جبائیه

[ویکی فقه] جبائیه از آخرین فرقه های معتزله در اوایل قرن چهارم به شمار می رود که به طرفداران ابوعلی محمد بن عبدالوهاب جبائی گفته می شود.
ابوعلی محمد بن عبدالوهاب جبائی از متکلمان مشهور معتزله بصره در قرن سوم می باشد. بوعلی که در «جبائی» از شهرهای آباد خوزستان، بین بصره و اهواز، در سال ۲۳۵ ق. به دنیا آمده است در بصره نزد بزرگانی از معتزله مانند عبدالله شمام علم کلام را آموخت. وی همچنین از اصحاب ابوالهذیل علاف نیز به شمار می رود. ابوعلی سرانجام در سال ۳۰۳ق. در حالی که تا لحظات آخر عمر به دنبال مسائل کلامی بود درگذشت و در زادگاهش، بصره مدفون شد. به پیروان و اصحاب او که راه وی را در مباحث کلامی ادامه دادند «جبائیه» گفته می شود.
شاگردان جبائی
از مهمترین شاگردان او می توان به پسرش ابوهاشم اشاره کرد که بعد از پدر به ریاست معتزله بصره رسید. از دیگر شاگردان معروف وی می توان به ابوالحسن اشعری، مؤسس مذهب اشعری، اشاره کرد. برخی از معتزلیان او را نویسنده یکصد و پنجاه هزار صفحه مطالب علمی می دانند که بیش از چهار هزار از آن مباحث کلامی بوده است. او مناظراتی با بزرگان عصر خود نیز داشته است.
مخالفت با جبائیه
گفتنی است که برخی از متکلمان امامیه ردیه هایی بر ابوعلی جبایی نوشته اند که از آن جمله می توان به ابوسهل اسماعیل بن علی (م. ۳۱۱ق.)، ابوجعفر محمد بن عبدالرحمان بن قبه رازی (م. قبل از ۳۱۹ق.) و ابومحمد حسن بن موسی نوبختی (م. ۳۲۶۹ق.) اشاره کرد. در این باره باید گفت که روشن نیست ردیه های این بزرگان شیعه بر چه نظریه یا اثری از ابوعلی جبایی وارد شده است. با این حال به ظن قوی می توان گفت که پیرامون مسائل امامت بوده هم چنان که خود ابوعلی جبائی تنها اختلاف معتزله و شیعیان (در دوران خود را) مسئله امامت می داند. از ابوعلی در مباحث مختلف کلامی آرا و عقایدی بر جای مانده که بسیاری از ملل و نحل نگاران، آنها را مورد اشاره قرار داده اند. در اینجا نظرات وی در حوزه کلام دقیق و کلام جلیل به صورت اجمالی معرفی خواهد شد. پیش از آن باید به این نکته اشاره کرد که منظور از کلام دقیق یا همان لطیف الکلام در علم کلام به آموزه هایی گفته می شود که بیشتر در حوزه انسان شناسی و جهان شناسی به بحث می پردازد و منظور از کلام جلیل در علم کلام به آموزه هایی گفته می شود که به نحوی به خداوند متعال مربوط شود.
دیدگاه جبائیه
...