ضرب
/zarb/
مترادف ضرب: زدن، شکنجه، ضربت، کوب، کوفتن، جرح، زخم، تنبک، تالی، شبیه، مانند، مثل، همتا، صنف، قسم، گونه، نوع، چوله، عجز، قرینه
برابر پارسی: زدن، کوبه، کوفتن، دنبک، کوب
معنی انگلیسی:
لغت نامه دهخدا
ضرب. [ ض َ رَ ] ( ع مص ) هلاک شدن از سردی یا سردی زده شدن. ( منتهی الارب ). سرمازدگی. || پشک زده شدن زمین. ( منتهی الارب ).
ضرب. [ ض َ رِ ] ( ع ص ) بسیار زننده. ( منتهی الارب ).
ضرب. [ ض َ ] ( ع اِ ) مانند. ( منتهی الارب ) ( منتخب اللغات ). مثل. همتا. ( منتهی الارب ). || نوع. قسم. صنف. گونه. ج ، ضُروب ، اضراب. ( مهذب الاسماء ) : نهاد کوه بر دو ضرب است یکی کوه اصلی است... دیگر شاخهای کوه است. ( حدود العالم ). رود بر دو ضرب است یکی طبیعی و دیگر صناعی. ( حدود العالم ). || ( ص ) مرد رسا و تیزخاطر. ( منتهی الارب ). مردی که در کار بُرّا باشد. ( منتخب اللغات ). || سبک گوشت. ( منتهی الارب ) ( منتخب اللغات ) ( مهذب الاسماء ). || چست و چالاک. ( منتهی الارب ). || باران سبک. ( منتهی الارب ) ( منتخب اللغات ) ( مهذب الاسماء ). || تنک از هر چیز. || ( اِ ) شهدسپید سطبر. ( منتهی الارب ). عسل سفید. ( منتخب اللغات ) . || ( اصطلاح عروض ) آخر از شعر. ( منتهی الارب ). آخر بیت شعر. ( منتخب اللغات ). جزو آخرین ِ مصراع دوم در اصطلاح اهل عروض. ( المعجم ). آخر جزء من المصراع الثانی. ( جرجانی ). || گوشت پستان اشتر. ( مهذب الاسماء ). || نوعی تنبک. تنبک بزرگی که مطربان برای نگاه داشتن اصول بکار دارند. آلتی چون نقاره که بدان اصول نگاه دارند. طبلی اصول داران مطربان و ورزشکاران را. || تیر : سیصدوپنجاه ضرب توپ کوچک وکلان بیکبار شلیک نمود. ( تاریخ گلستانه ). || ( اصطلاح ریاضی ) یکی از چهار عمل اصلی حساب. تضعیف یکی از دو عدد به عدّه آحاد عدد دیگر، تضعیف احد العددین بالعدد الاَّخر. ( جرجانی ). چون ضرب سه در چهار که حاصل آن دوازده و مثل اینست که «چهار» سه بار، یا «سه » چهار بار تضعیف شده است. بُرجان. ( خلیل بن احمد ). علامت ضرب «*» است. و گویند: ضرب به. ضرب در. ضرب اندر، چنانکه 2 ضرب در 2 مساوی 4 یا 2 ضرب به 2 مساوی 4 یا 2 ضرب اندر 2 مساوی 4. ابوریحان بیرونی در التفهیم گوید: ضرب چیست ؟ عددرا چند بار دیگر کردن است و نموده او: پنج اندر هفت. خواهی پنج را هفت بار کن تا سی وپنج گردد و گر خواهی هفت را پنج بار کن تا نیز سی وپنج گردد زیراک معنی او آن است که پنج هفت بار و یا هفت پنج بار. ( التفهیم ص 41 ). || ضرب شیئها در یکدیگر، شیئی که به شیئی درزنی مال آید و شیئی که بعددی زنی کم مال آید و چون کم شیئی بعدد زنی کم شیئها گرد آید چندان عدد، و چون کم شیئی به کم شیئی زنی مال آید زیرا که کمی کمی را باطل تواند کردن. ( التفهیم ص 51 ). || ضرب الخط فی الخط. رجوع به خط اندر خط زدن شود. ( التفهیم ص 15 ). صاحب کشاف اصطلاحات الفنون آرد: بفتح ضاد و سکون راء، نزد شعراء عرب و عجم جزء اخیر از مصراع دوم را گویند که به عجز نیز نامیده می شود و نزد پاره ای دیگر قافیه را نیز گویند، چنانچه در مطول و غیره ذکر گردیده. و نزد منطقیان عبارتست از اقتران صغری به کبری در قیاس حملی و آن را قرینه نیز نامند و بیان آن ضمن معنی لفظ قرینه بیاید ان شاء اﷲ تعالی. و نزد محاسبان تحصیل عدد سومیست که نسبت آن به یکی از دو عدد دیگر مانند نسبت عدد دیگر به واحد باشدمثلاً حاصل ضرب پنج در چهار که بیست می باشد نسبت آن به پنج مانند نسبت چهار است به یک ، پس همچنانکه بیست چهار برابر پنج است همچنان چهار هم چهاربرابر یک می باشد. و برخی ضرب را بدین نحو تعریف کرده اند که : عبارتست از تحصیل عدد سومی که نسبت یکی از دو عدد دیگر به آن عدد سوم مانند نسبت یک بعدد دیگر باشد و یکی ازآن دو عدد را مضروب و عدد دیگر را مضروب فیه نامند وعدد سوم را حاصل ضرب دو عدد دیگر خوانند. و گاه حاصل ضرب را هم مضروب نامند چنانکه در اصطلاحات محاسبان مشاهده می شود. و نیز در تعریف ضرب گفته اند: عبارت است از جستجوی عدد سومی که اگر آن را بر یکی از دو عدد دیگر قسمت کنیم عدد دیگر به دست آید چه قسمت در اربعه متناسبه مطابق مقررات فن از جمله لوازم است ، چنانچه بیست را که بر پنج قسمت کنیم ، حاصل چهار به دست آید و چون بیست را بر چهار قسمت کنیم خارج قسمت پنج حاصل آید و چون عدد یا مفرد است یا مرکب لهذا ضرب بر سه گونه باشد یا ضرب مفرد در مفرد و یا ضرب مفرد در مرکب ، و یا ضرب مرکب در مرکب و نیز عدد یا صحیح است یا کسر و یا مختلط از صحیح و کسر است پس بدین اعتبار،منقسم می شود ضرب بر نُه قسم و چون عکس العمل در ضرب معتبر نیست ، برای آنکه تأثیری در ضرب نخواهد داشت ، بنابراین ضرب منحصر است در پنج قسم : اول ضرب صحیح درکسر، دوم ضرب صحیح در مختلط، سوم ضرب کسر در کسر، چهارم ضرب کسر در مختلط، پنجم ضرب مختلط در مختلط. و ضرب منحط آن است که یکی از دو جنس را در دیگری ضرب کنی و حاصل را به طریق تنزیل پایه بگیری ، مثلاً حاصل ضرب درجه در دقیقه بدین طریق بثانیه رسد اما اگر به طریق منحط نباشد حاصل ضرب دقایق است. از اینرو عبدالعلی قوشچی در شرح زیج الغبیکی گفته : ضرب منحط عبارت از آن است که حاصل ضرب را بر شصت قسمت کنند ( ؟ ) چنانکه قسمت منحط آن است که حاصل قسمت را در شصت ضرب کنند - انتهی. || و ضرب شکلی در شکلی نزد اهل رمل عبارتست از جمع جمیع مراتب متجانسه هر دو شکل مضروب و مضروب فیه. و حاصل ضرب را نتیجه و لسان الامر گویند و شکل مضروب فیه را شریک نامند - انتهی. || سیخول که خارپشت تیرانداز باشد، یعنی خارهای خود راچون تیر اندازد. ( برهان ). شَیهم. تشی ، و امروز آن را در افریقا ضربان نامند.صاحب اختیارات بدیعی گوید: صاحب جامع گوید از قول شریف که آن حیوانیست به لغت همدان وی را سیهم گویند وبلفظ دیگر دلال و آن نوعی دیگر از قنفذ بزرگست و خاردراز دارد و مانند تیر اندازد و چون خواهد که تیر بیندازد گرد گردد و چون راست شود تیر بیندازد. گاه باشد که سه چهار تیر بیندازد و اگر بر اعضای آدمی بیاید مجروح شود. گوشت وی گرم و خشک بود و وی مقدار سگ کوچک بود و گوشت وی چون بخورند نقرس را نافع بود و همچنین خون وی بر قدمین ضماد کنند نقرس زایل گرداند و چون خون وی در اندام مالند چرک را زایل کند و کلف راجلا دهد البته. و این مؤلف گوید آنچه به مکه آورند آن را رب الضرو خوانند بوی دهان را بنشاند چون در دهان گیرند. ( اختیارات بدیعی ). بپارسی سیخول گویند شوربایش ضیق النفس و بحةالصوت را سودمند آید و خونش چون طلا کنند نقرس و وجعالمفاصل را نفع دهد و قوبا و کلف را زایل گرداند. کبارالقنفذ. ( تذکره ضریر انطاکی ).بیشتر بخوانید ...
فرهنگ فارسی
( اسم ) ۱ - مانند مثل همتا . ۲ - نوع قسم صنف گونه جمع : ضروب اضراب . ۳ - آخرین جزو مصراع دوم عجز مقابل ابتدا . ۴ - تنبک بزرگی که مطربان و ورزشکاران برای نگاهداشتن اصول نگاهدارند . ۵ - اقتران صغری بکبری در قیاس حملی قرینه . ۶ - سیخول تشی خارپشت تیر انداز .
بسیار زننده
فرهنگ معین
( ~ . ) [ ع . ] (اِ. ) ۱ - مانند، مثل . ۲ - نوع ، قسم .
فرهنگ عمید
۲. کتک زدن.
۳. (اسم ) (موسیقی ) ریتم.
۴. سکه زدن.
۵. (اسم، اسم مصدر ) (ریاضی ) از چهار عمل اصلی حساب، عبارت از تکرار کردن عددی در عدد دیگر برای به دست آوردن عددی که چند برابر آن است. &delta، عدد اول را مضروب و عدد دوم را مضروبٌ فیه و نتیجه را حاصل ضرب می گویند. مانند ضرب عدد ۵ در ۶ (۳۰ = ۶ × ۵ ) عدد ۵ مضروب و عدد ۶ مضروبٌ فیه و عدد ۳۰ حاصل ضرب است. علامت ضرب × است که آن را ضرب در می گویند.
۶. (اسم ) (موسیقی ) = تنبک
* ضرب خوردن: (مصدر لازم ) صدمه خوردن، آسیب دیدن.
* ضرب دیدن: (مصدر لازم ) صدمه دیدن، آسیب دیدن.
* ضرب زدن: (مصدر متعدی ) صدمه زدن، آسیب وارد کردن.
* ضرب گرفتن: (مصدر لازم ) (موسیقی ) نواختن ضرب، تنبک زدن، نواختن تنبک.
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] ضرب یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای نحوه اقتران و هیئت تالیفی دو مقدمه قیاس است.
حالت کیفی و کمّی دو مقدمه نسبت به یکدیگر «قرینه» و «ضرب» نامیده می شود؛ به عبارت دیگر هیئت تالیفی دو مقدمه قیاس (صغرا و کبرا) را از لحاظ ایجاب و سلب و کلیت و جزئیت، «قرینه» و «ضرب» می گویند. همین هیئت تالیفی را وقتی با لازم ذاتی آن، یعنی نتیجه می سنجند «قیاس» می گویند. غالباً لفظ «قرینه» به جای مطلق «ضرب» یا به معنای خصوص منتج آن استعمال شده است، ولی انعقاد اصطلاح بر معنای اول است. تفاوت به ایجاب و سلب، و به کلیت و جزئیت، و کیفیت قرار گرفتن حد وسط در دو مقدمه قیاس، و ذکر جهت و نوع موجهه ای که ممکن است دو مقدمه قیاس دارا باشند همه و همه، ضروب را در اشکال قیاس می سازند. قیاس اقترانی از لحاظ موقعیت حد وسط به چهار شکل تقسیم شده است و در هر شکلی صغرا یا موجبه است یا سالبه و هر کدام یا کلیه است یا جزئیه و کبرا هم به همین منوال است و از ضرب چهار صورت صغرا در چهار صورت کبرا شانزده صورت حاصل می شود، لکن چون برای انتاج هر شکلی شرایطی معتبر است از این جهت برخی از آن ضروب، منتج و برخی غیر منتج اند.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، منطق صوری.• شیرازی، قطب الدین، درة التاج (منطق).• مظفر، محمدرضا، المنطق.
۱. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۲۴۹.
...
