شیعه

[ویکی فقه] پس از رحلت پیامبر (ص) مسلمانان به دو فرقه «شیعه» و «اهل سنت» تقسیم شدند.
شیعه در لغت بر دو معنا اطلاق می شود، یکی توافق و هماهنگی دو یا چند نفر بر مطلبی، و دیگری، پیروی کردن فردی یا گروهی، از فرد یا گروهی دیگر؛ ابن منظور در لسان العرب می گوید: «الشیعه القوم الذین تجتمعوا علی امر، و کل قوم اجتمعوا علی أمر فهم شیعه، و کل قوم أمرهم واحد یتبع بعضهم رأی بعض هم شیع.»
ابن منظور، لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸.
و در اصطلاح به آن عده از مسلمانان گفته می شود که به خلافت و امامت بلافصل علی(علیه السلام) معتقدند، و بر این عقیده اند که امام و جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم)از طریق نص شرعی تعیین می شود، و امامت حضرت علی (علیه السلام) و دیگر امامان شیعه نیز از طریق نص شرعی ثابت شده است.
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، ص۳۵.
در تاریخ شیعه، فرقه هایی پدید آمده است، که بسیاری از آن ها منقرض شده اند، و بحث درباره آن ها فایده چندانی ندارد. فرقه های اصلی شیعه که هم اکنون نیز موجودند عبارتند از: شیعه اثنا عشریه، شیعه زندیه، و شیعه اسماعیلیه.
وجه تسمیه
...

[ویکی شیعه] مذهب شیعه یکی از دو مذهب بزرگ دین اسلام است که اعتقاد به دو اصل امامت و عدل پیروان آن را از اهل سنت متمایز می کند. بنابر عقیده شیعیان، جانشینی پیامبر از سوی خدا به حضرت علی واگذار شده است. پیروان این مذهب به فرقه های متعدد تقسیم شدند که مهمترین آنها امامیه، اسماعیلیه و زیدیه است.
بر اساس گزارش انجمن دین و زندگی مؤسسه pew در سال ۲۰۰۹م، بین ۱۰ الی ۱۳ درصد جمعیت مسلمانان جهان شیعه هستند. جمعیت آنان را حدود ۱۵۴ تا ۲۰۰ میلیون نفر تخمین زده اند. بیشتر آنان در ایران، پاکستان، هند و عراق زندگی می کنند.
شیعه در لغت به معنای پیرو، یار، دسته و گروه است در اصطلاح، به کسانی گفته می شود که امام علی(ع) را جانشین بلافصل پیامبر(ص) از سوی خدا می دانند در برابر اهل سنت که جانشینی پیامبر را به انتخاب مردم واگذار می کنند.

[ویکی اهل البیت] کلید واژه ها: تاریخ شیعه، شیعه، اهل البیت، اعتقادات شیعه، شیعه اثنی عشری
شیعه که در اصل لغت به معنای پیرو می باشد، به کسانی گفته می شود که جانشینی پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را حق اختصاصی خانواده رسالت می دانند و در معارف اسلام پیرو مکتب اهل بیت علیهم السلام می باشند.
شیعه عده ای از دوستان و هواداران امام علی علیه السلام بودند که پس از رحلت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم برای احیای حقوق اهل بیت علیهم السلام، در خصوص خلافت و مرجعیت علمی به انتقاد و اعتراض پرداختند و از اکثریت مردم جدا شدند.
«شیعه» در زمان خلفای راشدین (11-35 هجری قمری) پیوسته زیر فشار قرار داشتند و پس از آن در مدت خلافت بنی امیه (40-132) هر گونه امن و مصونیت از جان و مالشان برداشته شده بود، ولی هر چه فشار ستم و بیدادگری برایشان بیشتر می شد. در عقیده خود استوارتر می گشتند و مخصوصاً از مظلومیت خود در پیشرفت عقیده بیشتر بهره می بردند و از آن پس در اواسط قرن دوم که خلفای عباسی زمام حکومت اسلامی را بدست گرفتند، شیعه از فتوری که در این میان پیدا شد. نفسی تازه کرد ولی با مهلت کمی باز عرصه برایشان تنگ شد تا اواخر قرن سوم هجری، روز به روز تنگتر می شد.
