است.
با آنکه قاضی منهاج سراج یک داور و یک رجل درباری زمان خود بوده اما مانند بسیاری از رجال درباری عصر خود و پیش از خود که از فضل و ادب و هنر و دانش بهرمند بوده اند او نیز دارای فضل و کمال و دانش بوده است و باز با آنکه نثر در قرن هفتم دوره تکلّف و تصنّع را می پیموده، قاضی از نثر ساده و روان پیروی کرده و از تکلف و تصنّع پرهیز نموده است. حشو و زواید و اطناب ممّل در کتاب دیده نمی شود. همچنین گر چه روش ایجاز را دنبال می نماید اما ایجازهای مخّل در آن وجود ندارد.
کتاب را به بیست و سه طبقه تقسیم نموده. کلمات عربی جز در سرفصل طبقات که ستایش خداوند است در کتاب کمتر دیده می شود. آیات قرآن و احادیث تقریبا نادر و کمیاب است. شعر عربی در جلد اول دیده نمی شود و در جلد دوم اشعار عربی گاهی از خود منهاج سراج و گاهی از دیگران دیده می شود مخصوصا قصیده نسبتا مطّول یحیی بن اعقب آورده است. این قصیده، خروج ترک و ظهور فتنه چنگیزخان و ظهور ترک چین را بیان داشته است و از اول حال ایشان تا وقت فنای آن جماعت جمله بیان کرده است. از اول قصیده تا بر افتادن آنان آورده تا بنظر بزرگان گذر یابد. ترجمه ابیات نیز در زیر هر یک از بیت ها بیان نموده.
اشعار فارسی بیشتر بصورت رباعی در همه جای کتاب پراکنده است مخصوصا در جلد دوم که غالبا از خود قاضی منهاج است.

[ویکی فقه] طبقات ناصری (کتاب). یکی از تواریخ معتبر قرن هفتم کتاب طبقات ناصری است به تالیف قاضی ابو عمرو عثمان بن محمد المنهاج سراج جوزجانی و مؤلف بسال ۶۵۸ ه. ق است.
طبقات ناصری از مهمترین و مشهورترین کتب تاریخی این عصر است که در زمان مؤلف به شهرت و اعتبار رسید و قاضی منهاج سراج نیز یکی از نویسندگان معروف و مورخان مشهور است که کتاب خود را به سلامت و روانی انشا نموده است. او علاوه بر اینکه از کتب تاریخی دیگر بهره های فراوان برده، از مشاهدات و تجربیات خود نیز در تالیف کتاب سود جسته است زیرا او یکی از رجال معروف عصر خود است که به دربار سلاطین غور و آل شنسب محشور بوده و بسیاری از حوادث تاریخی را در اوایل فتنه مغول به چشم دیده و یا از اشخاص مطلع و خبیر آن عصر کسب اطلاع نموده است. پس از اینکه بر اثر فتنه مغول این مرد فاضل به هند رفت در آنجا به مناصب بزرگ درباری و قضائی رسید و در دربار پادشاهان دهلی به جاه و مقام دست یافت و در این زمان بود که مشاهدات خود را با نثری شیوا و دلچسب به رشته تحریر کشید و کتاب طبقات ناصری را به نام ناصر الدین و الدین ابو المظفر محمود بن سلطان التتمش تالیف کرد. قاضی منهاج سراج در نوشتن کتاب خود از کتب گذشتگان و معاصران خود سوده برده و تاریخ خود را از زمان حضرت آدم ابو البشر و سپس طبقه انبیا شروع کرده و همین روش بیست سال پس از او مورد استفاده قاضی بیضاوی در نوشتن کتاب نظام التواریخ قرار گرفته. کتاب نظام التواریخ که کتابی بسیار مختصر است عینا نمونه برداری از طبقات ناصری منهاج سراج است. البته این سخن نفی دانش و کمالات و ارزش ادبی و تاریخی قاضی بیضاوی نمی کند اما آنچه مسلم است بیضاوی در هنگام نوشتن کتاب خود، کتاب طبقات ناصری را در پیش روی داشته است.
