زهر الاداب و ثمر الالباب

[ویکی فقه] زهر الآداب و ثمر الألباب (کتاب). کتاب زهر الآداب و ثمر الالباب نوشته ابراهیم بن علی قیروانی در موضوع داستان و حکمت و به زبان عربی می باشد.
ابن رشیق در « الانموذج »، ابن بسام در « الذخیرة »، رشید بن زبیر در « الجنان » و ابن خلکان در « وفیات الاعیان » درباره ابو اسحاق، ابراهیم بن علی الحصری القیروانی (- ۴۵۳ ق) سخن گفته اند. چنانکه گفته اند جوانان شهر قیروان نزد وی گرد آمده و از او استفاده علمی می بردند و نزد ایشان محترم بود. به گفته ابن رشیق در «انموذج» وی شاعری نقاد و فردی آگاه نسبت به کلام عرب ، دوست دار مجانست و مطابقت و علاقه مند بکارگیری استعاره در کلام بود و این از جهت تلاشی بود که وی برای پیروی از روش ابو تمام انجام می داد. وی دارای آثاری ارزشمند در شعر و خبر است. برخی از آثار وی عبارتند از: زهر الآداب، کتاب النورین ، کتاب المصون و الدر المکنون ، کتاب الجواهر فی الملح و النوادر .

[ویکی نور] زهر الآداب و ثمر الالباب. زهر الآداب و ثمر الألباب، مشهورترین اثر ابراهیم بن علی حصری قیروانی (متوفی 453ق) است که آن را به درخواست ابوالفضل عباس بن سلیمان (متوفی قرن پنجم) از کاتبان بزرگ قیروان در سه جلد تألیف کرد. وی با استفاده از «البیان و التبیین» جاحظ ، «سحر البلاغة» عبدالملک ثعالبی و منابع دیگر، برترین اشعار و متون ادبی و حکایت های اخلاقی و طنزآمیز و نیز بسیاری از فنون بدیعی و شیوه ها و سبک های متنوع نثر را در این کتاب گرد آورد. این کتاب را می توان دایرة المعارفی ادبی بشمار آورد که از حیث محتوا با «الکامل» مبرد و «البیان و التبیین» جاحظ درخور مقایسه است. این اثر برای دستیابیبه مطالبی از کتاب های مفقودشده، نظیر «مثالب العرب» ابوعبیده معمر بن مثنی، تنها مأخذ موجود استاین نسخه از کتاب با مقدمه، شرح و تعلیقه یوسف علی طویل منتشر شده است.
کتاب، مشتمل بر مقدمه محقق و متن اثر است که به گفته خود حصری گزیده ای از نوادر کوتاه نثر و نظم است که تقریباً بی هیچ ترتیب و تبویبی در کنار هم قرار گرفته است تا با توجه به تنوعی که دارد، موجب انبساط خاطر خواننده شود. بخش عمده ای از این متون برگرفته از آثار بزرگان ادب سده 4ق، به ویژه بدیع الزمان همدانی، میکالی (متوفی 436ق)، خوارزمی (متوفی 383ق)، ] (متوفی 385ق)، قابوس بن وشمگیر (متوفی 403ق) و ابومنصور ثعالبی (متوفی 429ق) است
زهر الآداب و ثمر الألباب، مهم ترین اثر حصری است که نسخه های گوناگونی از آن در دست است. حصری خود در توضیح سبب نگارش این کتاب گفته است که آن را به درخواست ابوالفضل عباس بن سلیمان - که احتمالاً منشی یکی از صاحب منصبان بوده - نوشته است حصری کتابش را با ذکر شرح حال صحابه از زمان رحلت رسول الله(ص) با ذکر اخبار عمر بن خطاب، عثمان بن عفان و علی بن ابی طالب(ع) آغاز کرده است. پس از آن هم قطعه کوتاهی در وصف اهل بیت(ع) آورده است حصری در این کتاب قاعده و مبنای خاصی در تفسیر متون ندارد و به تعیین درست و نادرست آن نیز نمی پردازد. وی از کنار مطالب آشنا و تکراری می گذرد و مانند ابن عبدربه تنها به بیان آثار شرقی می پردازد و به ندرت به آثار مغربیان توجه می کند؛ شیوه ای که در سنت ادبی اندلس بنیان نهاده شد و رفته رفته در سراسر مغرب اسلامی