حالت کیفی و کمّی دو مقدمه نسبت به یکدیگر «قرینه» و «ضرب» نامیده می شود؛ به عبارت دیگر هیئت تالیفی دو مقدمه قیاس (صغرا و کبرا) را از لحاظ ایجاب و سلب و کلیت و جزئیت، «قرینه» و «ضرب» می گویند. همین هیئت تالیفی را وقتی با لازم ذاتی آن، یعنی نتیجه می سنجند «قیاس» می گویند. غالباً لفظ «قرینه» به جای مطلق «ضرب» یا به معنای خصوص منتج آن استعمال شده است، ولی انعقاد اصطلاح بر معنای اول است. تفاوت به ایجاب و سلب، و به کلیت و جزئیت، و کیفیت قرار گرفتن حد وسط در دو مقدمه قیاس، و ذکر جهت و نوع موجهه ای که ممکن است دو مقدمه قیاس دارا باشند همه و همه، ضروب را در اشکال قیاس می سازند. قیاس اقترانی از لحاظ موقعیت حد وسط به چهار شکل تقسیم شده است و در هر شکلی صغرا یا موجبه است یا سالبه و هر کدام یا کلیه است یا جزئیه و کبرا هم به همین منوال است و از ضرب چهار صورت صغرا در چهار صورت کبرا شانزده صورت حاصل می شود، لکن چون برای انتاج هر شکلی شرایطی معتبر است از این جهت برخی از آن ضروب، منتج و برخی غیر منتج اند.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، منطق صوری.• شیرازی، قطب الدین، درة التاج (منطق).• مظفر، محمدرضا، المنطق.
۱. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۲۴۹.
...
wikifeqh: ضروب
[ویکی الکتاب] معنی ضُرِبَ: زده شد
معنی ضَرْبَ: زدن
معنی ضَرَبَ: زد
معنی یَصِدُّونَ: صدایشان به مسخره و خنده بلند می شود (کلمه یصِدون به معنای یضجون - ضجه و خنده میکنند میباشد ، وعبارت "وَلَمَّا ضُرِبَ ﭐبْنُ مَرْیَمَ مَثَلاًَ إِذَا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ" به این موضوع اشاره دارد که قریش وقتی شنیدند که قرآن به داستان عیسی (علیها...
ریشه کلمه:
ضرب (۵۷ بار)
معنی ضَرْبَ: زدن
معنی ضَرَبَ: زد
معنی یَصِدُّونَ: صدایشان به مسخره و خنده بلند می شود (کلمه یصِدون به معنای یضجون - ضجه و خنده میکنند میباشد ، وعبارت "وَلَمَّا ضُرِبَ ﭐبْنُ مَرْیَمَ مَثَلاًَ إِذَا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ" به این موضوع اشاره دارد که قریش وقتی شنیدند که قرآن به داستان عیسی (علیها...
ریشه کلمه:
ضرب (۵۷ بار)
wikialkb: ضُرِب
دانشنامه عمومی
ضرب (موسیقی). در موسیقی و نظریه موسیقی، بیت واحد ساده ای از زمان است؛ در لغت به معنای ضربه یا ضرب و در موسیقی در اصل به معنای هر ضرب در آهنگ هست. همچنین بیت معمولاً به معنای ریتم و پایه ترانه نیز کاربرد دارد.
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلف
wiki: ضرب (موسیقی)
دانشنامه آزاد فارسی
ضرب (آلت موسیقی). ضرب ( آلت موسیقی)
رجوع شود به:تنبک
رجوع شود به:تنبک
wikijoo: ضرب_(آلت_موسیقی)
ضرب (ریاضیات). ضَرب (ریاضیات)(multiplication)
یکی از چهار عمل اصلی حساب. معمولاً به صورت b×a یا ab نوشته می شود و در واقع همان جمع مکرر است، به این معنی که a به تعداد b بار با خودش جمع می شود مثلاً ۵×۳ یعنی عدد ۳، ۵ بار با خودش جمع شود (۳+۳+۳+۳+۳=۵×۳). عمل ضرب از قوانین تعویض پذیری یا جابه جایی، شرکت پذیری، و توزیع پذیری نسبت به جمع تبعیت می کند و هر عددی، جز صفر، دارای وارون ضربی است. عدد ۱ عنصر همانی یا خنثی برای ضرب است، یعنی حاصل ضرب هر عددی در ۱ خود آن عدد است.
یکی از چهار عمل اصلی حساب. معمولاً به صورت b×a یا ab نوشته می شود و در واقع همان جمع مکرر است، به این معنی که a به تعداد b بار با خودش جمع می شود مثلاً ۵×۳ یعنی عدد ۳، ۵ بار با خودش جمع شود (۳+۳+۳+۳+۳=۵×۳). عمل ضرب از قوانین تعویض پذیری یا جابه جایی، شرکت پذیری، و توزیع پذیری نسبت به جمع تبعیت می کند و هر عددی، جز صفر، دارای وارون ضربی است. عدد ۱ عنصر همانی یا خنثی برای ضرب است، یعنی حاصل ضرب هر عددی در ۱ خود آن عدد است.
wikijoo: ضرب_(ریاضیات)
ضرب (منطق). ضَرب (منطق)
(جمع آن ضروب، در لغت به معنای گونه و روش و قسم) در منطق، اصطلاحی در بحث قیاس، بدین معنا که در قیاس اقترانی حملی و برای هریک از اشکال چهارگانۀ قیاس، به دلیل آن که صغری و کبری ممکن است یکی از محصورات اربعه باشد، شانزده حالت پدید می آید که شانزده ضرب ِ آن شکل نامیده می شود. ضروب قیاس بر دو نوع اند: ۱. ضروب عقیم: همواره دارای نتیجه ای صحیح نیستند، چون شرایط انتاج در آن ها رعایت نمی شود؛ ۲. ضروب منتج: همواره از آن ها می توان نتیجه ای صحیح به دست آورد. ضروب منتج و عقیم را برمبنای شرایط انتاج تعیین می کنند: در شکل اول، چهار ضرب منتج و دوازده ضرب عقیم؛ در شکل دوم، چهار ضربْ منتج و دوازده ضرب عقیم؛ در شکل سوم، شش ضربْ منتج و دَه ضرب عقیم؛ در شکل چهارم، پنج ضربْ منتج و یازده ضربْ عقیم.