در اوایل قرن چهارم که سلاطین بانفوذ آل بویه که شیعه بودند روی کار آمدند، شیعه قدرتی کسب کرد و تا حدود زیادی آزادی عمل یافت و به مبارزه علنی پرداخت و تا آخر قرن پنجم جریان کار به همین ترتیب بود و در اوایل قرن ششم که حمله مغول آغاز شد.
در اثر گرفتاری های عمومی و هم در اثر ادامه یافتن جنگ های صلیبی حکومت های اسلامی چندان فشار به عالم تشیع وارد نمی ساختند و مخصوصاً شیعه شدن جمعی از سلاطین مغول در ایران و حکومت سلاطین مرعشی در مازندران، در قدرت و وسعت جمعیت شیعه کمک بسزایی نمود و در هر گوشه از ممالک اسلامی و خاصه در ایران، تراکم میلیون ها نفر شیعه را محسوس ‍ ساخت و این وضع تا اواخر قرن نهم هجری ادامه داشت و از اوایل دهم هجری ، در اثر ظهور سلطنت صفویه در ایران پهناور آن روز، مذهب شیعه رسمیت یافت و تاکنون که ابتدای قرن پانزده هجری می باشد به رسمیت خود باقی است و به علاوه در همه نقاط جهان، ده ها میلیون شیعه زندگی می کنند.
پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله در اولین روزهای بعثت با نزول آیه «وَاَنْذِرْ عَشیرَتَکَ اْلاَقْرَبینَ» (سوره شعراء، آیه 214) مأموریت یافت خویشان نزدیکتر خود را به دین اسلام دعوت کند. آن حضرت در مجلسی که برای این دعوت تشکیل داد، صریحاً فرمود: که هر یک از شما به اجابت دعوت من سبقت گیرد، وزیر و جانشین و وصی من است. علی علیه السلام پیش از همه مبادرت نموده، اسلام را پذیرفت و پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله ایمان او را پذیرفت و وعده های خود را تقبل نمود. این مطلب در بسیاری از منابع اهل سنت نیز ذکر گردیده است.

[ویکی الکتاب] معنی شِیعَةٍ: فرقه - مردمی که پیرو غیر خود باشند ، و دنبال او به راه بیفتند یا جماعتی که یکدیگر را بر امری یاری دهند ، و یا همه پیرو یک عقیده باشند
معنی شِیعَتِهِ: شیعه او - پیرواو
معنی شِیَعِ: فرقه ها (جمع شیعه)
معنی وُدّاً: موّدت - دوست داشتنی که آثارش در عمل ظاهر گردد - محبّت ( در مورد آیه "إِنَّ ﭐلَّذِینَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ﭐلصَّالِحَاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ ﭐلرَّحْمَـٰنُ وُدّاً " در روایات شیعه و سنی آمده است که منظور این است که خدای متعال محبّت امیر المؤمنین علی عل...
ریشه کلمه:
شیع (۱۲ بار)

(در لغت به معنی پیرو) فرد یا گروهی که از فرد دیگری با گرایش قلبی و درونی پیروی کند. در اصطلاح به پیروان حضرت علی (ع) و خاندانش، و کسانی که معتقد به جانشینی بلافصل آن حضرت بعد از پیامبر اسلام (ص)، و نص بر ولایت او در غدیر خم از طرف پیغمبر هستند، گفته می شود. شیعیان صرف نظر از مسئلۀ غدیر و انتخاب حضرت علی (ع) به خلافت، استدلال دیگری نیز داشتند و آن این بود که علی در میان اصحاب شایسته ترین کس برای تصدی مقام جانشینی پیامبر (ص) بود و لذا مقام خلافت درخور او بود و می بایست او به خلافت برگزیده می شد نه دیگری. واقعۀ تاریخی غدیر خم افزون بر کتاب های شیعیان در کتاب های اهل سنت چون صحیح بخاری و مُسنَد احمد بن حنبل وسیرۀ ابن هشام و طبقات الکبری ابن سعد نقل شده است.
