روسیه (Russia)
موقعیت. فدراسیون روسیه در اروپای شرقی و آسیای شمالی جا دارد. از شمال به اقیانوس شمالگان، از شرق به اقیانوس آرام، از جنوب به کرۀ شمالی، چین، مغولستان، قزاقستان و دریای خزر و جمهوری های آذربایجان و گرجستان و از غرب به دریای سیاه، اوکراین، بلاروس (روسیۀ سفید)، لاتویا، استونی، خلیج فنلاند و کشورهای فنلاند و نروژ محدود شده است. این کشور ۱۷,۰۷۵,۴۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و شهر مسکو پایتخت آن است.سیمای طبیعی. روسیه، پهناورترین کشور جهان، به پنج بخش جغرافیایی به نام: جلگۀ روسیه، کوه های اورال، جلگۀ سیبری غربی، فلات سیبری مرکزی، و سیبری شرقی تقسیم می شود: ۱. جلگۀ روسیه که بخش بزرگی از اروپای شرقی را شامل می شود از شمال به دریای بارنتس، از شرق به کوه پایه های اورال، و از جنوب به دریای خزر و کوه های قفقاز محدود شده است. بلندترین نقطۀ روسیه، قله اِلبروس، با ۵,۶۴۲ متر ارتفاع در کوه های قفقاز قرار دارد. جلگه مزبور سرزمین کم وبیش همواری است که رودخانه هایی چون ولگا، دون، دوینا و اورال و بسیاری رودهای دیگر آن را مشروب می کنند و دریاچه های لادوگا، اونگا، ایلمِن، و اوزِرو از دیگر عوارض آبی این ناحیه اند؛ ۲. کوه های اورال از جنوب دریای کاراشروع می شود و رو به جنوب تا شمال کشور قزاقستان ادامه پیدا می کند. درازای آن ۲,۶۴۰ کیلومتر است و بلندترین قلّۀ آن، نارودنایا، ۱,۸۹۴ متر ارتفاع دارد. بیشتر معادن و تأسیسات صنعتی روسیه در این کوه ها قرار دارند و رودخانه های اورال، ولگا، دوینا، اوب، و پچورا از آن سرچشمه می گیرند؛ ۳. جلگه سیبری غربی سرزمین هموار و پستی است که وسعت آن به حدود ۲.۵ میلیون کیلومتر مربع می رسد و باتلاق ها و مرداب های بسیار دارد. جلگۀ مزبور از غرب به کوه پایه های اورال و از شرق به رودخانۀ یِنی سِی محدود شده است و خلیج اوب و شبه جزیره های یامال و گیدان عوارض ساحل شمالی این ناحیه اند. رودخانه های اوب، ینی سی و تاز زهاب های آن به شمار می آیند؛ ۴. فلات سیبری مرکزی پهنۀ مرتفع و وسیعی است که از جنوب به کوه های سایان شرقی و یابلونووی می پیوندد و از شرق به زمین های پست یاکوت یا حوضۀ رودخانه های لِنا و ویلیویی منتهی می شود. شمال آن را باتلاق های پست و گودال تایمیر فرا گرفته و کوه های بیرانگا، در شبه جزیرۀ تایمیر، در شمالی ترین بخش آن جا دارد. دریاچۀ بایکال در ارتفاعات جنوبی این فلات قرار دارد و رودخانۀ آمور که روسیه و چین را از هم جدا می کند از همین ارتفاعات سرچشمه می گیرد؛ ۵. سیبری شرقی عمدتاً کوهستانی است. درّۀ لِنا مرز غربی آن است و آتشفشان کلیو چفسکایا سوپکا، مرتفع ترین نقطۀ سیبری، با بلندی ۴,۷۴۹ متر در شبه جزیرۀ کامچاتکا قرار دارد. رودخانه های آمور، کولیما، ایندیگیرکا، و یانا مهم ترین زهاب های آن محسوب می شوند و رشته کوه های ورخویانسک و چوکوت و چند رشته کوه دیگر، ارتفاعات این منطقه اند. کرانه های شمالی و شرقی روسیه از شبه جزیره ها، خلیجکها و جزایر ساحلی بسیار و جزیره های ساحلی فراوان تشکیل شده که شبه جزیرۀ کامچاتکا و جزیره ساخالین در کرانه های شرقی، شبه جزیره های کولا و یامال و جزایر نووایا زملیا، سِوِرنایا زملیا، سیبری جدید، و فرانتس یوزف، در اقیانوس شمالگان مهم ترین آن ها هستند. علاوه بر سرزمین اصلیِ روسیه، استان برون بومی کالینینگراد در ساحل شرقی دریای بالتیک و شمال کشور لهستان نیز بخشی از خاک این کشور محسوب می شود. روسیه به هفت منطقۀ
