خط بنایی

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] خط بنّایی، از خطوط اسلامی ویژه تزیین بنا می باشد و فاقد هرگونه انحنا و حرکت دورانی است.
این خط را که به سبب کاربرد تزیینی آن در معماری بنّایی نامیده اند، به نامهای منحصر، مربع، مستطیلی، متداخل و در عربی به الکوفی المعماری نیز معروف است و نوع بدون تزیین خط کوفی است. آن را مَعْقِلی به معنای پناهگاه و کوه بلند و قلعه نیز نامیده اند زیرا حروف آن همچون ساکنان قلعه یکدیگر را دربرگرفته اند به طوری که دست یافتن به آن ها و تفرقه و تغییرشان دشوار است. برخی نیز آن را مُعَقَّلی گفته اند چون نوشتن و خوانش آن به تعقل نیاز دارد آملی معقلی را تصحیفی از عملیقی، منسوب به عمالقه، دانسته است. برخی نیز آن را مقدّم بر کوفی و در زمره خطوط پیش از اسلام و اختراع ادریس پیامبر دانسته اند. درویش محمد بخاری آن را با املای معلقی (معقلی ؟ (متفرع از خط عبری دانسته است.
خط پیش از کوفی
به نوشته فضائلی پیش از خط کوفی، خط معقلی یا معقلی عبری وجود داشته است. ناجی زینالدین آن را ضمن دیگر اقلام منسوب به شهرها ذکر کرده است، اما مکینژاد میان معقلی و کوفی تفاوت قائل شده و معتقد است خط بنّایی ضوابط و فواصل معیّن خط معقلی را ندارد. پژوهشگران دو نمونه از خط کوفی را -که در نگارش قرآنها به کار رفته است ــ معقلی خوانده اند که با یکدیگر تفاوت دارند و این حاکی از ابهام در ارائه تعریف روشن از این خط است. فضائلی با توجه به این نظرهای متفاوت احتمال داده است خط معقلی دوگونه قدیم و جدید داشته باشد. خط قدیم یا خط زاویه دار، همان خط کوفی قدیم است و خط جدید به خط بنّایی مشهور است که در بناها تا به امروز به کار میرود و از خط کوفی متولد شده است.
کاربرد خط کوفی
خط بنّایی با شیوه های حجاری، گچبری، کاشی کاری و آجرکاری اجرا شده و براساس شواهد، بیشتر در ایران و آسیای مرکزی کاربرد داشته است عطارهروی، ص «د»؛ و قدیمترین نمونه های آن عبارت اند از: کتیبه مجاور محراب مسجدجامع نائین از سده چهارم که حروف به گچبریهای سه لبی منتهی میشود و کتیبه مسجد گار اصفهان از ۵۱۵. نمونه هایی از خط بنّایی سده ششم در ایوان عباسی آستان قدس رضوی دیده میشود که با کاشی های سفید، سرمهای، آبی، زرد و مشکی اسم جلاله اللّه و نیز نام پیامبر و امام علی درج شده است.
← کتیبه ها
...

پیشنهاد کاربران

خط بنّایی یا مَعْقِلی یا خط هزارباف یکی از انواع خوشنویسی اسلامی است که نوعی خط کوفی زاویه دار به شمار می رود و از ترسیم اشکال هندسی مانند مربع، لوزی، مستطیل و خطوط موازی و متقاطع حاصل می شود. خط بنایی نوع تزیین نشده و هندسی خط کوفی است که براساس خانه های شطرنجی طراحی می شود.
...
[مشاهده متن کامل]