سایه گستراند حصری با آوردن نمونه های بسیاری از مقامه در زهر الآداب، اولین کسی است که مردم مراکش را با این فن آشنا کردوی به رسم رایج در میان نویسندگان سده 4ق، شعرهایی از خود یا دیگر شاعران را در میان نثر خویش گنجانده است و این شیوه در کتاب المصون وی بیشتر به کار رفته است. حصری که گویا سخت شیفته مقامات بدیع الزمان همدانی (متوفی 398ق) بود، 19 مقامه و نیز قطعات بسیاری از اشعار و رسایل وی را در زهر الآداب آورده است مهم ترین مباحث نقدی حصری که بیشتر آنها در زهر الآداب آمده است، در سرقات ادبی، موازنه میان ادبا و آرایه های بدیعی خلاصه می شود. او بحث های گسترده ای در باب سرقت ادبی دارد، اما نگاهش به این موضوع از نگاه قدما فراتر نمی رود و بسیاری از گونه های اشتراک لفظی و معنایی را سرقت می داند. موازنه های حصری هم بیشتر جنبه استحسانی دارد که به ذوق و فطرت متکی است و نه تعلیل و استدلال؛ هرچند که همین موازنه های نیز بیشتر از آثار ناقدان پیشین مانند صولی (متوفی 243ق) و حاتمی (متوفی 388ق) گرفته شده است. نگاه حصری به دانش بدیع چنان گسترده است که وصف و استعاره را هم در بر می گیرد. شیفتگی وی به آرایه های بدیعی به اندازه ای است که معمولاًً شعرای بدیع گرا را می ستاید. گفتنی است که آراء نقدی حصری در زمینه های یادشده معمولاً اجمالی و سطحی است و او را ناقدی صاحب سبک معرفی نمی کند حصری مردی دین دار و اخلاق مدار بوده است؛ ازاین رو برخلاف سنت بسیاری از جنگ نویسان کوشیده است تا از آوردن مطالبی که با مبانی دینی سازگار نباشد، خودداری کند و به بهانه ایجاد انبساط خاطر در خواننده، به گرداب هرزه گرایی و بی بندوباری کشیده نشود
این کتاب نخستین بار در 1293ق، در حاشیه کتاب «العقد الفرید» ابن عبدربه در بولاق چاپ و منتشر شد. پس از آن چاپ های گوناگونی از زهر الآداب عرضه شد که از آن میان چاپ همراه با شرح و تحقیق زکی مبارک (قاهره، 1344ق) و چاپ همراه با تحقیق محمدعلی بجاوی (قاهره، 1373ق) از همه بهتر و عالمانه تر است
ابراهیم حصری زهر الآداب را در یک جلد، با نام نور الظرف و نور الطرف خلاصه کرد معانی الفاظ، معرفی برخی اعلام و توضیحات مفیدی در پاورقی های کتاب ذکر شده است. در انتهای جلد اول، فهرست مطالب و در انتهای جلد دوم فهارس منابع و مطالب آمده است.

[ویکی فقه] زهر الآداب و ثمر الالباب (کتاب). کتاب زهر الآداب و ثمر الالباب نوشته ابراهیم بن علی قیروانی در موضوع داستان و حکمت و به زبان عربی می باشد.
ابن رشیق در « الانموذج »، ابن بسام در « الذخیرة »، رشید بن زبیر در « الجنان » و ابن خلکان در « وفیات الاعیان » درباره ابو اسحاق، ابراهیم بن علی الحصری القیروانی (- ۴۵۳ ق) سخن گفته اند. چنانکه گفته اند جوانان شهر قیروان نزد وی گرد آمده و از او استفاده علمی می بردند و نزد ایشان محترم بود. به گفته ابن رشیق در «انموذج» وی شاعری نقاد و فردی آگاه نسبت به کلام عرب ، دوست دار مجانست و مطابقت و علاقه مند بکارگیری استعاره در کلام بود و این از جهت تلاشی بود که وی برای پیروی از روش ابو تمام انجام می داد. وی دارای آثاری ارزشمند در شعر و خبر است. برخی از آثار وی عبارتند از: زهر الآداب، کتاب النورین ، کتاب المصون و الدر المکنون ، کتاب الجواهر فی الملح و النوادر .
