صاحب بن عباد

[ویکی فقه] ابوالقاسم اسماعیل بن عباد فرزند عباس ملقّب به صاحب و مشهور به صاحب بن عباد به سال ۳۲۶ ق. در اصفهان دیده به جهان گشود.
پدر و اجداد صاحب از بزرگان و سرشناسان اصفهان بوده و مرتبه وزارت داشتند. عبّاس پدر صاحب بدان مرتبه از بزرگی و احترام رسیده بود که مردم او را «شیخ امین» می گفتند.پدرِ صاحب و همسرش نهایت کوشش خود را در تربیت فرزند خود به کار بستند. اوّلین استادِ صاحب، پدرش «عبّاد» بود که علاوه بر ایفای وظایف پدری استادی مهربان و دلسوز برای وی به حساب می آمد. «صاحب» پس از فراگیری مقدمات به تحصیل فقه، حدیث، تفسیر، کلام و دیگر علوم رایج پرداخت.پس از چندی که او خود را از اساتید و بزرگان اصفهان بی نیاز دید به «ری» که از مراکز علم و ادب آن زمان بود مهاجرت کرد و در آن شهر به حلقه درس «ابن عمید» وزیر دانشمند و شهیر آل بویه پیوست. ابن عمید توانایی «صاحب» در انشای متون ادبی را مشاهده کرد و او را از نویسندگان مقام وزارت قرار داد. کاردانی و توانایی صاحب در انجام این امور، راه پیشرفت را بر او هموار ساخت تا آنجا که چون رکن الدوله، فرزندش مؤیّد الدوله را به حکومت اصفهان منصوب کرد صاحب نیز در مقام دبیری او و نویسندگی وی به زادگاهش اصفهان بازگشت.
مذهب صاحب
بسیاری از بزرگان به تشیع و برخی به دوازده امامی بودن او تصریح کرده اند. سید بن طاووس، شیخ صدوق، علامه مجلسی، شیخ حر عاملی، شیخ بهایی، شیخ آقا بزرگ طهرانی، شیخ عباس قمی، علامه امینی و بسیاری دیگر از این جمله اند. جز تصریح بزرگان، دقت در اشعاری که از صاحب باقی مانده و شور و شوق او به ولایت و دوستی ائمه معصومین ـ علیه السّلام ـ بهترین شاهد بر تشیع این شخصیت بزرگ است، برای آگاهی کامل از اشعار صاحب به الغدیر به نمونه ذیل دقت کنید:ابا حسنٍ لو کان حبّک مدخلیجهنم، ان الفوز عند جحیمهافکیف یخاف النار من هو مؤمنبأنّ امیرالمؤمنین قسیمهاابا حسن، ای امام همام، اگر دوستی تو مرا به دوزخ وارد سازد همانا که آتش حجیم، رستگاری مرا در پی خواهد داشت.آنکس که تو را تقسیم کننده بهشت و دوزخ داند چگونه از آتش آن هراسی دارد؟
اخلاق و سیره صاحب
تحقیق در احوال و آثار بزرگان و نوابغ علم و ادب و بررسی سجایا و ملکات اخلاقی آنها، نقش بسزایی در شناساندن آنان ایفا می کند، بررسی کتب و مدارک مربوط به احوال و شرح زندگی صاحب نشانگر آن است که وی از مجلسی نیکو بهره داشته و به پشتوانه اخلاق پسندیده خود بزرگان علم و ادب و عموم مردم را شیفته خود نموده بود.کرم و جوانمردی از بارزترین صفات اخلاقی صاحب می باشد و حکایات بسیار در این باره از وی نقل شده است. او از تواضع و فروتنی نیز بهره فراوان داشت و به ویژه سادات و دانشمندان را گرامی می داشت. صاحب ضمن برخورداری از تواضع و فروتنی از جلالت قدر و بزرگی نیز بهره برده بود. عفو و اغماض، فراست، شجاعت ، و بسیاری دیگر از محاسن اخلاقی را می توان در صاحب یافت.
سیاست و روش کشورداری
...