فدرال تقسیم می شود و شهرهای مهم آن عبارت اند از مسکو، سن پترزبورگ، نووسیبیرسک، نیژنی نووگورود، یکاترینبورگ، سامارا، راستوف ـ نا ـ دانو، خاباروفسک، و آرخانگلسک. اقلیم روسیه کلاً قاره ای و سرد است. غیر از نواحی نزدیک به
دریای سیاه که از اعتدال مدیترانه ای بهره مند است، بقیه نواحی کشور به خصوص حوالی شهر ولادی وستوک سرد است. دمای زمستانی نواحی شمال شرقی سیبری به ۷۰ـ درجۀ سانتی گراد می رسد و میانگین دمای تابستان در سواحل اقیانوس شمالگان به هشت درجۀ سانتی گراد بالغ می شود و دمای درّه های قفقاز از ۲۰ درجۀ سانتی گراد تجاوز نمی کند. بیشترین مقدار بارندگی در این کشور متعلق به نواحی ساحلی دریای سیاه و کوه های قفقاز است و کرانه های جنوب شرقی سیبری، تحت تأثیر پدیدۀ مونسون، بارندگی سنگین دارد. نواحی شمالی یا توندراهای روسیه از گیاهان پراکنده ای چون خزه و گلسنگ پوشیده شده که روبه جنوب بر تراکم آن افزوده می شود و به جنگل های انبوه و وسیع تایگا ختم می شود. نواحی مرکزی و جنوب شرقی جلگۀ روسیه و نیز جلگه های غربی سیبری از جنگل پوشیده اند و پوشش نواحی ساحلی دریای خزر و کوه های قفقاز از گونۀ گیاهان نواحی نیمه خشک است. پستانداران خاص شمالگان مانند خرس قطبی و پرندگان آن نواحی و نیز روباه و جغد توندرایی و گوزن، خرس، گرگ، خرس قهوه ای، ببر سیبری، سنجاب، مینک، آهو، لک لک، پرستو و عقاب حیات وحش روسیه را تشکیل می دهند.
اقتصاد. وسعت روسیه و نامساعدبودن اقلیم آن، مشکلات بسیاری در راه توسعۀ اقتصادی آن ایجاد کرده است. با این که برنامه هایی برای خودکفایی این کشور از نظر صنعتی و کشاورزی طراحی شده ولی هنوز تا مرحلۀ خودکفایی فاصلۀ بسیاری در پیش است و این کشور به ناچار بخشی از مواد غذایی خود را وارد می کند. غلات، جو دوسر، و چاودار مهم ترین فرآورده های کشاورزی روسیه اند. حدود یک دهم از اراضی این کشور، که عمدتاً در جلگۀ روسیه قرار دارند، قابل کشت است و دیگر مناطق کارایی کشاورزی ندارند. گوشت و لبنیات نیز محصولات دامی این کشور را تشکیل می دهند. ناوگان صیادی روسیه، بزرگ ترین ناوگان جهان است و محصول آن به ۴.۲میلیون تن بالغ می شود. بیشتر معادن آهن این کشور در شبه جزیرۀ کولا، حوالی مرز اوکراین، و نیز در سیبری قرار دارد و طلا، مس، روی و انواع فلزات کمیاب در کوه های آرال یافت می شود. معادن زغال روسیه در سیبری شرقی و حوضۀ کوزنتسک و کوه های اورال نهفته است و سیبری غربی بزرگ ترین ذخایر نفت و گاز طبیعی جهان را داراست. ذخیرۀ نفت این حوضه ۴۸.۵میلیارد بشکه و ذخیرۀ گاز طبیعی آن ۴۸,۱۰۰میلیارد مترمکعب است و از این لحاظ روسیه بعد از عربستان سعودی و امریکا در جایگاه سوم قرار دارد. رودخانه های ولگا و ینی سی تأسیسات برقابی عظیمی دارند و نیروگاه های متعدد هسته ای آن نیز از اهمیت فراوانی برخوردارند و تولید برق آن به ۷۷۲ میلیارد کیلووات ساعت بالغ می شود. روسیه در زمینۀ صنایع سنگین دارای موقعیت ممتازی است ولی مصنوعات آن بیشتر به مصرف داخلی می رسد و صادرات آن کم است. این کشور در زمینۀ صنایع فضایی با امریکا برابری می کند و فولاد خام، آهن، لوله های فولادی، الیاف صنعتی، تراکتور، کمباین، بولدوزر، رایانه، لوازم خانگی، هواپیما و لکوموتیو بخشی از فرآورده های صنعتی آن را تشکیل می دهند.
حکومت و سیاست. نظام حاکم بر روسیه، جمهوری فدرال چند حزبی با دو نهاد قانون گذاری است. مجلس دومای روسیه ۴۵۰ عضو و شورای فدرال روسیه ۱۸۷ عضو دارند که مردم آنان را برای چهارسال برمی گزینند.
رئیس جمهور را مردم برای دوره های ۴ساله انتخاب می کنند و قوۀ مجریه تحت نظارت اوست. فرماندهی کل نیروهای مسلح، و انتصاب نخست وزیر نیز از مسئولیت های رئیس جمهور است.
