سید عظیم شیروانی ( به ترکی آذربایجانی: Seyid Əzim Şirvani ) ( متولد: ۱۲۵۱ ه ق/۱۲۱۴ ش، شماخی جمهوری آذربایجان - درگذشت: ۱۳۰۸ ه ق/۱۲۶۹ ش/۱۸۸۸ م، شماخی ) [ ۱] از آموزگاران، شاعران و فضلای آذربایجان بود. او در اشعار خود از تخلص سید استفاده می کرد. [ ۲] [ ۳]
عظیم شیروانی در سال ۱۲۱۴ در شهرستان شماخی متولد شد؛ هفت سال داشت که پدرش را از دست داد و به داغستان رفت و در کنار پدربزرگ ملاحسین به تحصیل مشغول شد و در سال۱۲۶۹ درگذشت. [ ۴] به روایتی دیگر سید عظیم در سال ۱۲۵۱ هـ. ( شمسی ۱۲۱۴ - میلادی ۱۸۳۵ ) متولد در سال ۱۳۰۵ هـ. ( ۱۲۶۷ ش. - ۱۸۸۸ م ) در ۲۱ ماه رمضان در سن ۵۳ سالگی در گذشت. ناصح شیروانی مرثیه ای در فقدان او سرود:
قان آغلا گؤزوم! سرور دؤران گئتدی،
سر دفتر اهل فضل و عرفان گئتدی.
افسوس، او شاعیر و ادیب و کامیل،
احبابین ائدیب زار و پریشان گئتدی.
آئینهٔ اوقات ایدی اول ذات شریف،
سنگ اجل ایله سیندی، الان گئتدی.
حئیرتده یم، ای خاک! نئجه سیندیردین،
آغوشونا تا او بحر عمّان گئتدی.
سید عظیم شیروانی پس از پایان تحصیلات به مکه سفر می کند. در اثنای این سفر است که این قصیدهٔ معروف را برای محمد می سراید:
فدا بو آستانین خاکینا جان، یا رسول الله!
کی اهل دردده دیر بو درده درمان، یا رسول الله!
سید عظیم بعد از سفرهایی که انجام می دهد در شهر شاماخی مکتب خانه باز می کند و از طریق مکتب داری امرار معاش می کند. پیش از مکتب داری نیز مدتی در سرای تجار، کاتب بوده است. او هیچ گاه وضعیت مالی مناسبی نداشته است. خودش چنین می گوید: چوخ ائتدیم دهرده هر کارا خیدمت، گهی خانا، گهی تجّارا خیدمت. بیریندن اولمادی رفع ملالیم، کئچیندی مؤحنت و عُسرتده حالیم. کار اصلی سید عظیم، مکتب داری بوده است. به نحوی که مورد ستایش اهل فن و معاصران زمان خود قرار می گیرد. او شبیه کاری که میرزا حسن رشدیه در تبریز در تصنیف کتاب درسی انجام داد، در شهر شماخی به انجام رسانید و از طرف حکومت وقت مسئول تدریس در مکتب خانه شد. فریدون کؤچرلی در این باره چنین می نویسد:««مرحومون ترتیب ائتدیگی کیتابچادان، بیر نوسخه سی اؤز دستخطی ایله یازیلمیشدیر . . . بو مجموعه أوچ دفتردن عیبارتدیر: اوّلینجی دفترده یازیلیبدیر: شیخ سعدی نین گولوستان و بوستان کیتابلاریندان و بعضی حکمانین اثرلریندن، ساده و آچیق تورک دیلینه ترجومه اولونموش نصیحت آمیز حکایه لر. ایکینجی دفترده همچنین بو قیسم حکایه لردن و ۵۱ اؤیود و نصیحت لردن عمله گلیر. أوچونجو دفترین مندرجاتی نظم ایله یازیلمیش اخلاق و اطوارا دائر تمثیللردن عیبادتدیر. بونلاردان علاوه، بیر پارچا خیرداجا مضحکه لر و گولمه لی حکایه همین دفترده یازیلمیشدیر کی اونلارین حیصّه سی و نتیجهٔ کلامی دوروست و صحیح ایسه ده، اؤزلری تعلیم ایچون یاراماز. بو مضحکه لردن و گولمه لی حکایه لردن باشقا، أوچونجو دفترده بیر نئچه گؤزل غزل . . . و بیر پارا قیطعه لر و روباعیات یازیلمیشدیر. »[ ۵] بر اساس اسناد و مدارک دولت روس در سال ۱۸۷۷ م. ( ۱۲۵۱ ش. ) او را در شهر شماخی به تدریس شرعیات و لسان ترکی منسوب کرد. او تا آخر عمر به مدت ۱۵ سال در این مدرسه تدریس کرد. عاصی قارا باغی به همین مناسبت شعری، خطاب به سید عظیم می گوید: شنیده ام که به پیری کشیش دیر شدی، خوشا به حال شما، عاقبت به خیر شدی! سید عظیم در طی این ۱۵ سال به انواع آزار و اذیت ها از سوی دولت روس گرفتار شد. بارها او را برای استنطاق به شهر تفلیس احضار کردند. در یکی از این سفرها که به تفیس داشته است، در شهر گنجه به زیارت مزار نظامی گنجوی می رود و این رباعی را می سراید: ای شیخ نظامی! ای نظامی داغیلان، ای گنجه ده عزّ و احتشامی داغیلان! اولمویوبدور سنینله من کیمی عالمده، بئیتی، ائوی، مکتبی، کلامی داغیلان![ ۶]
این نوشته برگرفته از سایت ویکی پدیا می باشد، اگر نادرست یا توهین آمیز است، لطفا گزارش دهید: گزارش تخلفعظیم شیروانی در سال ۱۲۱۴ در شهرستان شماخی متولد شد؛ هفت سال داشت که پدرش را از دست داد و به داغستان رفت و در کنار پدربزرگ ملاحسین به تحصیل مشغول شد و در سال۱۲۶۹ درگذشت. [ ۴] به روایتی دیگر سید عظیم در سال ۱۲۵۱ هـ. ( شمسی ۱۲۱۴ - میلادی ۱۸۳۵ ) متولد در سال ۱۳۰۵ هـ. ( ۱۲۶۷ ش. - ۱۸۸۸ م ) در ۲۱ ماه رمضان در سن ۵۳ سالگی در گذشت. ناصح شیروانی مرثیه ای در فقدان او سرود:
قان آغلا گؤزوم! سرور دؤران گئتدی،
سر دفتر اهل فضل و عرفان گئتدی.
