شرح ادب الکاتب

[ویکی نور] "شرح ادب الکاتب" اثر جوالیقی متوفای 539 ه.ق است که کتاب را به زبان عربی، درباره لغت شناسی و برای استفاده وزیران، همراه با مقدمه ای مشهور که شاید به عنوان اعتراف های سیاسی - فرهنگی وی از دین تلقی شود، نوشته است.
از قرن سوم به بعد، واژه ادب مفهوم جدید دیگری پیدا می کند و آن رسوم و تشریفاتی است که هر قشر مخصوص از مردم موظف به رعایت آنها هستند. با توجه به همین معنی است که نام بسیاری از کتاب ها با کلمه ادب شروع می شود و بیانگر آداب و رسوم و تشریفات ویژه هر قشر است، چون ادب الکاتب، از ابن قتیبه، ادب الندیم از کشاجم، ادب القاضی، ادب الوزیر و امثال آن.
کتاب بر حسب باب های موضوعی مرتب شده و شامل 148 باب می شود، همچون باب غنی و فقر، خصب و جدب، مرض، الوان، عطا و.... ابن قتیبه (276ق). عبدالرحمن همدانی نیز همان کار ابن قتیبه را در کتابش انجام داده است.
کتاب حاضر کرسی درس وی در مدرسه نظامیه بوده است.
شرح این کتاب به این صورت است که جملات ابن قتیبه در کتاب ادب الکاتب را آورده و بعد از هر جمله به شرح مطالب و لغات این کتاب پرداخته است.

[ویکی فقه] شرح ادب الکاتب (کتاب). شرح ادب الکاتب اثر جوالیقی متوفای ۵۳۹ ه. ق است که کتاب را به زبان عربی ، درباره لغت شناسی و برای استفاده وزیران، همراه با مقدمه ای مشهور که شاید به عنوان اعتراف های سیاسی- فرهنگی وی از دین تلقی شود، نوشته است.
از قرن سوم به بعد، واژه ادب مفهوم جدید دیگری پیدا می کند و آن رسوم و تشریفاتی است که هر قشر مخصوص از مردم موظف به رعایت آنها هستند. با توجه به همین معنی است که نام بسیاری از کتاب ها با کلمه ادب شروع می شود و بیانگر آداب و رسوم و تشریفات ویژه هر قشر است، چون ادب الکاتب، از ابن قتیبه ، ادب الندیم از کشاجم ، ادب القاضی ، ادب الوزیر و امثال آن. کتاب بر حسب باب های موضوعی مرتب شده و شامل ۱۴۸ باب می شود، همچون باب غنی و فقر ، خصب و جدب ، مرض ، الوان ، عطا و.... ابن قتیبه (۲۷۶ ق). عبدالرحمن همدانی نیز همان کار ابن قتیبه را در کتابش انجام داده است. کتاب حاضر کرسی درس وی در مدرسه نظامیه بوده است. شرح این کتاب به این صورت است که جملات ابن قتیبه در کتاب ادب الکاتب را آورده و بعد از هر جمله به شرح مطالب و لغات این کتاب پرداخته است. این کتاب را ابن قتیبه برای وزیر وقت ابن خاقان نگاشته و مقدمه طویلی بر آن نوشته است. در این کتاب از انگیزه های تالیف و نیز ناهنجاری های رایج در بین نویسندگان عصر خویش، همچون دوری از ادب و معرفت و تعلیم و عدم شناخت اصول کتابت سخن رانده است. همچنین پیرامون فرهنگ کاتب از ویژگی ها و شمایل و اخلاق او مفصل بحث کرده و کمی در مورد اسالیب ترسل و آداب و رسوم مکاتبات، سخن به میان آورده است. آن گاه کتابش را به چهار بخش یا کتاب تقسیم بندی کرده شامل: کتاب المعرفة، کتاب تقویم الید، کتاب تقویم اللسان و کتاب الابنیة. نیز برای هر کتاب، باب هایی را اختصاص داده است. در این راستا رویکرد کلی مؤلف بیشتر متوجه علم لغت می باشد.... این کتاب در گذر عصرهای مختلف، مورد توجه فراوان مؤلفین و محققین بوده است و در رد آن و برشماری کژی ها و کاستی ها و شرح خطبه یا ابیات آن و احیانا شرح کامل و تلخیص آن، کتاب های زیادی به نگارش درآمده است. شاید از قدیم ترین این کتاب ها کتاب غلط ادب الکاتب ابن کیسان (۲۹۹ ق) و شرح ادب الکاتب زجاجی و شرح خطبه ادب الکاتب خارزنجی (۳۴۸ ق) و شرح ادب الکاتب فارابی (۳۵۰ ق) و شرح ادب الکاتب زهراوی (حدود ۳۵۰ ق) و شرح خطبه ادب الکاتب عبدالباقی بن محمد ۳۹۰ ه. ق باشد.
← قرن چهارم
در پایان کتاب فهرستی از مطالب و سپس فهرست اعلام ذکر شده است.
منابع مقاله
۱- پایگاه مجلات تخصصی نور: مجله آینه پژوهش» خرداد و تیر ۱۳۸۴- شماره ۹۲. عنوان مقاله: کتاب شناسی فن کتابت و کتاب ورزی و ترسل در زبان عربی (از آغاز تا قرن چهارم ق. نویسنده: شیخ موسی، محمد خیر. نویسنده: علینقیان، حسین ۲- پایگاه مجلات تخصصی نور: مجله کیهان فرهنگی» خرداد ۱۳۶۶- شماره ۳۹. عنوان مقاله: ادب و مفاهیم آن. نویسنده: غلامرضایی، محمد.
منبع
...