سوره های مکی و مدنی

[ویکی فقه] یکی از مسائل مهم علوم قرآنی شناخت مکی و مدنی بودن سوره های قرآن می باشد، ضرورت شناخت مکی و مدنی سور قرآن از آنجا روشن می شود که با روشن شدن مکی و مدنی بعضی از ابهامات تاریخی معلوم می شود یا در فهم محتوای آیات کمک می کند و یا در استدلالات کلامی این شناخت نیاز است و ...، اینکه آیات و سوره های مکی و مدنی کدام اند، چه معیارها و سنجه هایی برای تمایز نهادن میان دو دوره نزول وجود دارد و ویژگی های آیات مکی و مدنی چیست، از مهم ترین مسائل این دانش به شمار می آیند
یکی از مسایل مهم علوم قرآنی، مساله شناخت سوره های مکی و مدنی است تشخیص آنها به دلایل ذیل ضروری است:
← شناخت تاریخ
طبق آماری که از روایات ترتیب نزول به دست می آید، ۸۶ سوره مکی و ۲۸سوره مدنی است که در این گروه بندی سه معیار وجود دارد:
← مـعـیار زمان
شبهاتی که در این زمینه وارد شده بیش تر از جانب مستشرقین بوده است که قرآن را تابع و متاثر از محیط و جو حاکم بر منطقه دانسته اند و به آن چندان جنبه ثابت الهی نداده اند ولی باید بین تاثر از مـحـیـط و هـمگامی با جو حاکم برای تاثیرگذاری در مردم فرق قایل شد کسی که می خواهد بر محیط خود تاثیر بگذارد باید نخست حرکت خود را با آن محیط هم آهنگ سازد و واقعیات محیط را مـورد توجه قرار دهد، و هم آهنگ با آن گام بردارد تا بتواند با زبان مردم سخن گوید و با روش و شـیـوه مـتـعارف موجود، ایده خود را پیاده کند پس باید وضع محیط خود را در نظر بگیرد و آن را کاملا بشناسد تا عوامل مؤثر را به شایستگی به کار اندازد. بنابراین فرق است میان آن که محیط بر وی تاثیر گذارد و او را دنبال خود بکشد، با آن که او خود را با محیط هم آهنگ سازد تا عوامل مؤثر در آن را شناخته و بتواند بر آن تاثیر گذارد مثلا اگر فرهنگ حـاکم بر جامعه ای ادبیات محکم و استوار و علاقه و گرایش مردم به شعر و جملات موزون است، اگـر شـخـص بـا توجه به چنین گرایشی دعوت خود را اعلام کند و در ضمن با جملات محکم و کـوتـاه و مـوزون پـیام های خود را بیان کند رعایت جامعه شناسی محیط را کرده و هم گام با جو حـاکـم رسالت خود را بیان داشته است پس آن چه عیب و نقص است، فرض نخست (تاثیر پذیری از مـحـیـط) اسـت ولـی فـرض دوم (تـاثـیرگذاری بر محیط و هم گام با فرهنگ جامعه) کمال و ورزیدگی است که از بهترین راه توانسته است مرام و آیین خود را پیاده کند. پس از این مقدمه کوتاه به طرح شبهات وارده می پردازیم:
← شیوه سوره مکی و مدنی
...