فِرَق شیعه و گسترش تشیع. لفظ شیعه به گروه های متعددی که از اصل آن منشعب شدند اطلاق می گردید، همانند کیسانیه که پس از شهادت امام حسن (ع)، با پیروی از مختار ثقفی معتقد به امامت محمد بن حنفیه شدند. برخی دیگر در زمان امام باقر (ع) بر قیام با شمشیر تأکید نموده آن را از شرایط امام شمردند، در رأس آنان طرفداران زید فرزند امام سجاد (ع) قرار داشتند که به زیدیه موسوم شدند. زید در یک قیام مسلحانه به شهادت رسید. با شهادت امام صادق (ع) برخی با این اعتقاد که جانشین امام، فرزند بزرگ وی خواهد بود به امامت اسماعیل که از دنیا رفته بود روی آوردند. برخی از اینان مرگ او را انکار کرده گفتند او روزی ظهور خواهد کرد. اینان اسماعیلیه نامیده شدند و عده ای دیگر فرزند او، محمد، را امام شمردند که مبارکیه نامیده شدند. آنان درباره محمد اختلاف پیدا کردند. برخی گفتند او غایب شده و نمرده است و رجعت خواهد کرد ولی دسته ای هم گفتند محمد مرده است و امامت پس از وی به دیگر ائمه که مستورند، می رسد. مدت ها بعد دسته ای از اسماعیلیان حکومت قرامطه و خلافت فاطمیان را در شمال افریقا تأسیس کردند. عده ای دیگر نیز در همین زمان با اعتقاد به امامت عبدالله اَفطَح به فَطحیه موسوم شدند. هم چنین پس از شهادت امام کاظم (ع) گروهی به انقطاع امامت قائل شدند که در تاریخ آن را با نام واقفیه می شناسیم. در نهایت پس از امام رضا (ع) انشعاب مهمی رخ نداد و تقریباً تمام کسانی که امامت آن حضرت را پذیرفتند به استمرار آن تا حضرت مهدی معتقد شدند. البته فرقه های دیگری نیز وجود داشته اند که به مرور زمان از بین رفته اند. گروه هایی هم مثل مُفَوِضّه و غالیان بوده اند که به خاطر اعتقادات کفرآمیزشان دربارۀ امامان از سوی آن ها طرد و لعن گردیده اند. نام شیعه به مرور زمان برای شیعه اثنی عشری یا شیعه امامیه مخصوص گردید، تا آن جا که امروزه زیدیه و اسماعیلیه معمولاً به همین دو نام شناخته می شوند نه با پیشوند شیعه. مخالفان شیعه شیعیان را رافضی می خوانند. علت این نام گذاری را چنین بیان کرده اند که چون آنان امامت ابوبکر و عمر را رد کردند آن ها را رافضی خواندند. پیروان این مذهب چون امامان معصوم از اهل بیت پیامبر را شایستۀ رهبری جامعه می دانستند، به سیستم خلافت که بعد از خلفای راشدین عملاً به سلطنت تبدیل شد، معترض بودند و حاکمان بنی امیه و بنی عباس را غاصب خلافت و جانشینی پیامبر می دانستند و این اعتراض خود را به صورت های گوناگون بروز می دادند و آثار ناگوار آن را نیز تحمل می کردند. از این رو شیعیان در زمان امویان و سپس عباسیان دوران بسیار سختی داشته اند به گونه ای که به توصیۀ امامانِ خود مجبور به پنهان کردن اعتقادات خویش بودند، چه خلفای وقت افراد را به اتهام تشیع و دوستی اهل بیت پیامبر شکنجه و اعدام می کردند. تاریخ تشیع فجایع خونبار زیادی را بر خود دیده است. در این دوره قیام های زیادی با الهام از قیام عاشورا از سوی سادات علوی و شیعیان رخ داد، که از آن جمله می توان به قیام مختار، قیام توابین، قیام نفس زکیه، شهدای فخ و قیام زید بن علی و غیره اشاره کرد. تشیع بعد از حجاز، نخستین بار، در جبل آمل به وسیله ابوذر غفاری، و سپس به مرور زمان با مهاجرت علویان به نقاط دور از مرکز خلافت و عاقبت با کوچانده شدن امام رضا (ع) به ایران در این دیار گسترش یافت. با تسلط آل بویه بر بغداد و خلفای عباسی، شیعیان توانستند مدتی در آسایش به سر برند تا این که با روی کار آمدن سلاطین صفوی این مذهب در ایران رسمیت یافت و روبه گسترش نهاد.
