شاه ولی الله دهلوی

[ویکی فقه] قطب الدین احمد ابن عبد الرحیم معروف به شاه ولی اللّه دهلوی( ۱۱۱۴- ۱۱۷۶ ق) از پرآوازه ترین شخصیتهای فکری و فرهنگی قرن دوازدهم در شبه قارّه هند بود.
نیاکان وی از عربستان به هند مهاجرت کرده اند اما تاریخ کاملا مشخصی برای این مهاجرت ذکر نشده است . وی در کودکی از بلوغی سرشار برخوردار بود و در اندک مدّتی توانست در رشته های مختلف دانش رایج در آن زمان سرآمد دیگران شود. وی در سال ۱۱۴۳ ق عازم سفر مکه شد و در محضر اساتیدی چون ابو طاهر کردی ، فد اللّه مکّی ، تاج الدین قالی و چند تن دیگر حدیث و فقه آموخت. وی در مقدمه ترجمه اش چنین می نگارد: «و نام این کتاب، فتح الرحمن بترجمة القرآن مقرر کرده شد، و نام مصنف این کتاب احمد بن عبد الرحیم است و لقب مشهور ولی الله الدهلوی وطنا، العمری نسبا، احسن الله الیه و الی مشایخه و والدیه». عمر رضا کحاله ذیل عنوان ولی الله دهلوی (۱۱۱۴- ۱۱۷۶ ق/ ۱۷۰۳- ۱۷۶۲ م) می نویسد: «ولی الله بن عبد الرحیم عمری دهلوی، محدث ، مفسر ، فقیه و اصولی است که روز چهارم شوال در شهر دهلی هند دیده به جهان گشود. دوران جوانی را در این شهر پشت سر نهاد، آن گاه عزم زیارت خانه خدا نمود و مدت دو سال در مکه و مدینه اقامت گزید و از علمای این دو شهر بهره برد، سپس به هند بازگشت و به تدریس پرداخت و سرانجام در دهلی درگذشت.در لغت نامه دهخدا ، دهلوی این گونه معرفی شده است: «احمد شاه ولی الله بن عبد الرحیم عمری دهلوی مکنی به ابو عبد العزیز (متولد ۱۱۱۴- متوفای ۱۱۷۶ ق) است.
مذهب
ترجمه وی نشانگر آن است که از اهل سنت بوده است، چنان که در مواردی از ترجمه اش، در حاشیه، صحت خلافت شیخین را مطرح نموده، و در استناد به روایات نیز از کتب بخاری و ترمذی و حاکم نیشابوری بهره جسته است. در آیه ۶ سوره مائده که کیفیت وضو ذکر شده نیز، همچون دیگر علمای اهل سنت، در ترجمه «و امسحوا برؤسکم و ارجلکم الی الکعبین»، شستن پاها را مطرح کرده است. با وجود این، از تحقیقاتی که برخی از تاریخ نگاران پیرامون شرح حال وی به عمل آورده اند برمی آید که وی خود را پیرو مذهب خاصی از مذاهب چهارگانه اهل سنت نمی دانسته، بلکه به مجموع آنها گرایش داشته و معتقد بوده است که باید برای حل اختلافات محدثان و پیروان چهار امام ، یک راه حل عملی را دنبال کرد و هرگز منصفانه نیست که کفه ترازو را فقط به یک طرف کج کنیم و نسبت به طرف دیگر کاملا بی اعتنا باشیم.
آثار
وی صاحب آثار گوناگونی در زمینه علوم قرآنی است از جمله:۱. الارشاد الی مهمات علم الاسناد؛۲. انسان العین فی مشایخ الحرمین؛۳. عقد الجید فی احکام الاجتهاد و التقلید؛۴. الفوز الکبیر فی اصول التفسیر ؛۵. حجة الله البالغة»؛۶. اجوبة عن ثلاث مسائل؛۷. الانصاف فی بیان سبب الاختلاف؛ ۸. تنویر العینین فی رفع الیدین؛۹. رسائل الدهلوی؛۱۰. شرح تراجم ابواب صحیح البخاری؛۱۱. فتح الخبیر فی اصول التفسیر ؛۱۲. القول الجمیل فی اصول الطرق الاربع النقشبندیة و الجیلانیة و الجشتیة و المجددیة؛۱۳. فتح الرحمن فی ترجمة القرآن .