(جمع آن ضروب، در لغت به معنای گونه و روش و قسم) در منطق، اصطلاحی در بحث قیاس، بدین معنا که در قیاس اقترانی حملی و برای هریک از اشکال چهارگانۀ قیاس، به دلیل آن که صغری و کبری ممکن است یکی از محصورات اربعه باشد، شانزده حالت پدید می آید که شانزده ضرب ِ آن شکل نامیده می شود. ضروب قیاس بر دو نوع اند: ۱. ضروب عقیم: همواره دارای نتیجه ای صحیح نیستند، چون شرایط انتاج در آن ها رعایت نمی شود؛ ۲. ضروب منتج: همواره از آن ها می توان نتیجه ای صحیح به دست آورد. ضروب منتج و عقیم را برمبنای شرایط انتاج تعیین می کنند: در شکل اول، چهار ضرب منتج و دوازده ضرب عقیم؛ در شکل دوم، چهار ضربْ منتج و دوازده ضرب عقیم؛ در شکل سوم، شش ضربْ منتج و دَه ضرب عقیم؛ در شکل چهارم، پنج ضربْ منتج و یازده ضربْ عقیم.
wikijoo: ضرب_(منطق)
ضرب (موسیقی ایرانی). ضَرب (موسیقی ایرانی)
اصطلاحی که در موسیقی ایرانی معادل ریتم و وزن است و برای نشان دادن نوع آن به کار می رود، مانند دوضربی و سه ضربی. همچنین به قسمت های قوی و ضعیف هر میزان هم ضرب می گویند، و آن را ضرب قوی میزان و ضرب ضعیف میزان می خوانند. ضرب اصل در موسیقی قدیم ایرانی ضرب اول هر دور از ادوار ایقاعی است. وزن را در گذشته ایقاع هم می نامیدند. ضرب اصول نام یکی از آهنگ های قدیم و نیز نام یک «رِنگ» در موسیقی کنونی است. ضرب الفتح، ضرب شاهینی و ضرب الجدید نام ادوار ابداعی عبدالقادر مراغی موسیقیدان بزرگ ایرانی است. نیز ← وزن
اصطلاحی که در موسیقی ایرانی معادل ریتم و وزن است و برای نشان دادن نوع آن به کار می رود، مانند دوضربی و سه ضربی. همچنین به قسمت های قوی و ضعیف هر میزان هم ضرب می گویند، و آن را ضرب قوی میزان و ضرب ضعیف میزان می خوانند. ضرب اصل در موسیقی قدیم ایرانی ضرب اول هر دور از ادوار ایقاعی است. وزن را در گذشته ایقاع هم می نامیدند. ضرب اصول نام یکی از آهنگ های قدیم و نیز نام یک «رِنگ» در موسیقی کنونی است. ضرب الفتح، ضرب شاهینی و ضرب الجدید نام ادوار ابداعی عبدالقادر مراغی موسیقیدان بزرگ ایرانی است. نیز ← وزن
wikijoo: ضرب_(موسیقی_ایرانی)
ضرب (موسیقی). ضَرب (موسیقی)(beat)
در موسیقی، تپشی که مشخص کنندۀ سرعت (تمپو) باشد، مانند ضرب رهبر ارکستر، یا واحدی از سرعت، مانند میزان چهارضربی. «موسیقی ضربی» اصطلاحی کلّی برای موسیقی پاپ است که ضربی قوی و نامتغیر دارد. نیز ← تمپو
در موسیقی، تپشی که مشخص کنندۀ سرعت (تمپو) باشد، مانند ضرب رهبر ارکستر، یا واحدی از سرعت، مانند میزان چهارضربی. «موسیقی ضربی» اصطلاحی کلّی برای موسیقی پاپ است که ضربی قوی و نامتغیر دارد. نیز ← تمپو
wikijoo: ضرب_(موسیقی)
جدول کلمات
مترادف ها
غذا، ضربت، ضرب، گوشت با استخوان، دهان
ضربه، اصابت، ضربت، ضرب، تماس، اثر شدید
ضربه، اصابت، برخورد، ضربت، ضرب، اعتصاب
ضربه، حرکت، ضربت، ضرب، لطمه، تکان، دست کشیدن روی
اصابت، تصادف، موفقیت، ضربت، ضرب، نمایش یا فیلم پر مشتری
وزش، ضربت، ضرب
توده، تلاطم، ضرب، ضغطه، لطمه، تصادم، صدمه، تکان، خرمن، هول، تشنج سخت، هراس ناگهانی
ضربت، ضربان، ضرب، تپش، زمان عبور کلمه، ضربان نبض و قلب، ضربت موسیقی، زنش
هدف، مسخره، بشکه، ته، ضربت، ضرب، کپل، ته قنداق تفنگ، بیخ، ته درخت
چلیک، ظرف استوانه شکل، ضرب، طبل، دهل، طبال
ضربت، ضرب، خودستا، فوت
ضربت، ضرب، بر انگیزش، انگیزه ناگهانی
افزایش، ضرب، تکثیر، بس شماری
ضرب
ضرب، کبود شدگی، تباره، ضغطه
ضربت، ضرب، دروغ، دروغ در چیز جزئی
ضرب، جای ویژه، صندوق، اطاقک، جعبه، بوکس، قوطی، محفظه، لژ، جعبه، توگوشی
ضربت، ضرب، سیلی، بوفه، رستوران، قفسه جای ظرف، اشکاف، کافه، مشت
ضربت، ضرب، چرم گاومیش، چرم زرد خوابدار، گاو وحشی، جلا
قوت، مهر، ضرب، مشت، خپله، استامپ، منگنه، ضربت مشت
برش، ضرب، شکاف، چاک، ضربه سریع، چاک لباس، نشان ممیز
ضرب
توده، ضرب، چوب ذرت، ادم مهم، ضربت برکپل
ضرب، مسکوکات، ابداع واژه، ضربه سکه
ضرب، سخمه، زخم چاقو، ضربت با چیز نوک تیز
ضرب، صدای تصادم، صدای بهم خوردن اجسام جامد
ضربان، ضرب، تپش، حمله ناگهانی بیهوشی
ضربه، درست، ضرب، جوراب ساقه کوتاه، کفش راحتی بی پاشنه، جوراب کوتاه
فارسی به عربی
پیشنهاد کاربران
ضِرپ و تُوپ به لری ؛زد وخورد.
"بزن بزن"
"بزن بزن"
پیشنهادِ واژه یِ {چندار} به جای {ضَرب}، پیشنهاد واژه یِ {بَژار} به جای {تقسیم}، پیشنهاد واژه {هَمار} به جای {جمع} و پیشنهاد واژه {کَمار} به جای {تفریق}.
همه این واژگان از دو بخش ساخته شده اند، که بخش دوم پَسوَندِ {ار} است که پسوندی نامساز است.
... [مشاهده متن کامل]
چَند نِشناگر {چَند کردن} است و {بَژ} نِشانه {بخش کردن}، {هَم} نِشانه ی {هَم کردن} است و {کَم} نشان دهنده {کَم کردن}.
واژه {بَژ}، واژه ای دَر اَوِستایی بوده است که برابر {بَخش} امروزی است.
