حدیث عرض دین

[ویکی فقه] اهل بیت پیامبر (علیه السّلام) در میان خلایق، ریسمان خداوندی هستند که از آسمان فرو آویخته شده و آدمیان را بر بام آسمان برده، از فرش به عرش می کشانند. آنان متولیان و مجریان دین خداوندی و برگزیدگان اویند. آنانی که دست در دست دستگیر آن بندگان پاک نهند و دین و کیش خویش را از آنان برگیرند و بر آنان برنمایند، بر فرش سلیمان فرود آمده، از تلبیس دیوان رهایی می یابند.
باری، آنچه در این مقاله قلمی خواهد شد، نگاهی دوباره به پیشینه عرض دین، حدیث عرض دین و مفاد آن است. بزرگان دیگری پیش از این در این باره سخن ها گفته اند و قلم ها زده اند. می کوشیم تا با مدد از نگارش های آنان و نشستن بر دوش آنان افق های دورتری را ببینیم.عرض دین که ما در این مقال از آن به «بر سنجیدن دین» تعبیر می کنیم به معنای ارائه کردن عقیده، و اندیشه دینی بر معصوم (علیه السّلام) و دریافتن راستی یا کاستی آن است. این عمل مبارک در گذشته های دور، به ویژه در عهد پیش از غیبت کبرا نسبتا معمول بود.هویداست که آنانی بر عرضه دین خود عطشناکند که در ابتدا، بر آنچه می اندیشند و در آنچه می اندیشند و به آنچه می اندیشند، تامل و تفکر می کنند. اما کسانی که نه اهل درایت اند و نه فقاهت، آنانی که در همه چیز مصرف کننده اند، حتی در دین، یعنی مقلدند و نه محقق، و دین برایشان حلاوتی ندارد، هرگز خیال بر نمودن و عرضه آن را در دماغ نمی پرورند. بر این اساس، می توان گمان برد که عرضه کنندگان دین از شخصیت های فربه و فاخر بوده اند که اولا، اهمیت دین و آیین را دریافته اند و ثانیا، آن را محور و میزان اعمال و سعادت و شقاوت دانسته اند و ثالثا، نقد را بر جان می خرند و از بازکاوی و بازاندیشی باکی ندارند و همچنین، خبر «علیکم بالدرایات لا بالروایات» را از ژرفای جان نوشیده اند.
عرضه دین در روایات
در متون حدیثی به تعدادی از روایات می توان دست یافت که حکایت از عرضه دین می کند. گرچه در پاره ای از این اخبار، اصطلاح «عرض دین» نیامده است، ولی به طور کلی از بیان اعتقادات و اندیشه های دینی بر معصومان (علیه السّلام) نشان دارند. آنچه در پی می آید، مجموعه ای از این دست است:
← روایت اول
عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابی طالب (علیه السّلام)، مشهور به حضرت عبدالعظیم و شاه عبدالعظیم، از محدثان بزرگ شیعه در ابتدای قرن سوم هجری است. برای وی دو کتاب خطب امیرالمؤمنین (علیه السّلام) و الیوم واللیلة را بر شمرده اند.تاریخ ولادت، مدت عمر و سال دقیق رحلت او مشخص نیست. از وی احادیثی بسیار در موضوعات مختلف نقل شده است. در میان حدود ۱۲۰ روایتی که وی ناقلشان بوده است، مسائل فقهی و تاریخی بسیار نحیف بوده و موضوعات اعتقادی از فربهی و فراخی بیشتری واجد بوده، گویی دغدغه و دل مشغولی اصلی شخصیت وی هم چنین بوده است.از میان حجم بسیار روایاتی که از طریق عبدالعظیم (علیه السّلام) رسیده است، حدیث «عرض دین» از دیگران نامبردارتر، درخشنده تر و دردانه تر است. این روایت، چکیده ای از مهم ترین عقاید ضروری شیعی است. تاکنون کسانی در شرح و تفسیر این حدیث قلم زده اند و از زاویه ها و روزنه های گونه گونی بدان نگریسته اند. البته می توان گمان برد که غالب این شارحان و دامنگستران، بر اساس مشرب و نوع اندیشه خویش (فیلسوفانه، عارفانه، تفکیکانه) به این روایت و شرح آن پرداخته اند. (شرح حدیث عرض دین، صافی گلپایگانی، لطف الله، انتشارات حضرت معصومه (سلام الله علیهم)؛ نگاهی کوتاه به حدیث عرض دین، عابدی، احمد، مجموعه مقالات کنگره حضرت عبدالعظیم (علیه السّلام)؛ حدیث عرض دین و پیشینه آن، طباطبایی، سیدکاظم، مجموعه مقالات کنگره حضرت عبدالعظیم (علیه السّلام)؛ آموزه های حدیث عرض دین، برنجکار، رضا، مجموعه مقالات کنگره حضرت عبدالعظیم (علیه السّلام).)
اصل روایت عرض دین
...