اصول عقاید شیعۀ امامیه. این اصول که عمدتاً در حوزۀ فرهنگی امام جعفر صادق (ع) شکل گرفت و تبیین شد، عبارت اند از ۱. توحید: یعنی این که خدا یکتاست و ترکیبی در آن راه ندارد و صفات ذات او عین ذات اوست. خداوند نه در این جهان و نه در آخرت به چشم سر دیده نمی شود؛ ۲. نبوت: و آن این که خداوند برای هدایت بشر پیامبرانی را فرستاده است که همگی آنان از هر خطا و گناهی مبری هستند (عصمت علمی و عملی)؛ ۳. معاد: این که پس از حیات دنیوی و برزخ، عالم آخرت وجود دارد که در آن به نیک و بد اعمال انسان ها رسیدگی خواهد شد. در نظر آنان معاد، جسمانی و روحانی است؛ ۴. عدل: یعنی خداوند از هر عمل قبیحی به دور است و از او جز شایسته و نیکو صادر نمی شود؛ ۵. امامت: شیعه اولاً به وجوب وجود امام در هر زمانی باور دارد، و نیز نص آشکار بر تعیین امام را از سوی پیامبر (ص) و امام پیشین واجب دانسته به تداوم آن در فرزندان امام حسین (ع) معتقد است. شیعه امام را از گناه و خطا به دور، و مُلهَم از جانب خدا، و امامت را ریاست عامه می داند. نام دوازده امام شیعیان امامیه در مقالۀ اثنا عشریه آمده است.
فقه و حدیث و کلام. شیعه اثنا عشریه دارای فقهی پویاست که اجتهاد و نظریه پردازی در آن براساس منابع و مبانی آن امکان پذیر است. این مبانی چهارگانه عبارت اند از قرآن، سنّت (سخنان و تأییدات پیامبر و امامان)، عقل و اجماع (اتفاق نظر علما). سیر تکامل فقه و اجتهاد شیعی را می توان در پنج دوره خلاصه کرد: ۱. دورۀ تأسیس (عصر امامان): در این زمان شیعیان، احکام عملی شرعی را مستقیم و یا غیر مستقیم از ائمه (ع) دریافت می کردند؛ ۲. دورۀ تدوین فقه: با رهبری و هدایت ائمه (ع) و تلاش مستمر عالمان و فقیهان مقدمات اجتهاد مبتنی بر کتاب، سنت، عقل، اجماع و تدوین علم عقلی اصول فراهم آمد؛ ۳. دورۀ شکوفایی: این دوره با ابن ادریس آغاز شد و تا دوره صفویان با حضور علّامه کَرَکی (محقق ثانی) ادامه داشت؛ ۴. دورۀ رکود: تا پایان دورۀ صفویان غالب مجتهدان پیرو روش فقهی کرکی بودند و در ادامۀ همین روند جریان اخباری گری شیعی پدید آمد؛ ۵. دورۀ تجدید حیات: آغازگر این دوره وحید بهبهانی ( ـ ۱۲۰۸ق) است که اخباری گری را از رونق انداخت و جریان اصول گرایی با ظهور اندیشمندان متعددی روبه رشد نهاد. در علم حدیث، شیعه به ضبط اخبار