معرفی کتاب
«زهر الآداب» تصویر دورانی است که مؤلف در آن می زیسته است. مؤلف سبب تالیف اثرش را در خواست ابوالفضل العباس بن سلیمان برای جمع آوری کلمات اهل بلاغت و فصحاء عصر خویش معرفی می کند. مؤلف این کتاب را در حدود بیش از بیست سال قبل از وفاتش نگاشته است چرا که در اثناء مطالب کتاب می گوید که با ثعالبی هم عصر بوده است، و ثعالبی در سال ۴۲۹ وفات یافته است، حال آنکه مؤلف کتاب در سال ۴۵۳ قمری در گذشته است. اواخر قرن چهارم و اوائل قرن پنجم هجری از جهت ادبی دوره ای خاص به شمار می آید و این ویژگی ها در نگارش اثری چون «زهر الآداب» به خوبی مؤثر افتاده است. ویژگی مهم این دوران اینست که نویسندگان این عصر توصیف گران بسیار ماهری هستند که هر آنچه را به چشم دیده و یا به خاطر گذرانیده اند، به بهترین بیان توصیف می نمایند. از این رو در باب سخن از گل ، فردوس ، گیاهان ، نسیم ، شب ، ستارگان ، ] ، دریاها ، قصرها ، مجالس لهو و محافل شراب ، زنان ، غلمان، آلات طرب ، شعر و نثر و بلاغت، خوراکی ها، کشتی ها و غیره کلام را در حد کمال و تمام جاری می کنند. در توصیف معانی وجدانی به اطناب روی می آورند چنانکه در باب وصف دیدنی ها، از این رو از هواهای نفسانی چون حقد ، بعض ، کرم و شجاعت و غیره سخن می گویند، و همه این ها بر اساس برنامه ای ویژه است که پیشینیان نسبت به آن شناختی نداشتند. خواننده در می یابد توصیفی که نویسندگان این عصر از دیدنی ها و معنویات ارائه نموده اند، در گذشتگان چندان سابقه ای ندارد. مؤلف «زهر الآداب» در لابلای کتاب شواهد زیادی از توصیفات نویسندگان هم عصر خویش ارائه نموده است. نویسندگان پیشین در راه رسیدن به اهداف خود از عباراتی روشن و واضح که قابل فهم برای عموم مخاطبین باشد بهره می بردند. اما نویسندگان این عصر نیازمند مخاطبینی خاص بودند که سخن ایشان را بخوانند و آنرا فهم نمایند. چرا که قوه تخیل این نویسندگان قدرت یافته و لغتشان پر بار گشته بود، از این رو اسرار گفتار ایشان را عموم مردم نمی توانستند درک نمایند. مؤلف در این کتاب بخشهایی بلاغی از شعر و خبر و فصول و فقر (فقر همان فصل یا بیتی از شعر است) که در لفظ و معنا دارای حسن است و از فحوای آن می توان به مقصودش راه برد و بطور خلاصه مخاطبینی خاص و ویژه دارد را گرد آورده است.
ویژگی ها و معایب
پیشینان «زهر الآداب» را کتابی معرفی می کردند که هر نوع کلام غریبی را گرد آورده است و این سخنی راست و درست است. برخی ویژگی های این کتاب عبارتند از:۱. مؤلف در این کتاب اهتمام خاصی به براعت مطلع و نیز حسن ختام دارد. ۲. توجه ویژه ای به سخنان صحابه و تابعین در این کتاب مشاهده می شود. مؤلف اخبار ایشان را نقل کرده و آثار ایشان را مدون ساخته است. ۳. به سخن از مصیبت های سلاله پیامبر بابی جداگانه را اختصاص می دهد و تعابیر از این دست را به کار می برد: قدنعی سلیل من سلالة النبوة، و نوع من شجرة الرسالة، و عضو من اعضاء الرسول، و جزء من اجزاء الوصی و البتول. تجدد فی بیت الرسالة رزء جدد المصائب و استعاد النوائب. انها لمصیبة تحیفت جانب الوحی المنزل، و ذکرت بموت النبی المرسل...» ۴. بسیاری از آداب اجتماعی که مورد ستایش مردم در عصر مؤلف بوده است، در این کتاب جمع آوری شده است. با همه این ویژگی ها «زهر الآداب» از شوخی های بی پرده خالی و عاری نیست. کافی است خواننده در لابلای مطالب کتاب جستجو کند تا این نکته را دریابد.
نسخه شناسی
...