[ویکی فقه] خاندان داوود، به فرزندان داوود و سلیمان اطلاق می شود. در قرآن، یک بار آل داوود آمده است:«اِعمَلوا ءَالَ داوُودَ شُکراً » ای خاندان داوود! شکرگزار باشید».
مفسّران صحابی و تابعی، درباره این که آل داوود چه کس یا کسانی هستند، اظهار نظری نکرده اند؛ ولی نظر به اختلاف اهل لغت در معنای آل و سیاق برخی از آیات و قراین موجود در آن ها، وجوهی را برای آل داوود برشمرده اند:۱. بنا به نقلی، داوود (علیه السلام) نماز را بر خانواده، فرزندان و زنانش تقسیم کرد و پس از آن، هر ساعتی از شبانه روز، یکی از آنان در محراب عبادت به نماز می ایستاد. براساس این نقل، منظور از آل داوود می تواند خانواده، فرزندان و همسران وی باشد.۲. از کلام زمخشری که مخاطب «اِعمَلوا» را داوود و اهلش دانسته، استفاده می شود که خود داوود نیز مشمول آل داوود بوده است. آلوسی نیز همین نظر را از بعضی نقل کرده. ۳. برخی، آل داوود را فقط فرزندان داوود دانسته اند و به نقل ابن اثیر نوزده نفر بودند که شاید از عهد عتیق متأثّر باشد که برای داوود، نوزده پسر شمرده است. ۴. بُرسُوی با استناد به سیاق آیات مربوط به سلیمان (علیه السلام) و یادآوری نعمت های بزرگ و متنوّع خداوند به وی، آل داوود را سلیمان بن داوود و علّت جمع آمدن «اعمَلوا» را تعظیم و تکریم سلیمان دانسته است؛ ولی علاّمه طباطبایی، با همین استدلال، در کنار سلیمان، سایر آل داوود را نیز مخاطب آیه می داند. ۵ . قول دیگر، آن دسته از امّت داوود را که شکرگزار خداوند بودند، آل داوود می داند. بر اساس روایتی در قصص الانبیا از راوندی، امام صادق (علیه السلام) فقط به تعداد آل داوود اشاره کرده، بدون بیان نسبت آن ها با داوود می گوید: آل داوود هشتاد مرد و هفتاد زن بودند که هیچ گاه محراب عبادت از آن ها خالی نبود.
شکرگزاری آل داوود
کلمه « شکر » در آیه «اعمَلوا ءالَ داوودَ شُکراً» می تواند حامل یکی از چند نقش نحوی، چون مفعولٌ له، حال، مفعول مطلق و مفعول به باشد؛ بنابر دو صورت اوّل، به آل داوود امر شده تا عمل و عبادت های خود را برای شکرگزاری خداوند انجام دهند. مجاهد نیز در تفسیر آیه گفته است:به آل داوود گفتیم: برای شکر نعمت هایی که خداوند به شما داده، او را اطاعت کنید. بنا به نقلی از ابن مسعود، آل داوود پس از این دستور، به نماز مشغول شدند و در شبانه روز، ساعتی نبود، مگر آن که یکی از آن ها به نوبت در محراب به نماز می ایستاد. روایت امام صادق نیز همین معنا را تأیید می کند. در دو فرض بعدی، به آل داوود به طور مستقیم دستور شکرگزاری داده شده است. کلام زهری در تفسیر آیه که به آل داوود گفته شد:«الحمد لله» بگویید، در همین جهت قابل توجیه است. قرطبی، با استناد به روایتی که می گوید: سلیمان نان جو می خورد و برای خانواده اش از آرد زِبر، نان تهیه می کرد و آردهای نرم و سفید را به فقیران می داد و می گفت: می ترسم اگر سیر باشم، گرسنگان را فراموش کنم، معتقد است: این عمل سلیمان، شکر خداوند است که اندکی از آفریدگان به آن اقدام می کنند. طبرسی نیز خطاب خداوند به آل داوود را فضیلتی برای آن ها دانسته، می گوید:این نوع خطاب در آیه، اشاره دارد که خویشاوندی با پیامبران، در نزدیکی به خداوند و برخورداری از رضایت او تأثیر دارد. مفسّران، علّت فرمان خداوند به شکرگزاری آل داوود را اعطای نعمت های بزرگی دانسته اند که خداوند پیش از آن یاد کرده است.