پَسگَشت:رویه 1015 از نِبیگِ فَرهَنگِ واژه هایِ اَوِستا، نسک ( جلد ) دوم
بِدرود!
همه این واژگان از دو بخش ساخته شده اند، که بخش دوم پَسوَندِ {ار} است که پسوندی نامساز است.
... [مشاهده متن کامل]
چَند نِشناگر {چَند کردن} است و {بَژ} نِشانه {بخش کردن}، {هَم} نِشانه ی {هَم کردن} است و {کَم} نشان دهنده {کَم کردن}.
واژه {بَژ}، واژه ای دَر اَوِستایی بوده است که برابر {بَخش} امروزی است.
پَسگَشت:رویه 1015 از نِبیگِ فَرهَنگِ واژه هایِ اَوِستا، نسک ( جلد ) دوم
بِدرود!
پیشنهاد واژگان "هَمکِرد ( یا مَتکِرد ) ، کَمکِرد، چَندکِرد ( یا بارکِرد ) ، یوکِرد" به رایه ( =نوبت، ترتیب ) "جمع، تفریق، ضرب، تقسیم"
بررسی هر واژه:
هَمکِرد=با هم کردن، که می شود "جمع کردن"
مَتکِرد=دارای پیشوند "مَت" که برابر "با همدیگر، با همراه" است و برابر "با همدیگر کردن" است که برابر "جمع" است.
... [مشاهده متن کامل]
کَمکِرد=آشکار است که برابر "کَم کردن" است.
چَندکِرد ( که در گویش چَنکِرد می شود ) =چند کردن، چند تا کردن، همان ضرب کردن است.
بارکِرد=بار همانگونه که کاربر گرامی "مهدی کشاورز" فرمودند برابر "دفعه، تعداد" است و "بارکِرد" برابر "چند بار کردن، چند دفعه کردن" است.
یوکِرد="یو" در زبان اوستایی پیشوندی بوده است برابر "تقسیم" که از همین رو، واژه "یوکِرد" به جای "تقسیم کردن" شایسته است.
در فرتور ( =عکس ) های زیر می توانید پشتوانه من برای اینکه "یو" در اوستایی برابر "تقسیم" بوده است را ببینید ( میدانید که separate برابر "جدا کردن، تقسیم کردن" است )
بدرود!
بررسی هر واژه:
هَمکِرد=با هم کردن، که می شود "جمع کردن"
مَتکِرد=دارای پیشوند "مَت" که برابر "با همدیگر، با همراه" است و برابر "با همدیگر کردن" است که برابر "جمع" است.
... [مشاهده متن کامل]
کَمکِرد=آشکار است که برابر "کَم کردن" است.
چَندکِرد ( که در گویش چَنکِرد می شود ) =چند کردن، چند تا کردن، همان ضرب کردن است.
بارکِرد=بار همانگونه که کاربر گرامی "مهدی کشاورز" فرمودند برابر "دفعه، تعداد" است و "بارکِرد" برابر "چند بار کردن، چند دفعه کردن" است.
یوکِرد="یو" در زبان اوستایی پیشوندی بوده است برابر "تقسیم" که از همین رو، واژه "یوکِرد" به جای "تقسیم کردن" شایسته است.
در فرتور ( =عکس ) های زیر می توانید پشتوانه من برای اینکه "یو" در اوستایی برابر "تقسیم" بوده است را ببینید ( میدانید که separate برابر "جدا کردن، تقسیم کردن" است )
بدرود!
بسایند
ضرب ( ریاضی )
ضرب ( ریاضی )
واژه ضرب
معادل ابجد 1002
تعداد حروف 3
تلفظ zarb
نقش دستوری اسم
ترکیب ( اسم مصدر ) [عربی]
مختصات ( ~ . ) [ ع . ] ( اِ. )
آواشناسی zarb
الگوی تکیه S
شمارگان هجا 1
منبع لغت نامه دهخدا
... [مشاهده متن کامل]
فرهنگ فارسی عمید
فرهنگ فارسی معین
فرهنگ واژه های سره
فرهنگ فارسی هوشیار
واژگان مترادف و متضاد
معادل ابجد 1002
تعداد حروف 3
تلفظ zarb
نقش دستوری اسم
ترکیب ( اسم مصدر ) [عربی]
مختصات ( ~ . ) [ ع . ] ( اِ. )
آواشناسی zarb
الگوی تکیه S
شمارگان هجا 1
منبع لغت نامه دهخدا
... [مشاهده متن کامل]
فرهنگ فارسی عمید
فرهنگ فارسی معین
فرهنگ واژه های سره
فرهنگ فارسی هوشیار
واژگان مترادف و متضاد
دو ضرب در دو = دو در دو
می توانیم به جای واژه ی ضرب از "در" بهره ببریم.
می توانیم به جای واژه ی ضرب از "در" بهره ببریم.
درود ُ سپاس
# بارمان#
می توان از واژه "بار" ( به چم دفعه و مرتبه ) به همراه پسوند مصدرساز "مان"، برای هماَرز سازی برای واژه [ضرب] در مزداهیک ( ریاضی ) بهره جست.
بارمان = چندباره شدن = چند برابر شدن = ضرب [در چهار کنش بنیادین=چهار عمل اصلی]
... [مشاهده متن کامل]
❌ و خودِ واژه بار ( یا باردَر ) را بجای [ضربدر] بکار برد:
10 = 5 * 2 : [دو بار پنج، برابرِ ( مساوی ) ده] یا [دو باردر پنج، میشه ده]
این روش بیان برای آموزش ضرب، برای نوآموزان، آموختنی و دریافتنی تر است.
مضرب = بارگان
بارگان = جای بارگرفتن، در اینجا به چم عددِ چندباره شده یا چند برابر شده [واژه ای همتراز با دهگان، صدگان، هزارگان]
10و 15 و 20، بارگانها ( مضربها ) ی 5 هستند.
[بارمان، نام یکی از پهلوانان کمتر شناخته شده در شاهنامه نیز هست که در اینجا می توان این نکته را نادیده انگاشت. ]
# بارمان#
می توان از واژه "بار" ( به چم دفعه و مرتبه ) به همراه پسوند مصدرساز "مان"، برای هماَرز سازی برای واژه [ضرب] در مزداهیک ( ریاضی ) بهره جست.
بارمان = چندباره شدن = چند برابر شدن = ضرب [در چهار کنش بنیادین=چهار عمل اصلی]
... [مشاهده متن کامل]
❌ و خودِ واژه بار ( یا باردَر ) را بجای [ضربدر] بکار برد:
10 = 5 * 2 : [دو بار پنج، برابرِ ( مساوی ) ده] یا [دو باردر پنج، میشه ده]
این روش بیان برای آموزش ضرب، برای نوآموزان، آموختنی و دریافتنی تر است.