افسوس، او شاعیر و ادیب و کامیل،
احبابین ائدیب زار و پریشان گئتدی.
آئینهٔ اوقات ایدی اول ذات شریف،
سنگ اجل ایله سیندی، الان گئتدی.
حئیرتده یم، ای خاک! نئجه سیندیردین،
آغوشونا تا او بحر عمّان گئتدی.
سید عظیم شیروانی پس از پایان تحصیلات به مکه سفر می کند. در اثنای این سفر است که این قصیدهٔ معروف را برای محمد می سراید:
فدا بو آستانین خاکینا جان، یا رسول الله!
کی اهل دردده دیر بو درده درمان، یا رسول الله!
سید عظیم بعد از سفرهایی که انجام می دهد در شهر شاماخی مکتب خانه باز می کند و از طریق مکتب داری امرار معاش می کند. پیش از مکتب داری نیز مدتی در سرای تجار، کاتب بوده است. او هیچ گاه وضعیت مالی مناسبی نداشته است. خودش چنین می گوید: چوخ ائتدیم دهرده هر کارا خیدمت، گهی خانا، گهی تجّارا خیدمت. بیریندن اولمادی رفع ملالیم، کئچیندی مؤحنت و عُسرتده حالیم. کار اصلی سید عظیم، مکتب داری بوده است. به نحوی که مورد ستایش اهل فن و معاصران زمان خود قرار می گیرد. او شبیه کاری که میرزا حسن رشدیه در تبریز در تصنیف کتاب درسی انجام داد، در شهر شماخی به انجام رسانید و از طرف حکومت وقت مسئول تدریس در مکتب خانه شد. فریدون کؤچرلی در این باره چنین می نویسد:««مرحومون ترتیب ائتدیگی کیتابچادان، بیر نوسخه سی اؤز دستخطی ایله یازیلمیشدیر . . . بو مجموعه أوچ دفتردن عیبارتدیر: اوّلینجی دفترده یازیلیبدیر: شیخ سعدی نین گولوستان و بوستان کیتابلاریندان و بعضی حکمانین اثرلریندن، ساده و آچیق تورک دیلینه ترجومه اولونموش نصیحت آمیز حکایه لر. ایکینجی دفترده همچنین بو قیسم حکایه لردن و ۵۱ اؤیود و نصیحت لردن عمله گلیر. أوچونجو دفترین مندرجاتی نظم ایله یازیلمیش اخلاق و اطوارا دائر تمثیللردن عیبادتدیر. بونلاردان علاوه، بیر پارچا خیرداجا مضحکه لر و گولمه لی حکایه همین دفترده یازیلمیشدیر کی اونلارین حیصّه سی و نتیجهٔ کلامی دوروست و صحیح ایسه ده، اؤزلری تعلیم ایچون یاراماز. بو مضحکه لردن و گولمه لی حکایه لردن باشقا، أوچونجو دفترده بیر نئچه گؤزل غزل . . . و بیر پارا قیطعه لر و روباعیات یازیلمیشدیر. »[ ۵] بر اساس اسناد و مدارک دولت روس در سال ۱۸۷۷ م. ( ۱۲۵۱ ش. ) او را در شهر شماخی به تدریس شرعیات و لسان ترکی منسوب کرد. او تا آخر عمر به مدت ۱۵ سال در این مدرسه تدریس کرد. عاصی قارا باغی به همین مناسبت شعری، خطاب به سید عظیم می گوید: شنیده ام که به پیری کشیش دیر شدی، خوشا به حال شما، عاقبت به خیر شدی! سید عظیم در طی این ۱۵ سال به انواع آزار و اذیت ها از سوی دولت روس گرفتار شد. بارها او را برای استنطاق به شهر تفلیس احضار کردند. در یکی از این سفرها که به تفیس داشته است، در شهر گنجه به زیارت مزار نظامی گنجوی می رود و این رباعی را می سراید: ای شیخ نظامی! ای نظامی داغیلان، ای گنجه ده عزّ و احتشامی داغیلان! اولمویوبدور سنینله من کیمی عالمده، بئیتی، ائوی، مکتبی، کلامی داغیلان![ ۶]
wiki: سید عظیم شیروانی