[ویکی فقه] حِرز، پاره ای از آیات، اذکار، اوراد و ادعیه مأثوری است که برای حفظ جان و مال از آسیب ها یا برای رفع بلا و آفات می خوانده یا به صورت مکتوب با خود حمل می کرده اند.
کلمه حرز، به کسر حاء و سکون راء (جمع آن اَحْراز) در لغت حِرز یعنی جای مطمئن، به عبارت دیگر به جایی می گویند که چنان محصور و محکم باشد که اگر کسی بدان وارد شود از گزندها و خطرها مصون بماند. حرز به این مفهوم، به معنای محلّ امن و مطمئن جهت حفظ مال از دستبرد دیگران است؛ از این رو، هنگامی که چیزی را در جای مطمئنی می گذارند و بدین وسیله آن را از دستبرد دیگران محفوظ می دارند، می گویند آن را احراز کرده اند. حرزِ هر مالی در
عرف متناسب با آن مال است، به عنوان مثال، حرز طلا و جواهر، پول و اشیای قیمتی، صندوق محکم
قفل دار؛ حرز لوازم خانه و اجناس درون مغازه، اتاق، کمد و مغازه و حرز چهار پایان محلّ نگهداری آن ها، مانند طویله و اسطبل است. بنابراین، جاهایی که آمد و شد در آن ها همگانی است، مانند حمام ها، کاروانسراها، قهوه خانه ها، مهمانسراها و مساجد، حرز محسوب نمی گردند. دفن کردن مال در زیر زمین حرز آن محسوب می شود؛ لیکن برخی، آن را به دفن کردن در آبادی مقید کرده و دفن در بیابان را حرز ندانسته اند. قبر برای کفن نیز حرز محسوب می شود.
معنای اصطلاحی
و در اصطلاح، نوشته ای در بردارندۀ اذکاری خاص برای دفع آفات و بلاها، مشابه با تعویذ و عُوذَه یا قسمی از آن است که با آداب شرع موافق باشد. بنا به گفته زمخشری، کاربرد حرز در معنای اصطلاحی از باب مَجاز است.
تفاوت حرز و تعویذ و دعا
درباره تفاوت حرز و تعویذ و دعا باید گفت این ها مفاهیمی متداخل اند و مرز آن ها با یکدیگر چندان مشخص نیست. در برخی از کتاب های حدیث حرزها و تعویذها در یک باب و یک ردیف جمع شده اند. شماری از حرزها نیز ذیل عنوان «عوذات الائمة علیهم السلام للحفظ» (تعویذهای امامان برای حفظ خود از آسیب ها) فراهم آمده اند. ابن طاووس دعای منسوب به امام جواد علیه السلام را که گویند برای مصون ماندن از آسیب ها برای مأمون نوشت، در مُهَج الدعوات «حرز» و در الامان «عوذه» نامیده است.
← متن کتب
...
[ویکی شیعه] حِرز، در لغت به معنای محصور و محکم، در اصطلاح به پاره ای از آیات، اذکار، اوراد و ادعیه مأثوری که برای حفظ جان و مال از آسیب ها می خوانده یا به صورت مکتوب با خود حمل می کرده اند، گفته می شود.
واژه حرز و مشتقات آن در قرآن کریم نیامده، اما در احادیث شیعه و سنّی و ادعیه مأثور این واژه فراوان به کار رفته است. شماری از این حدیث ها، از جمله حدیث انس بن مالک و حدیث منقول از علی بن ابی طالب(ع)، حاکی از کاربرد حرز، به معنای مصطلح، در صدر اسلام است.
حرز در فرهنگ شیعی از فرهنگ سایر مسلمانان متداول تر بوده است. وجود انبوهی از حرزها و عوذه ها و دعاهای حفظ، که در کتب ادعیه و حدیث امامیه ثبت شده، شاهد این مدعاست.
[ویکی فقه] حرز (ابهام زدایی). حرز ممکن است اشاره به اشخاص و شخصیت های ذیل باشد: • حرز (قواعد فقه)، یکی از قواعد فقهی به معنای یکی از شروط
قطع ید سارق• حرز (تعویذ)، اره ای از آیات، اذکار، اوراد و ادعیه مأثور برای حفظ جان و مال از آسیب ها یا برای رفع بلا و آفات• حرز (حقوق جزا)، یکی از بحث های مطرح در حقوق جزا به معنای محل نگهداری مال به منظور حفظ از دستبرد
...
[ویکی فقه] حرز (تعویذ). حِرز، پاره ای از آیات، اذکار، اوراد و ادعیه مأثوری است که برای حفظ جان و مال از آسیب ها یا برای رفع بلا و آفات می خوانده یا به صورت مکتوب با خود حمل می کرده اند.