[ویکی اهل البیت] «ابوالفیاض قطب الدین احمد بن عبدالرحیم» معروف به «شاه ولی الله دهلوی» و« محدث دهلوی» دانشمند مسلمان (قرآن شناس، حدیث پژوه، فقه پژوه و متکلم)، اسلام شناس و احیاگر اصلاحگری عرفانی مشرب بزرگ اندیشه دینی، اخلاقی و اجتماعی، سیاسی در قرن دوازدهم هجری در شبه قاره هند (متولد و متوفی و مدفون در دهلی (1114- 1176 ق) می باشد.
اولین معلم او پدرش شاه (کلمه شاه، لقب طریقتی، عرفانی است) عبدالرحیم عمری ( م 1131)، موسس و مدیر مدرسه علمیه رحیمیه در دهلی بود. معروف است که در هفت سالگی قرآن کریم را حفظ کرد. در پانزده سالگی به توصیه پدر به طریقت صوفیانه نقش بندیه وارد شد. سپس استاد و مدیر مدرسه پدر گردید. در سال 1143 ق به حج رفت و این فریضه دینی واجب را به جای آورد؛ و چهارده ماه در حرمین شریفین، به ویژه مدینه رحل اقامت افکند و نزد علمای بزرگ آنجا به تجدید و توسعه آموخته های خود، به ویژه در زمینه حدیث پرداخت.
در سال 1145 ق به هند بازگشت و از آن پس عمر خود را یکسره وقف تعلیم، تالیف و ارشاد یاران طریقت خود کرد. یک دهه بعد، اثر گران سنگ علمی، اجتماعی خود« حجت الله البالغة» را به عربی نوشت. وی در این کتاب صلای احیاگری و بازگشت به خلوص اولیه فرهنگ و علوم اسلامی، با تاکید بر قرآن و حدیث و نیز چاره اندیشی های اجتماعی برای حل معضلات مسلمانان در داده است. نگرش و اندیشه صوفیانه او، ته رنگی در آثارش دارد و هدفش به بار آوردن تهذیب نفس و وسعت مشرب است و در هر حال، برجسته و موکد نیست.
او دارای زندگی نامه خودنوشت کوتاهی به نام «الجزء اللطیف فی ترجمة العبد الضعیف» (به فارسی) است و در کتاب «انفاس العارفین» هم اشارات زندگی نامه ای دارد. نهضت فرهنگی و اجتماعی، سیاسی ای که او، فرزندان (به ویژه عبدالعزیز از میان پنج پسرش) و شاگردانش به بار آورند، به تعبیر عبیدالله سندی( م 1944)، «نهضت ولی الله» نام گرفت. پس از تاسیس پاکستان و استقلال آن، شاه ولی الله به صورت قهرمان ملی و متفکر سیاسی، اجتماعی تلقی شد و به او همان شأنی را دادند که به عارف مسلمان هندی و مصلح دینی، اجتماعی قرن هفدهم میلادی یعنی شیخ احمد سرهندی داده بودند. امروزه، چنان که اشاره شد، نهضت های بزرگ دینی اسلامی در گستره جنوب آسیا، به ویژه گروهی به نام دیوبندی که تکثرگرایی و روحیه و پیش زمینه عرفانی دارند، خود را ملهم از آراء و آثار شاه ولی الله و فرزندش شاه عبدالعزیز می دانند.
جنبش هایی که کما بیش صوفی، تصوف ستیزند، نظیر اهل حدیث، حتی پیروان مولانا مودودی، در زندگی و آثار شاه ولی الله، بازگشت به مبانی اصلی شریعت، طرد سیاسی تاثیرات و نفوذ فرهنگی، استعماری بیگانه و در یک کلام، سرچشمه اعتقادات اصلاح طلبانه خود را می یابند. در زمان حیات شاه ولی الله، مخالفت های فرقه های نژادی غیرمسلمان هندی نظیر «جات» و «مراتهه»، و قهراً پس از وفاتش اشغال و استعمار انگلستان در کار بود. نواده او شاه اسماعیل شهید، با وجود تلاش برای برانداختن رسوم خرافه آمیز محلی بعضی از توده های مسلمانان و نیز اعتقاد به لزوم جهاد با نیروهای غیرمسلمان و اشغالگر هند، در عین حال، مانند جدش شاه ولی الله، دارای آثار عرفانی بر وفق مکتب ابن عربی است.
دسته دیگری از پیروان او که برجسته ترین آن ها، شاگرد و خویشاوند نزدیک او محمد عاشق( م 1773) بود، در عمل، پیگیر گرایش های عرفانی شاه ولی الله شدند.
شاه ولی الله مردی کوشا و کثیر التالیف بود. آثار او را تا یکصد کتاب و رساله هم برشمرده اند که در حدود سی اثر از آن ها به چاپ رسیده است.
آثار او به دو زبان عربی و فارسی نوشته شده است.