اساس کوفی بنایی امتدادهای افقی و عمودی و گردش خط با ضخامتی یکنواخت در راستای افقی یا عمودی است به گونه ای که تمام سطوح هندسی شکل با این نوشته های افقی و عمودی پر می شود. در بعضی انواع کوفی بنایی به نمونه هایی برخورد می کنیم که هم سیاهی و هم سفیدی بین آن ها از کلماتی تشکیل شده اند که هر دو دارای معناست که به آن کوفی مشکل یا متداخل گفته می شود.
واژه معقلی با دو تلفظ به کار می رود یکی به صورت مُعَقِّلی که تفکر و تعقلی که خطاط باید برای ترسیم این خط به کار ببندد اشاره می کند و دیگری به صورت مَعقِلی تلفظ می شود که مَعقِل بروزن محفل، واژه ای است با ریشه فارسی به معنی دیوار، قلعه و پناهگاه بلند. واژه بنایی را نیز به دو شکل تلفظ می کنند که هر دو صحیح می نماید. یکی بَنایی یا بِنایی که این خط را منسوب به ابنیه و ساختمان ها می کند و دیگری بَنّایی که این خط را منتسب به معماران می کند که به احتمال زیاد طراحان این خط آنان بوده اند.
خط بنایی از خط کوفی مشتق شد. خط کوفی خطی قدیمی بود که همراه با ظهور اسلام شکل گرفت و پس از سده پنجم هجری کاربرد اولیه خود را در نوشتن قرآن از دست داد و بیشتر برای نوشتن کتیبه های مختلف بناها یا سرلوحه های کتاب های مذهبی به کار می رفت.
نقوش معقلی هرچند که مربوط به دوران پیش از اسلام است اما به دست ایرانیان ابداع شده و برای تزیین بناها بکار رفته است. اما خط معقلی یا بنایی بعد از دوره سلجوقی در تزئینات بناها و به ویژه در مساجد دیده می شود و سپس در دوره های ایلخانی و تیموری که دوره شکوفایی خوشنویسی ایرانی به شمار می رود رفته رفته مراحل رشد خود را طی کرد و سپس در تزیینات سطوح داخلی و خارجی بناهای مذهبی و تزئینات ایوان ها در پشت و پهلوی قوس ها و بدنه مدور مناره ها به کار گرفته شد.
به سبب آنکه برش خط بنایی آسانتر از خطوط دیگری است که مملو از انحناها و پیچ و خم هاست و با عنصر اصلی سازنده بنا یعنی آجر یا عامل اصلی پوشش عمارت ها در ایران یعنی کاشی هماهنگی کامل دارد به وفور در آجرکاری ها و کاشی کاری ها در ساختمان ها به کار می رود. هرچند در موارد نادری آثاری بر روی کاغذ با این خط نیز ایجاد شده است. امروزه به سبب اینکه جنبه های تزئینی در انواع کوفی بسیار فراوان است می توان به عنوان پایه ای برای طراحی جدید حروف الفبا در رشته گرافیک مورد استفاده قرار گیرد. بعضی از هنرمندان در سالهای اخیر با استفاده از خط کوفی و تغییر و تلفیق آن با دیگر انواع خوشنویسی، برای طراحی پوستر، نشانه، سربرگ کاغذ و دیگر کارهای مربوط به این رشته استفاده کرده اند.

خط بناییخط بناییخط بناییخط بناییخط بناییخط بنایی
منابع• https://fa.wikipedia.org/wiki/خط_بنایی
نام دیگر خط بنایی، معقلی است: �بنایی یا معقلی، نوعی خط کوفی با زوایای هندسی است. با به عبارت دیگر �زوایای آن به صورت قائمه و نوشته آن همواره به جانبی مایل است. � این خط �دارای نوعهایی است، از جمله خط معقلی بیاض، خط معقلی ترنجی، خط بنایی کوفی و . . . .
با ترکیب پاره ای از مصالح مانند آجر و کاشی، شکلهایی تزیینی پدید می آمد که به �خط بنایی� معروف است و به طور معمول کلمه هایی مثل �الله، محمد و علی� را به نمایش می گذارد. این نوع خط در نمای دیوارها، کاسه گنبدها پدید می آوردند. این خط دارای گونه هایی چون �خط بنایی ساده و خط بنایی مارپیچ بوده است. �
سوگند منصوری کیا
کوفی
فراز

بپرس