و احادیث پیامبر اسلام (ص) و اهل بیت (ع) پرداخت و در سه قرن اول هجری، از پیشوایان خود ده ها هزار حدیث در موضوعات مختلف نقل و سپس در صدها و هزارها تألیف (اصل و کتاب) گنجانید. از کتب معروف روایی می توان به استبصار تألیف شیخ طوسی و الکافی تألیف کلینی و موسوعۀ روایی وسائل الشیعه تألیف شیخ حر عاملی اشاره نمود. در علم کلام، دانشمندان شیعی که اصول توحید و عدل را از آموزه های امیرالمؤمنین (ع) اخذ نمودند، پیشرو بوده اند. تأملات کلامی امام علی (ع) حتی از طریق حسن بصری و واصل بن عطا در شکل گیری کلام معتزله در قرون ۲ و ۳ق مؤثر افتاد. تاریخ علم کلام شیعه را می توان به چند دوره مشخص تقسیم کرد: ۱. دورۀ ائمه (ع): در این دوره مباحث کلامی نُضج می گیرد و بخش عمدۀ آن مبتنی بر احادیث و اخبار است. بعضی از متکلمان شیعه در قرون ۲ و ۳ق عبارت اند از زَرارة بن اعیَن، فضل بن شاذان، حَکَم بن هشام بن حکم، علی بن نعمان بن ابی طریقه بجلی، هشام بن حکم؛ ۲. دورۀ کلام عقلی: نمایندگان بزرگ آن شیخ مفید ( ـ۴۱۳ق)، سید مرتضی عَلَم الهُدی ( ـ۴۳۶ق) و شیخ طوسی ( ـ۴۶۰ق) هستند؛ ۳. دورۀ خواجه نصیرالدین طوسی و علامه حلی تا عصر صفویه؛ ۴. عصر صفوی با ظهور علّامۀ مجلسی ( ـ۱۱۱۱ق)؛ ۵. از عصر قاجار تا مشروطیت: در این دوره تحول تازه ای در کلام شیعه رخ نمی دهد؛ ۶. دورۀ معاصر: این دوره دو انقلاب اجتماعی ـ سیاسی (مشروطیت و انقلاب اسلامی) را به خود دیده و تحول عظیمی در کلام و دین پژوهی پدید آورده است. از ویژگی های کلام عصر جدید، هماوردی آن با انواع فلسفه ها و اندیشه ها و مکتب ها، با بزرگانی چون شهید سید محمدباقر صدر، علامه طباطبایی، و شهید مرتضی مطهری است. در علم تفسیر قرآن سعید بن جُبَیْر که از شیعیان و تابعین صحابه بوده اولین تصنیف را ارائه نموده است. او به جرم تشیّع توسط حجّاج بن یوسف ثَقَفی به شهادت رسید. پس از وی گروه دیگری از شیعه ازجمله سُدِّی کبیر، إسمعیل بن عبدالرَّحمن کوفی و ابومحمد قُرَشی در تفسیر قرآن دست به تصنیف زدند. در علم درایه و رشد آن نیز تقدّم با شیعه بوده است. ابوعبدالله حاکم نیشابوری ( ـ۴۰۵ق) کتابی در پنج جلد تحت عنوان «معرفة علوم الحدیث» نوشت. در علم رِجال، محمد بن خالِد بَرقی قمّی از اصحاب امام موسی کاظم (ع) اولین کتاب را به رشته تحریر درآورد.