نثر طبقات ناصری
با آنکه قاضی منهاج سراج یک داور و یک رجل درباری زمان خود بوده اما مانند بسیاری از رجال درباری عصر خود و پیش از خود که از فضل و ادب و هنر و دانش بهرمند بوده اند او نیز دارای فضل و کمال و دانش بوده است و باز با آنکه نثر در قرن هفتم دوره تکلف و تصنع را می پیموده، قاضی از نثر ساده و روان پیروی کرده و از تکلف و تصنع پرهیز نموده است. حشو و زواید و اطناب ممل در کتاب دیده نمی شود. همچنین گر چه روش ایجاز را دنبال می نماید اما ایجازهای مخل در آن وجود ندارد. کتاب را به بیست و سه طبقه تقسیم نموده. کلمات عربی جز در سرفصل طبقات که ستایش خداوند است در کتاب کمتر دیده می شود. آیات قرآن و احادیث تقریبا نادر و کمیاب است. شعر عربی در جلد اول دیده نمی شود و در جلد دوم اشعار عربی گاهی از خود منهاج سراج و گاهی از دیگران دیده می شود مخصوصا قصیده نسبتا مطول یحیی بن اعقب آورده است. این قصیده، خروج ترک و ظهور فتنه چنگیزخان و ظهور ترک چین را بیان داشته است و از اول حال ایشان تا وقت فنای آن جماعت جمله بیان کرده است. از اول قصیده تا بر افتادن آنان آورده تا بنظر بزرگان گذر یابد. ترجمه ابیات نیز در زیر هر یک از بیت ها بیان نموده. اشعار فارسی بیشتر بصورت رباعی در همه جای کتاب پراکنده است مخصوصا در جلد دوم که غالبا از خود قاضی منهاج است. شه را خضر از جام بقا ساقی باد ایوان درش چو چرخ نه طاقی باد نام طبقات در جهان تا باقی است محمود شه آن ناصر دین باقی بادنثر طبقات ناصری نثری است سهل و ممتنع، حاوی تمام صفات ادبی زبان فارسی، جملات از هم مجزا و خبرها مشخص و روشن است. سادگی و سلامت و شکستگی عبارات و شکفتگی جملات و الفاظ به درجه ای است که در برخی از این محاسن از نثر تاریخ بیهقی پیشی گرفته است و بقول مصحح کتاب آقای عبد الحی حبیبی «مولانا نثر نویسی است جادو نگار و طبقات وی از شهکارهای نثر زبان پارسی است.» علما و شعرا و نویسندگان این عصر می کوشیدند تا بیشتر از لغات و ترکیبات فارسی استفاده کنند و حتی زبان درباری این دوره نیز زبان فارسی شد و کوشش می شد تا حتی المقدور از واژه های عربی در مکاتبات و مراسلات و کتب استفاده نشود و قاضی منهاج سراج نیز از این اصل عدول نکرده است و کلمات زیبای فارسی را در تاریخ خود گنجانیده و از آوردن واژه های عربی تا جایی که توانسته خودداری کرده هر چند که زیاد موفق نگردیده است و در پاره ای موارد تاریخ ها را به زبان عربی نقل نموده و جمله های نعتی مثل رضی الله عنه، رضی الله عنهم، برد الله مضاجعهم نور الله مرقده، نور الله مراقدهم و غیره را نیز آورده است. همچنین حمد خداوند و نعت رسول اکرم در پاره ای از سر فصل ها مخصوصا در دیباچه بزبان عربی است. قاضی کوشیده تا خود را از زبان عربی دور نگه دارد اما کاملا موفق نبوده و قصاید و اشعار عربی را در کتاب خود بویژه در جلد دوم آورده است و نیز از تعریف و تمجید از ممدوح بحد افراط هم بزبان فارسی و هم بزبان عربی کوتاهی نکرده که ما از آوردن نمونه های آن که بفراوانی در کتاب دیده می شود پرهیز کردیم.
طبقه بندی کتاب
پس از ذکر خداوند، نعت پیامبر و سبب تالیف کتاب کتاب به بیست و سه قسم تقسیم شده است؛ طبقه اول یا طبقة الاولی طبقه انبیا است از ابو البشر آدم صلوات الله علیه تا سال دهم هجری «السنة العاشرة من الهجرة» که این سنه را سنة الحج الوداع گویند. طبقه دوم خلفای راشدین از ابوبکر تا علی المرتضی و از علی تا پایان عشره مبشره، طبقه سوم از بنی امیه «اولهم معاویه تا پایان مروان حکم » طبقه چهارم بنی عباس تا پایان المستعصم بالله، طبقه پنجم طبقات ملوک العجم الی ظهور الاسلام «و هم خمس طبقات» باستانی، کیانی، اشکانی، ساسانی و طبقه اکاسره، اکاسره همان سلسله سامانی است. طبقه ششم ملوک یمن، هفتم طاهریون، هشتم صفاریون، نهم سامانیان، دهم دیالمه، یازدهم سبکتکینیه، دوازدهم سلجوقیه، سیزدهم سنجریه، چهاردهم ملوک نیمروز و سیستان، پانزدهم ملوک کرد، شانزدهم خوارزمیه، هفدهم سلاطین شنسبانیه و ملوک غور، هیجدهم سلاطین شنسبیه به طخارستان و بامیان، نوزدهم فی ذکر سلاطین الغزنین من الشنسبانیه، بیستم سلاطین هند من المغربه، بیست و یکم سلاطین شمسیه هند، مقدمه جلد دوم، بیست و دوم ملوک شمسیه در ممالک هند و بالاخره طبقه بیست و سوم وقایع اسلام و خروج کفار ، با این گفتار بیست و یک طبقه در جلد اول و دو طبقه در جلد دوم قرار دارد.
ارزش تاریخی
...

طَبَقاتِ ناصِری
تألیف منهاج سراج جوزجانی، در حدود ۶۵۷ـ ۶۵۸ق، کتابی به فارسی، در تاریخ جهان، به ویژه تاریخ ایران و اسلام از زمان آدم تا روزگار مؤلف. مؤلف آن را به ابوالمظفر ناصرالدین محمود بن ایلتتمش از پادشاهان هند تقدیم کرده و نام کتاب از او گرفته شده است. کتاب در ۲۳ طبقه نوشته شده است و هر طبقه به شرح یک سلسله از پادشاهان و خلفا اختصاص دارد. عمده ترین مطالب این اثر شامل پادشاهی خوارزمشاهیان ، غوریان ، ملوک هند، و چگونگی یورش مغول به ایران است . نثر آن ساده است و به سلاست و روانی شهرت دارد. متن کامل این کتاب را عبدالحیّ حبیبی قندهاری در ۱۳۲۸ش در لاهور و سپس در ۳/۱۳۴۲ش در کابل منتشر کرد.