ذرّیّه
خداوند در آیه ۸۷ انعام پس از ذکر نام شمار فراوانی از پیامبران از جمله داوود، به بعضی از ذرّیّه آن ها نیز اشاره کرده، خبر می دهد که آن ها برگزیده و به راه راست هدایت شده اند:«وَ مِن ءَابآئِهِم وَ ذرِّیّتِهِم وَ إخونِهم وَاجتَبَینهُم وَ هَدَینهُم إلی صِراط مُستقِیم». برخی، برگزیدگی در این آیه را به نبوّت تفسیر کرده اند. راغب می گوید: برگزیدن بنده از جانب خدا، به معنای اختصاص دادن او به فیض الهی و سرازیر شدن نعمت به سوی او است که این، ویژه پیامبران و بعضی از صدّیقان و شهیدانی است که به آن ها نزدیکند. خداوند در آیه ۸۹ انعام نیز خبر می دهد که به آن ها کتاب، حکم و نبوت داده است: «أُولئِکَ الَّذِینَ ءَاتَینهُم الکِتبَ وَالحُکمَ وَالنُّبُوَّة». «کتاب» در این آیه، به کتاب های پیامبران گذشته یا به علم کثیر و «حکم» نیز به فهم یا فهم کتاب و شناخت احکام آن، خِرد، داوری میان مردم یا حکمت تفسیر شده است. علاّمه طباطبایی، به قرینه آمدن حکم در کنار کتاب، آن را به معنای داوری دانسته است. در روایات متعدّدی از اهل بیت (علیهم السلام) از داوری آل داوود یاد شده است. براساس این روایات امام حسین ، حضرت سجاد و امام صادق (علیهم السلام) می گویند: ما مانند آل داوود، قضاوت می کنیم. امام صادق در روایتی خبر می دهد: هنگامی که امام مهدی (عج) ظهور کند، میان مردم مانند آل داوود داوری خواهد کرد. در چگونگی داوری آل داوود روایت شده که از مردم گواه نمی خواستند. در احادیثی، از حکمت آل داوود نیز یاد شده است. امام صادق (علیه السلام) نیز از پدر بزگوارش نقل می کند که در حکمت آل داوود آمده: ای پسر آدم که به خداوند، عالِم، و به عظمتش عارفی! پیوسته باید از او بیمناک و به وعده اش امیدوار باشی. چگونه است که قبر و تنهایی آن را یاد نمی کنی؟
مفسّران صحابی و تابعی، درباره این که آل داوود چه کس یا کسانی هستند، اظهار نظری نکرده اند؛ ولی نظر به اختلاف اهل لغت در معنای آل و سیاق برخی از آیات و قراین موجود در آن ها، وجوهی را برای آل داوود برشمرده اند:۱. بنا به نقلی، داوود (علیه السلام) نماز را بر خانواده، فرزندان و زنانش تقسیم کرد و پس از آن، هر ساعتی از شبانه روز، یکی از آنان در محراب عبادت به نماز می ایستاد. براساس این نقل، منظور از آل داوود می تواند خانواده، فرزندان و همسران وی باشد.۲. از کلام زمخشری که مخاطب «اِعمَلوا» را داوود و اهلش دانسته، استفاده می شود که خود داوود نیز مشمول آل داوود بوده است. آلوسی نیز همین نظر را از بعضی نقل کرده. ۳. برخی، آل داوود را فقط فرزندان داوود دانسته اند و به نقل ابن اثیر نوزده نفر بودند که شاید از عهد عتیق متأثّر باشد که برای داوود، نوزده پسر شمرده است. ۴. بُرسُوی با استناد به سیاق آیات مربوط به سلیمان (علیه السلام) و یادآوری نعمت های بزرگ و متنوّع خداوند به وی، آل داوود را سلیمان بن داوود و علّت جمع آمدن «اعمَلوا» را تعظیم و تکریم سلیمان دانسته است؛ ولی علاّمه طباطبایی، با همین استدلال، در کنار سلیمان، سایر آل داوود را نیز مخاطب آیه می داند. ۵ . قول دیگر، آن دسته از امّت داوود را که شکرگزار خداوند بودند، آل داوود می داند. بر اساس روایتی در قصص الانبیا از راوندی، امام صادق (علیه السلام) فقط به تعداد آل داوود اشاره کرده، بدون بیان نسبت آن ها با داوود می گوید: آل داوود هشتاد مرد و هفتاد زن بودند که هیچ گاه محراب عبادت از آن ها خالی نبود.