فرهنگ و علم و ادب. نگارش تاریخ اسلام به وسیلۀ شیعیان آغاز گردید نخستین دانشمند مسلمان که تاریخ اسلام را به تفصیل جمع آوری کرد، محمد بن اسحاق مطلبی مشهور به ابن اسحاق ( ـ۱۵۱ق)، شیعی مذهب و ایرانی تبار بود که السیرة النبویه را تألیف کرد. اصل این کتاب به طور کامل دردست نیست، اما نسخه ای از آن که به وسیله ابن هشام ( ـ۲۱۳ق) ترتیب یافته موجود و به چند زبان ترجمه و به چاپ رسیده است. تاریخ نویسی شیعه نیز به وسیله اصبغ بن نباته یار نزدیک امیرالمؤمنین (ع) آغاز شد؛ او نخستین بار مقتل حسین (ع) و شرح شهادت آن حضرت و یارانش را به تفصیل روایت کرده است. از دیگر مشاهیر مورخان شیعی، اَبان بن عثمان الاحمر ( ـ۱۴۰ق)، محمد بن سائب کلبی، ابومخنف لوط بن یحیی و نصر بن مزاحم را می توان نام برد. در فلسفه، نظر به وجود بحث های عمیق فلسفی در کلام ائمه (ع)، شیعیان نسبت به بقیه فرق اسلامی، نقشی عمیق تر داشته اند. ابونصر فارابی و پس از آن شیخ الرئیس ابن سینا و پس از آن ها در قرن ششم هجری، شیخ شهاب الدین سهروردی، که میان ذوق و برهان جمع کرد و فلسفه اشراق را تجدید نمود، از بزرگان شیعه می باشند، و پس از اینان در قرن ۷ق، فیلسوف و متکلم و ریاضی دان، خواجه نصیرالدین طوسی، به جمع میان شرع و عقل پرداخت و در قرن ۱۱ق، میر محمدباقر داماد مشهور به میرداماد، مسلکی قریب به مسلک اشراقیین پیمود، و سرانجام صدرالمتألهین شیرازی معروف به ملاصدرا به تبیین فلسفۀ اسلامی با سه مشرب آن، عقل و شرع و عرفان پرداخت و حکمت متعالیه را با جمع بین فلسفۀ مشایی، اشراقی و عرفانی بنیان گذاشت. حکمت متعالیۀ وی که نظام فلسفی کاملی است، هنوز هم زنده است. در علوم تجربی نیز دانشمندان شیعه قدم های فراوانی برداشته اند؛ احادیث مربوط به حفظ الصّحه و تغذیه که از طریق امامان (ع) از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است پایۀ تألیفات زیادی گردیده است. یکی از معروف ترین این گونه آثار، الرسالة الذهبیه نام دارد که منسوب به امام رضا (ع) است. در میان نخستین پزشکان برجستۀ قرون نخست اسلامی باید به علی بن رین طبری ( ـ۲۴۷ق)، معروف به المجوسی صاحب کتاب کامل الصناعه یا الطب الملکی اشاره کرد که بررسی های عمیقی درباره برخی بیماری ها و علل دردها به عمل آورده است. ابوعلی سینا در کتاب قانون به تشریح اعضاء، چشم پزشکی و دندان پزشکی و بیماری های مغزی نیز پرداخته است. در ریاضی و نجوم نیز علاوه بر مشاهیر دیگر، خواجه نصیرالدین طوسی ( ـ۶۷۲ق) آثار گرانسنگی برجای گذاشته است. در قلمرو شعر و ادبیات نیز شیعیان حضوری مؤثر داشته اند. توانمندی امام علی (ع) در شعر و ادب و فصاحت و بلاغت کم نظیر او در سخنوری، در بالندگی شعر و ادب شیعی مؤثر بوده است. از سوی دیگر اشعار انقلابی شیعیان در عصر اموی و عباسی در گسترش و توسعۀ ادب شیعه نقش مهمی ایفا کرده است، به ویژه پس از حادثۀ عاشورا روح حماسی شیعه در قالب نثر و نظم پرشور تجلی پیدا کرد و شاعران بلندآوازه ای چون حسان بن ثابت، فرزدق، دِعْبِل خزاعی، سید حمیری و کمیت بن زید اسدی، سید رضی، سید مرتضی تربیت نمود. در شعر پارسی نیز مشاهیری چون رودکی، اولین شاعر پارسی گوی، و کسائی مروزی ظهور کردند.
شیعه در جهان امروز. آمار دقیقی از شیعیان جهان، به استثنای ایران، در دست نیست و به ویژه درصد شیعیان در کشورها و مناطق عمدتاً سنی عموماً به نحو متقن و مطمئن تعیین نشده است. بی تردید شیعیان در کشورهای ایران، عراق، لبنان، بحرین و احتمالاً یمن اکثریت جمعیت و در کشورهای هند، پاکستان، افغانستان، ترکیه، سوریه و شرق عربستان اقلیت عمده ای را تشکیل می دهند. در مجموع می توان عده شیعیان را بالغ بر ۲۰ درصد کل جمعیت مسلمان جهان دانست. بنابراین با احتساب جمعیت ۱میلیارد و ۵۷۰میلیونی مسلمانان امروزۀ جهان، تعداد شیعیان حدود ۳۱۴میلیون نفر خواهد شد.