کلمه حرز، به کسر حاء و سکون راء (جمع آن اَحْراز) در لغت حِرز یعنی جاى مطمئن، به عبارت دیگر به جایی می گویند که چنان محصور و محکم باشد که اگر کسی بدان وارد شود از گزندها و خطرها مصون بماند.
خلیل بن احمد، کتاب العین، ذیل واژه، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵.
و در اصطلاح، نوشته اى در بردارندۀ اذکارى خاص براى دفع آفات و بلاها، مشابه با تعویذ و عُوذَه
اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، ذیل واژه، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت (بی تا)، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ش.
درباره تفاوت حرز و تعویذ و دعا باید گفت این ها مفاهیمی متداخل اند و مرز آن ها با یکدیگر چندان مشخص نیست. در برخی از کتاب های حدیث حرزها و تعویذها در یک باب و یک ردیف جمع شده اند.
کلینی، الکافی، ج۲، ص۵۶۸.
...
[ویکی فقه] حرز (قواعد فقه). از شروطی که برای قطع ید
سارق متذکر شده اند، محرز بودن مال مسروقه است. به عبارت دیگر، در سرقت
حد ، قطع دست اجرا نمی شود؛ مگر اینکه مال مسروقه از حرز خارج شده باشد. از این رو می توان از آن با استفاده از
روایات و با تعبیر «لا قطع الا فی حرز» بمثابه یک قاعده ی کلی در اجرای حد سرقت یاد کرد.
واژه حرز در لغت به معنای «طلسم، پناه و ستر» آمده است. در منتهی الارب آمده است: «احرزه یعنی چیزی را در محلی استوار نهاد» و در جای دیگر همان کتاب: «حرز به کسر، جمعش احراز؛ یعنی جای استوار و احرزه به معنای نگاه داشت آن را.»
ابن اثیر در نهایه می گوید: «احرزت الشی ء، احرزه، احرازا، اذا حفظته و ضممته الیک و صنته عن الاخذ.» وی تعابیر مختلف حرز را در روایات و ادعیه شاهد مثال می آورد. در
مجمع البحرین آمده است: «الحرز بالکسر، المواضع الحصین، و منه سمی التعویذ حرزا و الجمع احراز کاحمال.»
طریحی، مجمع البحرین، ج۱، ص۴۸۷.
هر چند مفهوم اصطلاحی حرز از معنای لغوی آن دور نیست، به هر حال آنچه در سرقت ملاک استناد عمل است، تعریف حقوقی و فقهی است که جزئیات این مفهوم و عناصر آن را روشن می نماید. در تعریف حرز، مشهور
فقها گفته اند: «حرز مکانی مغلق یا مقفل است؛ یعنی مکانی که از چشم اشخاص مخفی باشد.» در مقابل این نظریه، اندیشه ی
شیخ طوسی رحمة الله علیه است. ایشان حرز را این گونه تعریف کرده اند: «و الحرز هو کل موضع لم یکن لغیر المتصرف فیه الدخول فیه الا باذنه او یکون مقفلا... ؛
شیخ طوسی، النهایه، کتاب الحدود، ص۷۳۵.
شیخ طوسی به دنبال توصیف حرز، مرعی را مطرح کرده که به موجب آن، اگر مالک مراعی و ناظر باشد، حرز صادق است. به احتمال، ماخذ نظریه ی شیخ یکی از امور زیر است: الف) یک احتمال این است که مستند ایشان عرف باشد. به نظر می رسد اگر عرف معیار باشد، این سخن که حرز محقق است صحیح نیست؛ زیرا عرف خلاف آن را نشان می دهد و «عرف» دائر مدار مراعی است. اگر غفلت باشد که دیگر، مال مورد نظر و مراعی نیست و اگر توجه به همان مال باشد، یعنی سرقت در حال توجه و مراقبت مالک صورت گرفته باشد، سرقت محقق نشده؛ زیرا «خفیه» که ماخوذ در معنای سرقت است محقق نیست. ب) اینکه ممکن است مستند شیخ رحمة الله علیه
روایت صفوان بن امیه باشد که در بحث اعتبار حرز مشروحا ذکر کردیم؛ اما این روایت بنابر نقل «حلبی» نشانگر مراعات و نظر کردن مالک نیست؛ زیرا ظاهر آن این است که صفوان ردای خود را در
مسجد گذاشته و بیرون رفت و وقتی بر گشت مواجه با سرقت آن شد. ج) احتمالی است که
صاحب جواهر رحمة الله علیه مطرح می کند و آن اینکه حرز چیزی است که فی نفسه برای حفظ شی ء معد باشد و مراقبت از امثال گوسفند و دام در چراگاه ها حکم حرز را دارد. صاحب جواهر در نقد این احتمال می گوید: «بعضی اشیا اصولا فاقد حرز هستند و مراقبت و مانند آن حراست است و حراست از شی ء عرفا حرز تلقی نمی شود.
نجفی، جواهر الکلام، ج۴۱، ص۵۰۰.
...
