[ویکی فقه] به نقل سیوطی ۱۰ تن از صحابه به تفسیر قرآن کریم مشهور گشته اند که عبارت اند از:خلفای اربعه، عبدالله بن مسعود، ابی ابن کعب، عبدالله بن عباس، زید بن ثابت، ابوموسی اشعری و عبدالله بن زبیر . ذهبی جز این ۱۰ تن، انس بن مالک، ابوهریره، عبدالله بن عمر، جابر بن عبدالله انصاری، عبدالله بن عمرو بن عاص و عایشه را نیز در شمار صحابیان مفسر ذکر کرده است ؛ اما در این میان، علی بن ابی طالب، ابن مسعود، ابن عباس و ابی بن کعب از شهرت بیشتری برخوردارند و از دیگر مفسران صحابی روایات تفسیری اندکی نقل شده است.
بزرگ ترین مفسر قرآن کریم پس از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) علی بن ابی طالب (علیه السلام) است. وی که نخستین مؤمن به پیامبر (صلی الله علیه وآله) و برترین صحابی رسول خداست همواره ملازم پیامبر بود و در همه غزوه های پیامبر (صلی الله علیه وآله) جز تبوک که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) او را جانشین خود در مدینه و در میان خانواده اش قرار داد حضور داشت.
داناترین مردم به دین
بی شک مطابق اسناد موجود و روایات معتبر شیعه و اهل سنّت، پس از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) داناترین مردم به دین و احکام الهی و قرآن کریم امام علی (علیه السلام) است. به دلالت آیه تطهیر خدای متعالی او را از هرگونه پلیدی در عقیده و رفتار و گفتار پاک و منزّه فرموده است. او صاحب علم الکتاب (علم به همه کتاب) و از اهل الذکر است که خداوند به پرسش از ایشان امر فرموده است. پیامبر (صلی الله علیه وآله) او را داناترین امّت و دروازه شهر دانش خویش دانسته و فرموده: علی با قرآن و قرآن با علی است؛ این دو از هم جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند. او خود می فرماید: آیه ای بر پیامبر نازل نشد، مگر اینکه رسول خدا (صلی الله علیه وآله) آن را بر من املا کرد و من با خط خود نوشتم و تأویل و تفسیر، ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه و عام و خا صآن ها را به من آموخت؛ آن گاه از خداوند خواست تا فهم و حفظ آن را به من عطا فرماید... ، به خدا سوگند هیچ آیه ای در قرآن نیست مگر اینکه می دانم درباره چه و در کجا و در شأن چه کسی نازل شده است. ملازمت پیوسته با پیامبر (صلی الله علیه وآله)، فضایل بی نظیر و دانش بی کرانی که از پیامبر (صلی الله علیه وآله) آموخته بود او را از جایگاهی رفیع در میان صحابه برخوردار ساخته بود و صحابه در بسیاری از امور و مشکلات به او مراجعه می کردند. عبدالله بن مسعود او را بهترین و داناترین شخص پس از پیامبر (صلی الله علیه وآله) و عالم به ظاهر و باطن تمام قرآن دانسته است. ابن عباس دانش تفسیر خود را از علی (علیه السلام) دانسته، می گوید: دانش پیامبر (صلی الله علیه وآله) از خدا و دانش علی (علیه السلام) از پیامبر (صلی الله علیه وآله) و دانش من از دانش علی (علیه السلام) است و اندوخته های علمی من و اصحاب پیامبر (صلی الله علیه وآله) جملگی در برابر دانش علی (علیه السلام) به سان قطره ای در برابر ۷ دریاست ؛ نیز می گوید اگر در موضوعی سخنی از علی (علیه السلام) ثابت می شد به آن بسنده می کردیم و سراغ دیگری نمی رفتیم.
اعلمیت حضرت علی
اعلمیت علی (علیه السلام) به اسباب نزول و تفسیر و تأویل قرآن و موضوعات دیگر نزد فریقین محرز و مسلمّ بود و از همین رو به «کلام الله ناطق» ملقب گردید. زرکشی و قرطبی او را سرآمد مفسران از صحابه دانسته اند. زرقانی ضمن اشاره به اشراق درونی، سعه وجودی و پیوند محکم علی (علیه السلام) با رسول خدا (صلی الله علیه وآله) او را صاحب فطرتی ناب، هوشمندی ای بی نظیر و عقلی توانا می داند که خدای متعالی به وی عطا فرموده است و این همه را از علل کثرت آموزه های تفسیری وی معرفی می کند. ذهبی نیز با ستایش علم، عقل، بصیرت و فصاحت علی (علیه السلام) او را تربیت یافته بیت نبوی و داناترین افراد به موقعیت نزول آیات و شناخت تأویل آن ها دانسته است. ابن ابی الحدید معتقد است همه علوم اسلامی و از جمله علم تفسیر به امام علی (علیه السلام) باز می گردد، زیرا بیشتر دستمایه های برجای مانده در تفسیر یا مستقیماً از اوست یا از ابن عباس که همراهی و ملازمت و شاگردی او نزد علی (علیه السلام) بر همگان آشکار است.