مضرب = بارگان
بارگان = جای بارگرفتن، در اینجا به چم عددِ چندباره شده یا چند برابر شده [واژه ای همتراز با دهگان، صدگان، هزارگان]
10و 15 و 20، بارگانها ( مضربها ) ی 5 هستند.
[بارمان، نام یکی از پهلوانان کمتر شناخته شده در شاهنامه نیز هست که در اینجا می توان این نکته را نادیده انگاشت. ]
برای چهار عمل اصلی تاکنون واژه ای ساخته نشده بدین رو پیشنهاد می کنم:
جمع = رُوش ، به معنای افزون بر آن
تفریق = اَزَش ، به معنای کسر می شود از آن
ضرب = بار در ، مانند ۴ بار در ۳ = ۱۲
تقسیم = بخش بر
جمع = رُوش ، به معنای افزون بر آن
تفریق = اَزَش ، به معنای کسر می شود از آن
ضرب = بار در ، مانند ۴ بار در ۳ = ۱۲
تقسیم = بخش بر
کلمه ( ضرب ) به معنای سیر در زمین و مسافرت است و اگر در آیه زیر ضرب را مقید کرده به قید ( سبیل اللّه ) ، برای این بود که بفهماند منظور از این سفر خارج شدن از خانه به منظور جهاد است .
یا ایها الذین آمنوا اذا ضربتم فی سبیل اللّه فتبینوا. . . ( تفسیر المیزان )
یا ایها الذین آمنوا اذا ضربتم فی سبیل اللّه فتبینوا. . . ( تفسیر المیزان )
در عربی یعنی فعل ( زد )
مثلا در عربی میخواهیم بگیم مازدیم میگیم ضربنا.
ولی در ریاضی�ک برلی ضرب کردن استفاده میشیه
مثلا در عربی میخواهیم بگیم مازدیم میگیم ضربنا.
ولی در ریاضی�ک برلی ضرب کردن استفاده میشیه
چَنتانیدن = to multiply، ضرب کردن
چَنتانِش = multiplication، ضرب
چنتانیگ، چنتانیده = multiple، مَضرَب ( یعنی آنچه از ضرب به دست آمده است. برای نمونه مضرب ۲ یعنی هر عددی که از ضرب ۲ در یک عدد دیگر به دست آمده است )
... [مشاهده متن کامل]
چَنتانَنده = multiplier
{چَنتانیدن: چند ( multi ) تا ( لا، ply ) پسوند کارواژه ساز �نیدن�. ( د و ت برای خوش آوایی ادغام می شوند ) . از دیدگاه ریشه شناختی به معنای �چند بار تا زدن�.
برای دریافت آسانتر چرایی نامگذاری ضرب به multiplication، یک برگه کاغذ را در نظر بگیرید.
اگر این برگه را از درازا دو لا ( ۲ ستون ) و از پهنا مثلاً سه لا ( ۳ ردیف ) کنیم، برگه کاغذ به ۶ بخش با اندازه های برابر تقسیم خواهد شد. }
#پیشنهاد_شخصی
#پارسی دوست
چَنتانِش = multiplication، ضرب
چنتانیگ، چنتانیده = multiple، مَضرَب ( یعنی آنچه از ضرب به دست آمده است. برای نمونه مضرب ۲ یعنی هر عددی که از ضرب ۲ در یک عدد دیگر به دست آمده است )
... [مشاهده متن کامل]
چَنتانَنده = multiplier
{چَنتانیدن: چند ( multi ) تا ( لا، ply ) پسوند کارواژه ساز �نیدن�. ( د و ت برای خوش آوایی ادغام می شوند ) . از دیدگاه ریشه شناختی به معنای �چند بار تا زدن�.
برای دریافت آسانتر چرایی نامگذاری ضرب به multiplication، یک برگه کاغذ را در نظر بگیرید.
اگر این برگه را از درازا دو لا ( ۲ ستون ) و از پهنا مثلاً سه لا ( ۳ ردیف ) کنیم، برگه کاغذ به ۶ بخش با اندازه های برابر تقسیم خواهد شد. }
#پیشنهاد_شخصی
#پارسی دوست
عمل ریاضی
از ضَربِ[گویش شهرستان بهاباد]:از شدتِ، از بس که، اَوَسکی که[گویش شهرستان بهاباد]
مثال:
کسی جرأت نمی کنه وارد این مغازه بشه از ضربی که گرون میده ( اجناسش گرونه )
اوسکی که درس خوندم خسته شدم.
مثال:
کسی جرأت نمی کنه وارد این مغازه بشه از ضربی که گرون میده ( اجناسش گرونه )
اوسکی که درس خوندم خسته شدم.
ضرب. [ ض َ ] شدت:کسی جرأت نمی کنه وارد این مغازه بشه از ضربی که گرون میده ( اجناسش گرونه ) ||سرعت، شتاب:انقدر ضرب توپ زیاد بود که نتوانست کسی آن را مهار کند.
ضَرب
این واژه ایر و اروپایی ست و هم ریشه با :
سَرب در سَرباز است؛ وارون باور همگان که گفته می شود این واژه : سَر - باز است یَنی کَسی که سَرَش را در جَنگ می بازَد یا از دَست می دهد ، این گونه نیست بَلکه واکافت آن این گونه است:
... [مشاهده متن کامل]
سَرباز : سَرب - آز
سَرب هم ریشه با حَرب ( هَرب ) و ضَرب ( زَرب ) در اَرَبی و صِرب ( نام ویس یا قوم در کشور صِربستان یا جَنگندگان )
سَرب و حَرب ( هَرب ) و ضرب ( زَرب ) و صِرب ( سِرب ) همگی به مینه ی زَدن هستند.
پس وند - آز به مینه ی بسیاری انجام کاری ست مانند نَماز که نماز : نَم - آز ( نَمیدن = خَم شدن و نَماز : بسیار خَم و دولا و راست شدن که اشاره یا نماره به رکوع و سجود فراوان در نمازهای پنجگانه است )
می توان هَرب ، زَرب و سِرب را با آسودگی در پارسی به کار بُرد:
ضَربیدن ، ضَرباندن ( زَربیدن ، زَرباندَن )
حَربیدن ، حَرباندن ( هَربیدن ، هَرباندن )
صِربیدن ، صِرباندن ( سِربیدن ، سِرباندن )
سَربیدن ، سَرباندن
این واژه ایر و اروپایی ست و هم ریشه با :
سَرب در سَرباز است؛ وارون باور همگان که گفته می شود این واژه : سَر - باز است یَنی کَسی که سَرَش را در جَنگ می بازَد یا از دَست می دهد ، این گونه نیست بَلکه واکافت آن این گونه است:
... [مشاهده متن کامل]
سَرباز : سَرب - آز
سَرب هم ریشه با حَرب ( هَرب ) و ضَرب ( زَرب ) در اَرَبی و صِرب ( نام ویس یا قوم در کشور صِربستان یا جَنگندگان )
سَرب و حَرب ( هَرب ) و ضرب ( زَرب ) و صِرب ( سِرب ) همگی به مینه ی زَدن هستند.