شکرگزاری آل داوود
کلمه « شکر » در آیه «اعمَلوا ءالَ داوودَ شُکراً» می تواند حامل یکی از چند نقش نحوی، چون مفعولٌ له، حال، مفعول مطلق و مفعول به باشد؛ بنابر دو صورت اوّل، به آل داوود امر شده تا عمل و عبادت های خود را برای شکرگزاری خداوند انجام دهند. مجاهد نیز در تفسیر آیه گفته است:به آل داوود گفتیم: برای شکر نعمت هایی که خداوند به شما داده، او را اطاعت کنید. بنا به نقلی از ابن مسعود، آل داوود پس از این دستور، به نماز مشغول شدند و در شبانه روز، ساعتی نبود، مگر آن که یکی از آن ها به نوبت در محراب به نماز می ایستاد. روایت امام صادق نیز همین معنا را تأیید می کند. در دو فرض بعدی، به آل داوود به طور مستقیم دستور شکرگزاری داده شده است. کلام زهری در تفسیر آیه که به آل داوود گفته شد:«الحمد لله» بگویید، در همین جهت قابل توجیه است. قرطبی، با استناد به روایتی که می گوید: سلیمان نان جو می خورد و برای خانواده اش از آرد زِبر، نان تهیه می کرد و آردهای نرم و سفید را به فقیران می داد و می گفت: می ترسم اگر سیر باشم، گرسنگان را فراموش کنم، معتقد است: این عمل سلیمان، شکر خداوند است که اندکی از آفریدگان به آن اقدام می کنند. طبرسی نیز خطاب خداوند به آل داوود را فضیلتی برای آن ها دانسته، می گوید:این نوع خطاب در آیه، اشاره دارد که خویشاوندی با پیامبران، در نزدیکی به خداوند و برخورداری از رضایت او تأثیر دارد. مفسّران، علّت فرمان خداوند به شکرگزاری آل داوود را اعطای نعمت های بزرگی دانسته اند که خداوند پیش از آن یاد کرده است.
ذرّیّه
خداوند در آیه ۸۷ انعام پس از ذکر نام شمار فراوانی از پیامبران از جمله داوود، به بعضی از ذرّیّه آن ها نیز اشاره کرده، خبر می دهد که آن ها برگزیده و به راه راست هدایت شده اند:«وَ مِن ءَابآئِهِم وَ ذرِّیّتِهِم وَ إخونِهم وَاجتَبَینهُم وَ هَدَینهُم إلی صِراط مُستقِیم». برخی، برگزیدگی در این آیه را به نبوّت تفسیر کرده اند. راغب می گوید: برگزیدن بنده از جانب خدا، به معنای اختصاص دادن او به فیض الهی و سرازیر شدن نعمت به سوی او است که این، ویژه پیامبران و بعضی از صدّیقان و شهیدانی است که به آن ها نزدیکند. خداوند در آیه ۸۹ انعام نیز خبر می دهد که به آن ها کتاب، حکم و نبوت داده است: «أُولئِکَ الَّذِینَ ءَاتَینهُم الکِتبَ وَالحُکمَ وَالنُّبُوَّة». «کتاب» در این آیه، به کتاب های پیامبران گذشته یا به علم کثیر و «حکم» نیز به فهم یا فهم کتاب و شناخت احکام آن، خِرد، داوری میان مردم یا حکمت تفسیر شده است. علاّمه طباطبایی، به قرینه آمدن حکم در کنار کتاب، آن را به معنای داوری دانسته است. در روایات متعدّدی از اهل بیت (علیهم السلام) از داوری آل داوود یاد شده است. براساس این روایات امام حسین ، حضرت سجاد و امام صادق (علیهم السلام) می گویند: ما مانند آل داوود، قضاوت می کنیم. امام صادق در روایتی خبر می دهد: هنگامی که امام مهدی (عج) ظهور کند، میان مردم مانند آل داوود داوری خواهد کرد. در چگونگی داوری آل داوود روایت شده که از مردم گواه نمی خواستند. در احادیثی، از حکمت آل داوود نیز یاد شده است. امام صادق (علیه السلام) نیز از پدر بزگوارش نقل می کند که در حکمت آل داوود آمده: ای پسر آدم که به خداوند، عالِم، و به عظمتش عارفی! پیوسته باید از او بیمناک و به وعده اش امیدوار باشی. چگونه است که قبر و تنهایی آن را یاد نمی کنی؟
wikifeqh: خاندان_داوود