اسامی صحابه مفسر
...
بزرگ ترین مفسر قرآن کریم پس از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) علی بن ابی طالب (علیه السلام) است. وی که نخستین مؤمن به پیامبر (صلی الله علیه وآله) و برترین صحابی رسول خداست همواره ملازم پیامبر بود و در همه غزوه های پیامبر (صلی الله علیه وآله) جز تبوک که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) او را جانشین خود در مدینه و در میان خانواده اش قرار داد حضور داشت.
داناترین مردم به دین
بی شک مطابق اسناد موجود و روایات معتبر شیعه و اهل سنّت، پس از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) داناترین مردم به دین و احکام الهی و قرآن کریم امام علی (علیه السلام) است. به دلالت آیه تطهیر خدای متعالی او را از هرگونه پلیدی در عقیده و رفتار و گفتار پاک و منزّه فرموده است. او صاحب علم الکتاب (علم به همه کتاب) و از اهل الذکر است که خداوند به پرسش از ایشان امر فرموده است. پیامبر (صلی الله علیه وآله) او را داناترین امّت و دروازه شهر دانش خویش دانسته و فرموده: علی با قرآن و قرآن با علی است؛ این دو از هم جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند. او خود می فرماید: آیه ای بر پیامبر نازل نشد، مگر اینکه رسول خدا (صلی الله علیه وآله) آن را بر من املا کرد و من با خط خود نوشتم و تأویل و تفسیر، ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه و عام و خا صآن ها را به من آموخت؛ آن گاه از خداوند خواست تا فهم و حفظ آن را به من عطا فرماید... ، به خدا سوگند هیچ آیه ای در قرآن نیست مگر اینکه می دانم درباره چه و در کجا و در شأن چه کسی نازل شده است. ملازمت پیوسته با پیامبر (صلی الله علیه وآله)، فضایل بی نظیر و دانش بی کرانی که از پیامبر (صلی الله علیه وآله) آموخته بود او را از جایگاهی رفیع در میان صحابه برخوردار ساخته بود و صحابه در بسیاری از امور و مشکلات به او مراجعه می کردند. عبدالله بن مسعود او را بهترین و داناترین شخص پس از پیامبر (صلی الله علیه وآله) و عالم به ظاهر و باطن تمام قرآن دانسته است. ابن عباس دانش تفسیر خود را از علی (علیه السلام) دانسته، می گوید: دانش پیامبر (صلی الله علیه وآله) از خدا و دانش علی (علیه السلام) از پیامبر (صلی الله علیه وآله) و دانش من از دانش علی (علیه السلام) است و اندوخته های علمی من و اصحاب پیامبر (صلی الله علیه وآله) جملگی در برابر دانش علی (علیه السلام) به سان قطره ای در برابر ۷ دریاست ؛ نیز می گوید اگر در موضوعی سخنی از علی (علیه السلام) ثابت می شد به آن بسنده می کردیم و سراغ دیگری نمی رفتیم.
اعلمیت حضرت علی
اعلمیت علی (علیه السلام) به اسباب نزول و تفسیر و تأویل قرآن و موضوعات دیگر نزد فریقین محرز و مسلمّ بود و از همین رو به «کلام الله ناطق» ملقب گردید. زرکشی و قرطبی او را سرآمد مفسران از صحابه دانسته اند. زرقانی ضمن اشاره به اشراق درونی، سعه وجودی و پیوند محکم علی (علیه السلام) با رسول خدا (صلی الله علیه وآله) او را صاحب فطرتی ناب، هوشمندی ای بی نظیر و عقلی توانا می داند که خدای متعالی به وی عطا فرموده است و این همه را از علل کثرت آموزه های تفسیری وی معرفی می کند. ذهبی نیز با ستایش علم، عقل، بصیرت و فصاحت علی (علیه السلام) او را تربیت یافته بیت نبوی و داناترین افراد به موقعیت نزول آیات و شناخت تأویل آن ها دانسته است. ابن ابی الحدید معتقد است همه علوم اسلامی و از جمله علم تفسیر به امام علی (علیه السلام) باز می گردد، زیرا بیشتر دستمایه های برجای مانده در تفسیر یا مستقیماً از اوست یا از ابن عباس که همراهی و ملازمت و شاگردی او نزد علی (علیه السلام) بر همگان آشکار است.
اسامی صحابه مفسر
...
wikifeqh: صحابی_مفسر