زبان تاتاری کریمه

زبان تاتاری کریمه ( Qırımtatar tili و Qırımtatarca ) که به کریمه ای هم معروف است، زبان تاتارهای ساکن شبه جزیرهٔ کریمه در ساحل دریای سیاه، جنوب غرب روسیه است. این زبان علاوه بر کریمه در آسیای میانه ( به ویژه در ازبکستان ) نیز گویشوران زیادی دارد؛ و همچنین توسط مهاجران تاتار در ترکیه، بلغارستان و رومانی نیز تکلم می شود. زبان تاتاری کریمه از شاخهٔ قبچاق خانوادهٔ زبان های ترکی تبار می باشد. [ ۶]
جمعیت تاتارهای کریمه حدود ۴۵۶ هزار نفر برآورد می شود. [ ۷] ۲۶۰٬۰۰۰ نفر در شبه جزیرهٔ کریمه و حدود ۱۵۰ هزار مهاجر که در آسیای میانه ( بیشتر ازبکستان ) زندگی می کنند. در سرشماری سال ۱۹۸۹ شوروی شمار کریمه ای زبان ها ۲۵۱٬۵۳۷ نفر برآورد شده است. [ ۸]
جوامع کوچک تر کریمه ای هم در رومانی ( ۲۱٬۴۸۲ نفر در سرشماری سال ۲۰۰۲ ) ، بلغارستان ( ۶٬۰۰۰ نفر در سال ۱۹۹۰ ) و لهستان، فنلاند و ایالات متحدهٔ آمریکا زندگی می کنند. این زبان یکی از در معرض خطرترین زبان های قارهٔ اروپا است. [ ۹]
شکل گیری لهجه های مختلف ترکی و تاتار در کریمه از نخستین یورش اقوام ترک زبان به شبه جزیرهٔ کریمه آغاز و تا دوران حکمرانی خانات کریمه ادامه یافت. البته در آن دوران زبان رسمی خانات کریمه ترکی و جغتایی بودند. با گروش به اسلام زبان تاتار کریمه با خط فارسی - عربی نوشته می شد.
در سال ۱۸۷۶ میلادی گویش های گوناگون این زبان به همت اسماعیل گاسپیرالی در یک زبان واحد جمع آوری شدند. با وجود آنکه زبان تاتارهای کریمه از شاخهٔ قبچاق زبان های ترکی تبار بود، اما برای حفظ ارتباطات اهالی کریمه و عثمانی ها ترجیح زیادی به یالی بویلوس از شاخهٔ اغوز داده شد.
الفبای این زبان در ۱۹۲۸ میلادی با تغییر الفبای فارسی - عربی ترک های عثمانی به خط لاتین در دوران ترکیه نوین آتاترک، الفبای یکسان ترکی که براساس خط لاتین و خصوصیات زبان های ترکی خلق شده بود، جای الفبای فارسی - عربی را گرفت. با ظهور ملی گرایی روس به رهبری استالین خط رسمی نوشتن تاتار کریمه ای هم با خط همسایگان روس و اوکراینی آن ها یعنی سیریلیک جایگزین شد.
از اوایل دههٔ ۱۹۹۰ استفاده از خط لاتین دوباره رایج شده است، اما هنوز هم خط سریلیک ( بیشتر در روزنامه ها و اشعار ) به کار می رود. خط لاتین نو تاتار کریمه ای همان خط یکسان ترکی است که دو حرف دیگر هم به آن افزوده شد: Ñ ñ و Q q.