[ویکی شیعه] صاحِب بْنِ عَبّاد (۳۲۶-۳۸۵ق)، کاتب و وزیر دولت آل بویه (مؤید الدوله و فخر الدوله)، از دانشمندان شیعه و از ادیبان دو زبان عربی و فارسی. نام وی اسماعیل است؛ اما به «صاحب» مشهور بوده و به «کافی الکفات» نیز ملقب بوده است. مشهورترین کتاب ادبی اش «المحیط فی اللغة» است. صاحب به ویژه در ری و اصفهان، محافل علمی و ادبی بر پا می کرد و دانشمندان به دورش جمع می شدند. وی پس از هجده سال و یک ماه وزارت، در ری وفات یافت و در اصفهان به خاک سپرده شد.
تولد: صاحب بن عبّاد در ذی القعده سال ۳۲۶ق در طالقان در منطقه دیلم یا در اصطخر فارس از خاندان ایرانی متولد شده است. اسم وی اسماعیل و کنیه اش ابوالقاسم است و القابش «صاحب»، «کافی الکفاة»، «الکافی الأوحد» و «امین» بوده است.
از کتابت تا وزارت: صاحب بن عباد در سال ۳۳۵ق به شهر ری می آید؛ سالی که رکن الدوله آن را فتح کرده و در محرم ۳۳۵ق وارد آن شده است. صاحب در عنفوان جوانی همکاری اش را با ابوالفضل بن عمید، وزیر رکن الدوله آغاز می کند. در سال ۳۴۷ق، وقتی رکن الدوله وارد بغداد می شود (دوره خلافت المطیع لله)، ابن عمید در مقام وزارت و ابن عباد در مقام کتابت همراه او هستند. رکن الدوله در سال ۳۶۶ق و اندکی قبل از فوت خویش، قلمرو حکومتش را میان دو پسرش، مؤید الدوله (نواحی اصفهان) و فخر الدوله (ری و همدان) به شرط اطاعت از برادر بزرگشان، عضد الدوله دیلمی (مالک فارس و کرمان) واگذار کرد. مؤید الدوله، حاکم شاخه اصفهان آل بویه، پس از قتل وزیرش ابن عمید، در سال ۳۶۷ق (دوره خلافت الطائع لله) به صاحب بن عباد حکم وزارت می دهد. طبق گزارش دیگر، صاحب بن عباد در سال ۳۶۸ق وزیر مؤید الدوله شده است. ابن عباد در دوره وزارت مؤید الدوله به همراه وی به بغداد و سپس به اصفهان می رود.وقتی در شوال ۳۷۲ق، عضد الدوله در بغداد و بر اثر بیماری صرع فوت می کند، مؤید الدوله حاکم تمام عراق عجم، گرگان و طبرستان می شود و امور این ممالک را با تدبیر صاحب اداره می کند. یک سال پس از فوت عضد الدوله، مؤید الدوله نیز در شعبان ۳۷۳ق در گرگان در سن ۴۳سالگی و در اثر بیماری خناق فوت می کند و چون برای خود جانشینی تعیین نکرده بود، با پیشنهاد صاحب بن عباد، بزرگان مملکت فخر الدوله را که در نیشابور بود برای امارت کشور دعوت می کنند. وقتی فخر الدوله به حکومت می نشیند، صاحب بن عباد را علی رغم میل او به کناره گیری، به وزارت ابقاء می کند و او را تا روز مرگ صاحب نزد خویش نگاه می دارد. صاحب، مجموعاً هجده سالو به قولی هجده ماه و یک ماه وزیر بوده است.

