حسین کرد شبستری

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] حسین کُرد شبستری، نام یکی از داستان های پهلوانی و عامیانه که به احتمال بسیار در دوره صفوی ساخته شده و یتیم نامه نیز نامیده شده است.
حسین کرد مبتنی بر اختلاف شیعه و سنّی و به ویژه اختلاف شیعیان ایران با اهل تسنن آسیای مرکزی در دوره شاه عباس اول است و در واقع نشان دهنده ناتوانی دولت صفوی در تغییر دادنِ مذهب اهل سنّت در آسیای مرکزی به تشیع است. براساس این داستان، دولت صفوی چون از چیرگی بر آن سرزمین و تبلیغ تشیع درماند، راه انتقام آمیزی در پیش گرفت. شاه عباس گروهی را به سرکردگی مسیح تکمه بند تبریزی برای خرابکاری به شهرهای آن جا فرستاد. این گروه باعث بدنامی بزرگان آن ناحیه و خفت و خواری آنان شدند و پیروزمندانه بازگشتند. این بخش اول داستان است که تاکنون چاپ نشده و نگارنده یگانه نسخه خطی آن را، که متعلق به دوستعلی خان معیرالممالک (متوفی ۱۲۹۰) بوده، دیده است. بزرگان آسیای مرکزی که اوضاع را چنین دیدند، گروهی را به سرکردگی بَبْرازخان و اخترخان برای انتقام گرفتن به ایران فرستادند، اما آنان گرفتار فرمانده گشتی های اصفهان ، حسین کرد شبستری، شدند. حیله های آنان کارگر نیفتاد و پس از صدمات فراوان کشته شدند.این بخش از حسین کرد چند بار چاپ سنگی شده و یک بار هم مؤلف این مقاله، با حذف حدود دو صفحه داستان، آن را چاپ حروفی کرده است (تهران ۱۳۴۴ش).حسین کرد از نادر داستان های عامیانه ایران است که از زمینه تاریخی و به ویژه جغرافیایی صحیحی برخوردار است و اشتباه تاریخی و جغرافیایی در آن کمتر دیده می شود.نویسنده گمنام آن با بخش هایی از مکان های وقوع داستان خود، شامل ایران و آسیای مرکزی از بلخ تا بخارا و برخی شهرهای هند، و نیز تاریخ دوره شاه عباس، آشنایی کافی داشته، اما ظاهراً متن پس از تألیف و رونویسی، اندکی دست کاری شده، چنان که ناسزاهایی به ترکی به آن افزوده شده است تا اصالت آذربایجانی حسین کرد را بیش تر نشان دهد.
وضعیت سیاسی و اجتماعی دوره صفوی
برخی از اطلاعاتی که در کتاب آمده بسیار دقیق و منحصر به فرد است، از جمله این که شاه عباس هنگام پذیرفتن سفیران خارجی، جامه شاه طهماسب را بر تن می کرد همچنین کتاب برای مطالعه اوضاع و احوال اجتماعی دوره صفوی، نظیر طرز نگهبانی شهرها ، وضع قهوه خانه ها ، خانه های عیش و عشرت ، شبروی و دزدی های شبانه و استفاده دولت صفوی از مردم بی سواد برای محافظت شهرها و گماشتن افراد بزن بهادر (از جمله حسین کرد) بر کارها بسیار سودمند است.
ساختار و عناصر عامیانه داستان
اصل داستان حسین کرد شبستری را به احتمال بسیار در روایات سینه به سینه، یا دست کم در نقالی ها، باید جستجو کرد. کهن ترین نسخه خطی باقی مانده از این اثر، دست نویس منحصر به فردی متعلق به ۱۲۵۵ است که در مؤسسه زبان های آسیایی فرهنگستان علوم روسیه در سن پترزبورگ نگهداری می شود. این نسخه، که با چاپ های قدیم حسین کرد بسیار متفاوت و از آن ها بسیار مفصّل تر است، به کوشش ایرج افشار و مهران افشاری چاپ شده است (تهران ۱۳۸۵ش). براساس ترکیب و ساختار زبانی اثر، بعید به نظر می رسد که جابه جا شدن شکل روایی، از شفاهی به مکتوب، پیش از گردآوردن نسخه دست نویس موجود در روسیه ، واقع شده باشد.
دو استدلال برای فرضیه مذکور
...

دانشنامه آزاد فارسی

حسین کُرد شبستری
از داستان های معروف عامیانه. این داستان وقایعی در دورۀ صفویه را نشان می دهد، اما ریشه هایش را باید در گذشته های دورتر جست وجو کرد. قهرمان داستان به نام حسین کرد، عیّاری است که برای ترویج مذهب تشیع با پهلوانان اهل سنت عثمانی می جنگد. این قصه که به شیوۀ سینه به سینه نقل شده دارای روایت ها و شاخ وبرگ های گوناگونی است و در اذهان اغلب ایرانیان فضایی افسانه گون دارد و جرح و تعدیل ها در طول روایت های تاریخی بیشتر به این باور دامن زده است. خصوصیت دیگر این داستان لامکان و لازمان بودن آن است که جنبۀ اسطوره سازی و قهرمان پروری به آن بخشیده است. داستان مزبور بارها در هند و ایران به چاپ رسیده است.