مردم و تاریخ. جمعیت روسیه حدود ۱۴۲,۹۱۴,۱۳۶ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به۸.۴ نفر در کیلومتر مربع می رسد. روند افزایش جمعیت این کشور ۰.۵ـ درصد است و روس ها۸۱.۵ درصد از جمعیت آن را تشکیل می دهند. اکثر مردم آن از آیین ارتدوکس روسی پیروی می کنند و۷۳.۵ درصدشان شهرنشین اند و زبان رسمی آنان روسی است. میانگین امید به زندگی در روسیه ۷۰ سال است و۹۹.۵ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. فینها و اسلاوها در قرن ۶م در جلگۀ روسیه ساکن شدند و بعدها تحت استیلای خزرها قرار گرفتند. خزرها امپراتوری نسبتاً پهناوری در جنوب روسیه و اوکراین تأسیس کردند و در ۷۳۷م شهر ایتیل، در نزدیکی دهانۀ رود ولگا، را به پایتختی خود برگزیدند. هم زمان وایکینگها به قصد بازرگانی با کشورهای حوضۀ دریای سیاه و امپراتوری بیزانس راهی نواحی جنوب روسیه شدند و شهرهای نووگورود و کیِف را بنا نهادند. اسلاوها به مرور پیرامون این شهرها اقامت گزیدند و کشور کیِف را به وجود آوردند و در ۹۶۵ م خزرها را مغلوب کردند. نیمۀ شرقی کشور کیِف در ۱۲۳۵م به تصرف تاتارهای مغول تبار درآمد و بیشتر شهرها و آبادی های آن تاراج و ویران شد. مهاجمان مغول اردوی زرّین را تأسیس کردند و شهر سرای در نزدیکی دریای خزر، را پایتخت خود کردند. فرزند اَلکساندر نوسکی ( ۱۲۷۶ ـ ۱۳۰۴) دولت پادشاهی موسکوویت را تأسیس کرد که تا ۱۵۹۸ دوام آورد. در زمان ایوان سوم معروف به ایوان بزرگ ( ۱۴۴۰ ـ ۱۵۰۵) بر وسعت شهر مسکو افزوده شد و این شهر رونق فراوان یافت. نوۀ او،
ایوان چهارم یا ایوان مخوف، خود را تزار نامید و خانات تاتار و قازان را برانداخت و امپراتوری خود را از سوی شرق توسعه داد. بوریس گودونف، آخرین فرد این خاندان، در ۱۶۰۵ درگذشت و دوران آشوب و هرج و مرج روسیه آغاز شد. میخائیل رومانوف از امرای روس در ۱۶۱۲ مسکو را فتح کرد و به نام تزار روسیه به سلطنت نشست. پطر اول یا پطر کبیر، که از خاندان رومانوف بود، روسیه را به اوج عظمت و اقتدار رساند و شهر سن پترزبورگ را بنا نهاد و آن را پایتخت خود کرد. پس از او کاترین دوم معروف به کاترین بزرگ ( ۱۷۲۹ ـ ۱۷۹۶) با اقتدار تمام سلطنت کرد و در راه عظمت روسیه سخت کوشید. نوۀ او اَلکساندر اول ( ۱۷۷۷ ـ ۱۸۲۵) ناپلئون بناپارت، امپراتور فرانسه، را در نبرد روسیه شکست داد و قهرمان ملی روسیه شناخته شد و گرجستان، بسارابی، و فنلاند را ضمیمۀ امپراتوری خود کرد. جانشین او نیکلای اول با استبداد تمام بر روسیه حکومت کرد و در زمان حکومت او زمینه های ناخرسندی و بروز اغتشاش های عمومی فراهم شد. اَلکساندر دوم (۱۸۱۸ ـ ۱۸۸۱) آذربایجان، قفقاز، قزاقستان را ضمیمۀ روسیه کرد و دامنۀ امپراتوری خود را تا آسیای مرکزی وسعت بخشید. انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ به حکومت خاندان رومانوف پایان داد و نظام سوسیالیستی شورایی را بر کشور حاکم کرد. اتحاد جماهیر شوروی در جنگ جهانی دوم، ارتش آلمان نازی را در صحراهای سرد و یخ بستۀ روسیه درهم شکست و عنوان بزرگ ترین قدرت نظامی جهان را ازآن خود کرد. یوسیف استالین (۱۸۷۹ ـ ۱۹۵۳) از ۱۹۲۴ تا ۱۹۵۳ با استبداد تمام بر شوروی حکومت کرد و بسیاری از مخالفان خود را ازبین برد. میخائیل گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی، با اعلام فضای باز سیاسی، تغییرات بسیاری در نظام حکومتی کشور ایجاد کرد و بدین سان زمینۀ فروپاشی بزرگ ترین قدرت نظامی و استعماری جهان فراهم آمد و درپی آن نظام دموکراتیک بر کشور حاکم شد و بوریس یلتسین با عنوان نخستین رئیس جمهور کشور پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، زمام امور روسیه را دردست گرفت. نیز ← اتحاد_جماهیر_شوروی_سوسیالیستی
