خاندان هدایت

[ویکی فقه] خاندان هدایت یکی از خاندان های قدیمی ایران است. این خانواده خود را از اولاد کمال خجندی که معاصر حافظ شیرازی بوده است، می دانند. این خانواده در کلانه که از مضافات دامغان است سکونت، و از قدیم با ایل قاجار مراوده داشته و جزء طرفداران پر و پا قرص آن ها بوده اند.
جد آن ها اسماعیل کمال در جنگ با زکی خان زند، ناجوان مردانه کشته شد. فرزند وی محمدهادی خان بعدها مورد توجه آقامحمدخان قاجار قرار گرفت. فرزند محمدهادی خان، رضاقلی خان بود که در زمان وفات پدر هفت ساله بود و در معیت مادرش عازم بارفروش (بابل) نزد خویشاوندان می روند. بعد از آن به فارس برمی گردند و مادرش با محمدمهدی خان شحنه ازدواج می کند. وی مورد توجه فتحعلی شاه بوده و در زمان محمدشاه هم بعد از قتل قائم مقام حاج میرزا آقاسی به صدارت می رسد. در زمان امیر کبیر با سمت ایلچی به خوارزم می رود. سرانجام در ۱۲۸۸ (ه. ق) وفات می کند.
← مهم ترین تالیفات رضاقلی
پسر ارشد رضاقلی خان که در ۱۲۴۵ (ه. ق) در شیراز متولد شد. مدتی حاکم فیروزکوه بود و بعد به همراه پدر به خوارزم رفت. پس از افتتاح دارالفنون جزء محصلین آن جا می شود. بر اثر خوش خدمتی به علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه (در تلگرافخانه)، مخبرالدوله لقب گرفت و در سفر فرنگ نیز همراه ناصرالدین شاه برای ادامه تحصیل به اروپا رفت. بعد از عزل اعتضادالسلطنه از تلگرافخانه، امور به مخبرالدوله واگذار می شود. علاوه بر وزارت تلگراف، وزارت علوم، وزارت معادن در ۱۲۹۹ به او تفویض می شود. مدتی هم برخی از این مشاغل را بین پسران و بستگان خود تقسیم کرد. مخبرالدوله در ۱۳۱۵ (ه. ق) در تهران درگذشت و در تکیه رضاقلی خان نزدیک قبر پدرش به خاک سپرده شد.وی حین وفات چهار پسر داشت: ۱- حسینقلی خان (بعد از پدر مخبرالدوله لقب گرفت)، ۲- مرتضی قلی خان (داماد مظفرالدین شاه صنیع الدوله لقب گرفت)، ۳- مهدیقلی خان (از طرف مظفرالدین شاه مسمّی به مخبرالسلطنه گردید)، ۴- محمدقلی خان (مخبرالملک نامیده شد.) پسر دیگرش عباسقلی خان بود که وقتی هفت ساله بود بر اثر سوختگی از آب جوش درگذشت. علیقلی خان سه دختر نیز داشت. میرزا جوادخان سعدالدوله در جوانی با دختر مخبرالدوله ازدواج کرد ولی به علت اختلاف بین داماد و پدرزن این ازدواج گسیخته شد. مخبرالسلطنه به علت اختلاف با سعدالدوله در یادداشت های خود حملات زیادی به او نموده است.
جعفر قلی خان هدایت
جعفرقلی معروف به نیرالملک، فرزند رضاقلیخان هدایت، متولد ۱۲۴۷ (ه. ق) در تهران است. تحصیلات خود را نزد پدر در ادبیات فارسی و مقدمات زبان عربی آموخت. پس از تاسیس دارالفنون بدآنجا رفت و به آموختن زبان فرانسه، حساب، هندسه، علوم طبیعی و نظام پرداخت. سپس به معلمی دارالفنون درآمد. وی ابتدا در آن جا کمک معلم بود. چند سال بعد ناظم آن جا شد و تدریجاً رتبه سرهنگی گرفت. در ۱۲۷۸ (ه. ق) به ریاست دارالفنون رسید و در همین سمت لقب نیرالملک و منصب سرداری گرفت. در ۱۳۱۶ (ه. ق) به وزارت علوم منصوب شد و هفت سال در آن سمت باقی بود. بعد از مشروطیت در کابینه مشیرالسلطنه مجدداً وزارت علوم را عهده دار شد. وی در ۱۳۳۳ (ه. ق) در ۸۶ سالگی وفات می کند. وی از فضلا و دانشمندان قرن اخیر است که به توسعه فرهنگ کمک بسیار کرده است. اصولاً خانواده هدایت در کار نشر معارف و فرهنگ خدماتی انجام داده اند. از وی چهار پسر و چهار دختر باقی ماند. پسران وی عبارت بودند از: رضاقلی، هدایتقلی، کریم و سلیمان. رضاقلی پس از وفات پدر نیرالملک لقب گرفت. هدایتقلی اعتضادالملک لقب داشت و فرزندانش محمود، صادق و سرلشگر عیسی هدایت بودند. کریم طبیب شد و درجه سرلشگری در ارتش یافت. سلیمان دانشکده سن سیر فرانسه را طی کرد و در جوانی درگذشت.
حسینقلی خان مخبرالدوله
...