پس وند - آز به مینه ی بسیاری انجام کاری ست مانند نَماز که نماز : نَم - آز ( نَمیدن = خَم شدن و نَماز : بسیار خَم و دولا و راست شدن که اشاره یا نماره به رکوع و سجود فراوان در نمازهای پنجگانه است )
می توان هَرب ، زَرب و سِرب را با آسودگی در پارسی به کار بُرد:
ضَربیدن ، ضَرباندن ( زَربیدن ، زَرباندَن )
حَربیدن ، حَرباندن ( هَربیدن ، هَرباندن )
صِربیدن ، صِرباندن ( سِربیدن ، سِرباندن )
سَربیدن ، سَرباندن
به معنی دوری کردن هم هست . اضراب یعنی اعتصاب یعنی دوری کارگران از محل کار
در زبان تُخاری واژه *سرپ s�rpبه معنای تالاپ تولوپ یا شلپ شلوپ یا همان صدای جابجا شدن مایعات است که فقط برای پمپاژ خون در قلب به کار میرود همانطور که در ایران لغت ضربان ( سرپ آن=پسوند جمع ) برای نبض و قلب به کار میرود. بدینسان روشن میشود که واژه �ضربان� رپتی ( ربطی ) به واژه ضربه به معنای کوبیدن ندارد.
... [مشاهده متن کامل]
( هیچ دور نیست که اسم ساز ضرب ریشه ایرانی داشته باشد و عرب این واژه را به معنای زدن بکار برده باشد )
*پیرس: A dictionary of Tocharian: by Douglas Q. Adam
... [مشاهده متن کامل]
( هیچ دور نیست که اسم ساز ضرب ریشه ایرانی داشته باشد و عرب این واژه را به معنای زدن بکار برده باشد )
*پیرس: A dictionary of Tocharian: by Douglas Q. Adam
در ریاضی: نما، نمای، نمایگان. ( ۳ ضربدر ۵ یعنی عدد ۳ پنج بار به نمایش در آمده و جمع می کنیم. )
کوبش ، کوبید ، کوبیک
زد
بس آیند، چندآیند، چندباریش
ضرب ” در شطرنج، به معنی زدن مهره حریف است. به عنوان نمونه کمال اصفهانی این اصطلاح را این گونه در کنار سایر اصطلاحات این بازی به کار برده است:
ز لعب تیغ تو در ضرب خصم شهمات است
به اسب و پیل چه حاجت، یکی پیاده بران
... [مشاهده متن کامل]
از اصطلاحات شطرنج در شعر حافظ
( در ضرب ، ، ، تعبیه )
مباش غره به بازی خود که در خبر است . . . . . ( و یا به عبارت صحیح ) ( در ضرب است مناسب تر مینماید )
هزار تعبیه در حکم پادشاه انگیز
بازی و ضرب و تعبیه و پاد و شاه و شاه انگیز همگی از اصطلاحات شطرنج هستند.
از ابیات دشوار و بحث انگیز حافظ است و استادان بزرگی به شرح آن پرداخته و نکاتی از آن را به سرانگشت دانش خود گشوده اند و البته پرونده آن همچنان گشوده باقی مانده است. بعضی چاپ ها مثل دیوان حافظ به تصحیح غنی، قزوینی این بیت را ندارند.
تعدادی از نسخه های قدیمی “در خبر است “آورده اند، اما اکثر نسخ از ضبط “درضرب است” حمایت می کنند:
مباش غره به بازی خود که در ضرب است
هزار تعبیه در حکم پاد شاه انگیز
این ضبط، چنان که برخی از استادان دقیق النظر هم فرمود اند، حافظانه تر به نظر می رسد، چرا که “در ضرب است “تناسبات دقیق تری را نسبت به ضبط ظاهرا سرراست “درخبر است” در بیت برقرار می کند. در فرض این روایت، بازی و ضرب و تعبیه و پاد و شاه و شاه انگیز همگی از اصطلاحات شطرنج هستند.
این تناسبات روایت “درضرب است” را از ضبط “درخبر است “بسی مرغوب تر می نمایاند، به ویژه اینکه در خبر بودن به معنی در حدیث و روایت بودن در این جا هیچ معنی قابل قبولی ندارد و به معنی “مشهور است” نیز، چنان که برخی استادان حافظ شناس ، پیشنهاد کرده اند، این اشکال را دارد که چنین شهرتی در شعر حافظ سابقه ندارد و درجای دیگری نیز ادعا نشده است. باید پرسید این شهرت از کجا آمده است و اصلا یعنی چه که مشهور است که هزار تعبیه در حکم پادشاه انگیز وجود دارد؟!
برای درک بهتر معنی بیت خوب است اصطلاحات در ضرب و تعبیه را کمی دقیق تر بررسی کنیم.
“ضرب ” در شطرنج، به معنی زدن مهره حریف است. به عنوان نمونه کمال اصفهانی این اصطلاح را این گونه در کنار سایر اصطلاحات این بازی به کار برده است:
ز لعب تیغ تو در ضرب خصم شهمات است
به اسب و پیل چه حاجت، یکی پیاده بران
اصطلاح تعبیه نیز در اگرچه در لغت معانی متعددی مثل آراستن لشکر و حیله کردن و چیزی را در چیزی قرار دادن و نهان کردن و…دارد، در شطرنج به معنی چیدن مهره های بازی است. راحه الصدور در توضیح شیوه های گوناگون شطرنج بازی پیشینیان این گونه ضرب و تعبیه و …را درکنار یکدیگر آورده است:
آلت ها همان شانزده است و لون و سیر و ضرب هم چنان، اما تعبیه از جانبین به شکلی دیگر.