[ویکی اهل البیت] صاحب بن عباد، ادیب و وزیر دانشمند شیعی بود که قاضی عبدالجبار معتزلی، این دانشمند معروف را به «ری» دعوت نمود و او را "قاضی القضات" ایران کرد.
ابوالقاسم اسماعیل بن عباد فرزند عباس ملقب به صاحب و مشهور به صاحب بن عباد به سال 326 ق. در اصفهان دیده به جهان گشود.
پدر و اجداد صاحب از بزرگان و سرشناسان اصفهان بوده و مرتبه وزارت داشتند. عباس پدر صاحب بدان مرتبه از بزرگی و احترام رسیده بود که مردم او را «شیخ امین» می گفتند.
پدرِ صاحب و همسرش نهایت کوشش خود را در تربیت فرزند خود بکار بستند. اولین استادِ صاحب، پدرش «عباد» بود که علاوه بر ایفای وظایف پدری استادی مهربان و دلسوز برای وی به حساب می آمد. «صاحب» پس از فراگیری مقدمات به تحصیل فقه، حدیث، تفسیر، کلام و دیگر علوم رایج پرداخت.
پس از چندی که او خود را از اساتید و بزرگان اصفهان بی نیاز دید به «ری» که از مراکز علم و ادب آن زمان بود مهاجرت کرد و در آن شهر به حلقه درس «ابن عمید» وزیر دانشمند و شهیر آل بویه پیوست. ابن عمید توانایی «صاحب» در انشای متون ادبی را مشاهده کرد و او را از نویسندگان مقام وزارت قرار داد. کاردانی و توانایی صاحب در انجام این امور، راه پیشرفت را بر او هموار ساخت تا آنجا که چون رکن الدوله، فرزندش مؤیدالدوله را به حکومت اصفهان منصوب کرد صاحب نیز در مقام دبیری او و نویسندگی وی به زادگاهش اصفهان بازگشت.
بسیاری از بزرگان به تشیع و برخی به دوازده امامی بودن او تصریح کرده اند. سید بن طاووس، شیخ صدوق، علامه مجلسی، شیخ حر عاملی، شیخ بهایی، شیخ آقا بزرگ تهرانی، شیخ عباس قمی، علامه امینی و بسیاری دیگر از این جمله اند. جز تصریح بزرگان، دقت در اشعاری که از صاحب باقی مانده و شور و شوق او به ولایت و دوستی ائمه معصومین علیهم السلام بهترین شاهد بر تشیع این شخصیت بزرگ است، به نمونه ذیل دقت کنید:
                      
ابا حسن، ای امام همام اگر دوستی تو مرا به دوزخ وارد سازد همانا که آتش حجیم، رستگاری مرا در پی خواهد داشت. آن کس که تو را تقسیم کننده بهشت و دوزخ داند چگونه از آتش آن هراسی دارد؟

صاحِبِ بنِ عَبّاد (طالقان ۳۲۶ـ ری ۳۸۵ق)
(شهرت «اَبوالقاسم اِسْماعیل بِنْ عَبَّاد») ادیبِ دانشمند و دانش پرور شیعۀ عربی نویس و وزیر مؤیدالدوله و فخرالدولۀ دیلمی . علم و دانش را از استادان فن، مانند ابن فارس و ابن عمید، آموخت و پس از ابن عمید به وزارت مؤیدالدوله رسید (۳۶۰ق). جز مدت کوتاهی، تا پایان عمر او ، وزیر بود و پس از آن فخرالدوله ، او را در مقام وزارت ابقا کرد. صاحب تا سال ۳۸۵ق که درگذشت در این مقام بود. وی نخستین وزیری است که به «صاحب » ملقب شد، از آن رو که پیوسته مصاحب و همنشین ابن عمید یا مؤیدالدوله بوده است . شهرت صاحب بیشتر به سبب جایگاه علمی و ادبی ، و حمایت از اهل علم و ادب بود. ادیبان و شاعران به محضرش می شتافتند و از عنایاتش برخوردار می شدند. وی دارای تألیفات متعددی است ازجمله کتاب المحیط در لغت (۷ جلد)؛ کتاب الامامة، در ذکر فضایل امیرالمؤمنین (ع ) و اثبات تقدم آن حضرت در امامت و رهبری؛ الکشف در انتقاد اشعار متنبّی؛ و دیوان شعر. صاحب کتابخانۀ معظمی داشت که تنها فهرست آن ، ۱۰ جلد بود. بعدها با تصرف ری به دست محمود غزنوی بسیاری از کتاب های کتابخانۀ وی سوزانده شد. صاحب بن عباد در ری درگذشت و پیکر او پس از تشییع باشکوه و با حضور فخرالدوله دیلمی ، به اصفهان منتقل و در آن جا به خاک سپرده شد.