پیشنهاد کاربران

تحریف زبانی و سوءبرداشت تاریخی هست که نیاز به پاسخ مستند داره. اجازه بدید به صورت دقیق، علمی و با منابع معتبر این موضوع رو بررسی کنیم.
- - -
✅ ادعای جعلی:
> �زبان ترکی به گرگ، قورد می گوییم. قورد، به گورد، کورد، کرد تغییر کرده است. کرد شبستری همان قورد شبستری است. �
...
[مشاهده متن کامل]

- - -
❌ نقد علمی این ادعا:
1. �قورد� به معنی گرگ در زبان ترکی:
درست است. در ترکی آذربایجانی و ترکی استانبولی:
ترکی آذربایجانی: qurd
ترکی استانبولی: kurt
معنی: گرگ
📚 منبع:
Redhouse Turkish - English Dictionary, s. v. “kurt”
Azerbaijani - English Dictionary, A. V. Akhundov
- - -
2. آیا �قورد� به �کورد/کرد� تبدیل شده است؟
خیر. این ادعا هیچ پایه زبان شناختی ندارد. دلایل:
الف ) واژه ی �کُرد� ( Kurd ) ریشه ای کاملاً جدا دارد:
واژه ی کرد در منابع کهن فارسی و عربی ( قبل از اسلام تا قرن های ۳ و ۴ هجری ) به گروه هایی از چوپان ها، کوچ نشین ها یا ایلات کوهستانی غرب ایران اطلاق می شده، نه یک قوم مشخص.
📚 منابع معتبر:
ابن خلدون در مقدمه ( ترجمه فروغی، ص ۱۷۶ ) : کردان را ایلات چادرنشین کوهستانی معرفی می کند.
یعقوبی، البلدان، چاپ بیروت، ص ۱۸۲: کُردان را مردمانی کوه نشین در نواحی موصل، حلوان و دینور می داند.
🔹 بنابراین واژه ی کرد ( کُرد ) در اصل به معنی "چادرنشین/کوچ نشین کوه نشین" بوده نه مشتق شده از "قورد".
ب ) قیاس تطوری �قورد → گورد → کورد → کرد� کاملاً جعلی است:
در زبان شناسی تاریخی، تغییر آوایی این گونه باید بر پایه قوانین واجی، نه سلیقه و شباهت ظاهری باشد.
در ترکی، �q� به ندرت به �k� یا �g� تبدیل می شود در واژه های قرضی. همچنین تبدیل "qurd" به "kurd" در متن های قدیمی ترکی یا فارسی هرگز ثبت نشده.
�کُرد� در کتیبه های ساسانی، از جمله در سنگ نوشته ی شاپور در کعبه زرتشت، با صورت هایی شبیه "kurdak" به معنی طایفه آمده است. ربطی به گرگ ندارد.
- - -
3. در مورد �کرد شبستری� یا �قورد شبستری�؟!
هیچ منبع تاریخی یا ادبی، چه در زبان ترکی و چه در زبان فارسی، شخصیتی به نام "قورد شبستری" را نمی شناسد.
اما:
محمود شبستری، شاعر صوفی قرن ۷ و ۸ هجری، اهل شبستر آذربایجان بود.
او در آثارش هویت خود را نه �قورد� و نه �کُرد�، بلکه به روشنی صوفی ایرانی بیان می کند.
📚 منبع:
گلشن راز، تصحیح شفیعی کدکنی، مقدمه، ص ۲۱ به بعد.
🔹 نتیجه: هیچ دلیلی وجود ندارد که شبستری را "قورد" نامیده باشند، و این قیاس صرفاً یک جعل هویتی است.
- - -
✅ جمع بندی علمی:
موضوع بررسی علمی
قورد = گرگ؟ بله، در ترکی درست است.
قورد → کرد؟ خیر، فاقد پشتوانه زبانی. قیاس نادرست.
کُرد = گرگ؟ کاملاً جعلی. ریشه کُرد به �کوچ نشین� و �کوه نشین� می رسد.
کرد شبستری = قورد شبستری؟ ۱۰۰٪ جعل. هیچ سند تاریخی ندارد.
- - -
📚 منابع معتبر بیشتر برای مطالعه:
1. Gernot Windfuhr, The Iranian Languages, Routledge, 2009.
2. Vladimir Minorsky, "The Kurds", in The Encyclopaedia of Islam ( 1960 )
3. Dehkhoda Dictionary, s. v. “کُرد”
4. Muḥammad ibn Khurdādhbih, Kitāb al - Masālik wa’l - Mamālik, ed. de Goeje.
5. Doerfer, Gerhard, T�rkische und mongolische Elemente im Neupersischen, 1963–75.
- - -

در زبان تورکی به گرگ، قورد می گوییم. قورد، به گورد، کورد، کرد تغییر کرده است. کرد شبستری همان قورد شبستری است.