[ویکی شیعه] سوره های مکی و مدنی، تعبیری است در علوم قرآنی و برخی رشته های مطالعات اسلامی که مراد از آن، دو دسته سوره های قرآن است که به اعتبار محل نزول دسته بندی شده اند. مکه و مدینه محل نزول آیات قرآن کریم بوده اند و شناخت آیات نازل شده در این دو شهر از دغدغه های مسلمانان از قرون نخستین تا امروز بوده و موجب پدید آمدن دانشی به نام «علم المکی و المدنی» شده است. اینکه آیات و سوره های مکی و مدنی کدام اند، چه معیارها و سنجه هایی برای تمایز نهادن میان دو دوره نزول وجود دارد و ویژگی های آیات مکی و مدنی چیست، از مهم ترین مسائل این دانش به شمار می آیند که به اعتقاد دانشمندان علوم قرآنی، تحصیل آن از شریف ترین و پرفایده ترین علوم قرآنی است.
همگان گفته اند که تعداد سوره های مدنی ۲۰ سوره، موارد اختلافی ۱۲ سوره و بقیه سوره های مکی محسوب می شوند.سوره های مدنی مورد پذیرش همه عبارتند از: بقره، مائده، نور، فتح، مجادله، جمعه، تحریم، آل عمران، انفال، احزاب، حجرات، حشر، منافقون، نصر، نساء، توبه، محمد، حدید، ممتحنه، طلاق.سوره های مورد اختلاف عبارتند از: فاتحه، صف، رعد، تغابن، رحمن، مطففین، قدر، بینه، زلزله، اخلاص، فلق، ناس.بر این اساس باقیمانده سوره های قرآنی که مکی محسوب می گردند تعداد ۸۲ سوره است.
در این باره علما به سه دسته تقسیم می شوند:

[ویکی اهل البیت] در تعریف مشهور به سوره هائی که پیش از هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از مکه به مدینه نازل شده سوره های مکی و به مابقی که پس از ان بر آن حضرت نازل گردید سوره های مدنی می گویند. طبق آماری که از روایات ترتیب نزول بدست می آید، 86 سوره مکی و 28 سوره مدنی است
1- معیار زمان: بیشتر مفسرین معتقدند که معیار مکی یا مدنی بودن هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از مکه به مدینه است. هر سوره ای که پیش از هجرت نازل شده مکی و هر سوره ای که پس از هجرت نازل شده است مدنی بشمار می رود، خواه در مدینه نازل شده باشد خواه در سفرها. و حتی در مکه در سفر حج یا عمره یا پس از فتح، چون پس از هجرت بوده است، مدنی محسوب می شود.
ملاک هجرت نیز داخل شدن به مدینه است. بنابراین آیاتی که پس از هجرت از مکه و پیش از ورود به مدینه، در راه بر پیامبر نازل شده است، مکی محسوب می شود. مثلا آیه «ان الذی فرض علیک القرآن لرادک الی معاد...» براساس این تعریف و ملاک که پس از خروج از مکه در راه بر پیامبر نازل شده، مکی است.
2- معیار مکان: هر چه در شهر مکه و پیرامون آن نازل شده مکی است. و هر چه در مدینه و پیرامون آن نازل گردیده مدنی است، خواه پیش از هجرت یا پس از آن نازل شده باشد. پس آن چه در غیر این دو منطقه نازل شده باشد نه مکی است و نه مدنی. در این زمینه جلال الدین سیوطی روایتی آورده است که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «انزل فی ثلاثة امکنة: مکة والمدینة والشام» که طبق گفته ابن کثیر، مقصود از شام تبوک است.
3- معیار خطاب: هر سوره ای که در آن، خطاب به مشرکان می باشد مکی و هر سوره ای که در آن خطاب به مؤمنان می باشد، مدنی است. در این زمینه از عبدالله بن مسعود حدیثی آورده اند که گفته است: «هر سوره که یا ایها الناس در آن به کار رفته باشد، مکی است و هر سوره که یا ایها الذین آمنوا در آن به کار رفته باشد مدنی است»، زیرا در مدینه غلبه با مؤمنان بوده و در مکه با مشرکان. البته در سوره های مدنی مانند سوره بقره، یا ایها الناس به کار رفته که کلیت این معیار را خدشه دار می کند.
برای تشخیص سوره های مکی و مدنی، ملاک هایی را مشخص کرده اند که هر یک به تنهایی نمی تواند ملاک جامع و مانع باشد. بلکه این ملاک ها روی هم رفته تاحدودی تعیین کننده است. به طور کلی ملاک ها و علایم برای تشخیص، عبارت است از:
علامه برهان الدین ابراهیم بن عمر بن ابراهیم جعبری (متوفای 732) می گوید: «برای شناخت مکی و مدنی دو راه وجود دارد: سماعی، که از راه نقل و روایت بدست می آید: قیاسی، که از روی ضابطه تشخیص داده می شود».