شهرستان بیرجند

شهرستان بیرجَند مرکز استان خراسان جنوبی در ایران است. مرکز این شهرستان، شهر بیرجند است. اکثریت مردم این شهرستان شیعه هستند. این شهر به عنوان شهر فرهنگ، هنر و پاکیزه ترین شهر ایران معروف است. اولین شهر کشور دارای سیستم آب لوله کشی به داخل منازل و اولین سازمان آبرسانی به منازل با نام بنگاه آبلوله بیرجند و سومین شهر کشور دارای فرودگاه و مدرسه شوکتیه به سبک جدید بعد از دارالفنون تهران بوده است.
این شهرستان از شمال به شهرستان قائنات، از شمال شرق به شهرستان زیرکوه، از شرق به شهرستان های درمیان و سربیشه، از جنوب به شهرستان خوسف و از غرب به شهرستان سرایان محدود است.
این شهرستان، پرجمعیت ترین شهرستان خراسان جنوبی است و جمعیت آن بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۰، ۲۵۹٬۵۰۶ نفر بوده است. [ ۲] این جمعیت شامل بخش خوسف هم بوده که با توجه به جدا شدن بخش خوسف و ارتقاء آن به شهرستان، جمعیت محدوده کنونی این شهرستان، ( براساس سرشماری۱۳۹۵ ) ۲۶۱، ۳۲۴ نفر است. [ ۴] براساس آمار ارائه شده توسط دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در سال ۱۳۹۸ جمعیت این شهرستان ۲۸۵، ۸۲۱ نفر است.
مرکز این شهرستان، شهر بیرجند است. شهر بیرجند همچنین مرکز استان خراسان جنوبی بوده و بر اساس سرشماری سال ۹۵ جمعیت شهر بیرجند ۲۰۳، ۶۳۶ نفر بوده است. [ ۴] شهر بیرجند، اولین شهر در ایران است که دارای سازمان آبرسانی بوده و بنگاه آبلوله بیرجند به عنوان اولین سازمان آبرسانی ایران شناخته می شود. [ ۵] این شهر همچنین دومین شهری در ایران است که در سال ۱۳۰۲ و پیش از تهران، از لوله کشی آب شهری برخوردار گردید. [ ۶]
مدرسه شوکتیه این شهر، سومین مدرسه آموزش به سبک جدید، بعد از دارالفنون و رشدیه تبریز است. به علت موقعیت سیاسی و استراتژیک شهر بیرجند، سومین فرودگاه کشور در سال ۱۳۱۲ پس از قلعه مرغی و بوشهر، در این شهر ساخته شد[ ۷] و تا پیش از جنگ جهانی دوم، دو کنسولگری انگلستان و روسیه در بیرجند، مشغول فعالیت بوده اند. [ ۸]
در سال ۱۳۱۶ ه‍. ش، طبق قانون تقسیمات کشوری و تشکیل استان ها و شهرستان ها، ولایت قاینات «شهرستان بیرجند» نام گرفت و یکی از هفت شهرستان استان نهم ( خراسان ) شد و شهر بیرجند به عنوان مرکز این شهرستان تعیین گردید. [ ۹]
( شهرستان فردوس چند سال بعد در سال ۱۳۲۳، و شهرستان طبس در سال ۱۳۳۹ به وجود آمدند. )