امیرمعزی نیز اصطلاح شطرنجی تعبیه را این گونه در کنار اصطلاحات متناسب با آن به کار برده است:
تا با شه شطرنج گه تعبیه بر نطع
باشد فرس و بیدق و فیل و رخ و فرزین،
احباب تو چون شاخ گل اندر مه نیسان
اعدای تو چون برگ رز اندر مه تشرین
حال که معانی درضرب و تعبیه را در شطرنج به یاری شواهد تاحدودی دانستیم، به فضای بیت حافظ بازمی گردیم و آن را معنی می کنیم:
به بازی خود فریفته و مغرور مشو و خیال نکن که شطرنج باز قهاری هستی ، زیرا که هزار تعبیه، و مهره آرایی شگفت بر صفحه شطرنج تقدیر در کار ضرب و زدن مهره های توست و در حکم و اختیار بازیگر سرنوشت قرار دارد که می تواند درصورت غفلت، شاه تو را کیش بدهد و مات کند!
به زبان ساده تر شطرنجی تقدیر هزار شیوه مهره ارایی در آستین دارد که درکار زدن مهره های تو و کیش دادن و تهدید شاه توست.
همچنین این احتمال را هم از نظر دور نمی توان داشت که ممکن است تعبیه مجازا به معنی خود لشکر و سپاه آراسته و آماده رزم باشد. عرب ها امروزه هم تعبیه را به همین معنی و معادل نیروی رزمی داوطلب ( بسیج ) به کار می برند. بر اساس این احتمال می توان گفت:
به شطرنج بازی خود مغرور مباش که هزار تعبیه ( لشکر ) در تحت حکم پادشاه انگیز تقدیر در حال نبرد و ضرب ( زدن مهره ) هستند که هر لحظه ممکن است، غافلگیرانه، شاه تو را مات و برکنار کنند!
ز لعب تیغ تو در ضرب خصم شهمات است
به اسب و پیل چه حاجت، یکی پیاده بران
... [مشاهده متن کامل]
از اصطلاحات شطرنج در شعر حافظ
( در ضرب ، ، ، تعبیه )
مباش غره به بازی خود که در خبر است . . . . . ( و یا به عبارت صحیح ) ( در ضرب است مناسب تر مینماید )
هزار تعبیه در حکم پادشاه انگیز
بازی و ضرب و تعبیه و پاد و شاه و شاه انگیز همگی از اصطلاحات شطرنج هستند.
از ابیات دشوار و بحث انگیز حافظ است و استادان بزرگی به شرح آن پرداخته و نکاتی از آن را به سرانگشت دانش خود گشوده اند و البته پرونده آن همچنان گشوده باقی مانده است. بعضی چاپ ها مثل دیوان حافظ به تصحیح غنی، قزوینی این بیت را ندارند.
تعدادی از نسخه های قدیمی “در خبر است “آورده اند، اما اکثر نسخ از ضبط “درضرب است” حمایت می کنند:
مباش غره به بازی خود که در ضرب است
هزار تعبیه در حکم پاد شاه انگیز
این ضبط، چنان که برخی از استادان دقیق النظر هم فرمود اند، حافظانه تر به نظر می رسد، چرا که “در ضرب است “تناسبات دقیق تری را نسبت به ضبط ظاهرا سرراست “درخبر است” در بیت برقرار می کند. در فرض این روایت، بازی و ضرب و تعبیه و پاد و شاه و شاه انگیز همگی از اصطلاحات شطرنج هستند.
این تناسبات روایت “درضرب است” را از ضبط “درخبر است “بسی مرغوب تر می نمایاند، به ویژه اینکه در خبر بودن به معنی در حدیث و روایت بودن در این جا هیچ معنی قابل قبولی ندارد و به معنی “مشهور است” نیز، چنان که برخی استادان حافظ شناس ، پیشنهاد کرده اند، این اشکال را دارد که چنین شهرتی در شعر حافظ سابقه ندارد و درجای دیگری نیز ادعا نشده است. باید پرسید این شهرت از کجا آمده است و اصلا یعنی چه که مشهور است که هزار تعبیه در حکم پادشاه انگیز وجود دارد؟!
برای درک بهتر معنی بیت خوب است اصطلاحات در ضرب و تعبیه را کمی دقیق تر بررسی کنیم.
“ضرب ” در شطرنج، به معنی زدن مهره حریف است. به عنوان نمونه کمال اصفهانی این اصطلاح را این گونه در کنار سایر اصطلاحات این بازی به کار برده است:
ز لعب تیغ تو در ضرب خصم شهمات است
به اسب و پیل چه حاجت، یکی پیاده بران
اصطلاح تعبیه نیز در اگرچه در لغت معانی متعددی مثل آراستن لشکر و حیله کردن و چیزی را در چیزی قرار دادن و نهان کردن و…دارد، در شطرنج به معنی چیدن مهره های بازی است. راحه الصدور در توضیح شیوه های گوناگون شطرنج بازی پیشینیان این گونه ضرب و تعبیه و …را درکنار یکدیگر آورده است:
آلت ها همان شانزده است و لون و سیر و ضرب هم چنان، اما تعبیه از جانبین به شکلی دیگر.
امیرمعزی نیز اصطلاح شطرنجی تعبیه را این گونه در کنار اصطلاحات متناسب با آن به کار برده است:
تا با شه شطرنج گه تعبیه بر نطع
باشد فرس و بیدق و فیل و رخ و فرزین،
احباب تو چون شاخ گل اندر مه نیسان
اعدای تو چون برگ رز اندر مه تشرین
حال که معانی درضرب و تعبیه را در شطرنج به یاری شواهد تاحدودی دانستیم، به فضای بیت حافظ بازمی گردیم و آن را معنی می کنیم:
به بازی خود فریفته و مغرور مشو و خیال نکن که شطرنج باز قهاری هستی ، زیرا که هزار تعبیه، و مهره آرایی شگفت بر صفحه شطرنج تقدیر در کار ضرب و زدن مهره های توست و در حکم و اختیار بازیگر سرنوشت قرار دارد که می تواند درصورت غفلت، شاه تو را کیش بدهد و مات کند!
به زبان ساده تر شطرنجی تقدیر هزار شیوه مهره ارایی در آستین دارد که درکار زدن مهره های تو و کیش دادن و تهدید شاه توست.
همچنین این احتمال را هم از نظر دور نمی توان داشت که ممکن است تعبیه مجازا به معنی خود لشکر و سپاه آراسته و آماده رزم باشد. عرب ها امروزه هم تعبیه را به همین معنی و معادل نیروی رزمی داوطلب ( بسیج ) به کار می برند. بر اساس این احتمال می توان گفت:
به شطرنج بازی خود مغرور مباش که هزار تعبیه ( لشکر ) در تحت حکم پادشاه انگیز تقدیر در حال نبرد و ضرب ( زدن مهره ) هستند که هر لحظه ممکن است، غافلگیرانه، شاه تو را مات و برکنار کنند!
مشاهده ادامه پیشنهادها (١٠ از ٢٣)