جایگاه مسجد در اسلام

[ویکی فقه] مسجد در اسلام از جایگاه رفیع و ویژه ای برخوردار است که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) از قول خداوند متعال می فرماید: «مساجد خانه های من در زمینند، همانگونه که ستارگان برای اهل زمین می درخشند، مساجد نیز برای اهل آسمان نورافشانی می کنند.»
واژه ی مسجد، جمعاً ۲۸ بار در قرآن کریم ذکر شده که در ۲۲ مورد به صورت مفرد و در ۶ مورد دیگر، به صورت جمع آمده است. در این آیات، به اهمیت و جایگاه رفیع مسجد در اسلام، پاره ای از احکام مسجد و مسجد الحرام و احکام خاص آن، مسجد الاقصی و مسجد اصحاب کهف، اشاراتی شده است. البته، آیه های دیگر نیز در قرآن درباره ی مسجد و اهمیت آن آمده است که هر چند لفظ مسجد در آنها نیامده است، ولی بنابر مفهوم این آیات و گفته ی تمامی مفسران، می توان در مورد مساجد، این آیات را نیز ذکر کرد. از آنجا که در این کتاب بر آن نیستیم تا به تفسیر و تبیین تمامی این آیات بپردازیم، تنها به ذکر آیاتی که بیانگر ابعاد گوناگون مسجد در جامعه اسلامی است، بسنده می کنیم.
نخستین خانه ی توحید
«همانا نخستین خانه ای که برای عمومی مردم قرار داده شد، همان است که در مکه قرار دارد، و مایه ی برکت و هدایت جهانیان است». «به خاطر بیاورید هنگامی که ما خانه ی کعبه را مرکز امن و امان برای مردم قرار دادیم، و (فرمان دادیم که) از مقام ابراهیم، محلی برای نماز خود انتخاب کنید و ما به ابراهیم و اسماعیل (علیهما السّلام) امر کردیم که خانه ی مرا برای طواف کنندگان و مجاوران و سجده کنندگان پاک و پاکیزه کنید». همان گونه که از این دو آیه ی شریفه بر می آید، خانه ی کعبه در مکه نخستین خانه ی توحید و یکتاپرستی و اولین جایگاه و مرکزی است که برای پرستش خدای یگانه ساخته شده است. در اینکه آیا این خانه از زمان حضرت آدم (علیه السّلام) بر پا شده یا حضرت ابراهیم (علیه السّلام) آن را بنیان کرده، میان مفسران اختلاف است. بعضی بر آنند که بنیانگذار این خانه از ابتدا، حضرت ابراهیم (علیه السّلام) بوده و در زمان آدم (علیه السّلام) این خانه اصلاً وجود نداشته است. برخی دیگر بر این عقیده اند که خانه ی کعبه نخست به دست آدم (علیه السّلام) ساخته شد و بر اثر مرور زمان از بین رفت، لکن حضرت ابراهیم (علیه السّلام) آن را تجدید بنا کرد. با شواهدی که از آیات مختلف قرآن و روایات در این زمینه موجود است، نظریه ی دوّم تایید می شود.
← بنیان کعبه
«و انّ المساجد للّه فلا تدعوا مع اللّه احدا؛ مساجد از آن خداست، پس باید احدی جز او را نخوانید». در این آیه شریفه، مراد از دعا، عبادت و پرستش است، زیرا در جای دیگر دعا به معنای عبادت آمده است: «و قال ربّکم ادعونی استجب لکم انّ الّذین یستکبرون عن عبادتی سید خلون جهنّم داخرین؛ پروردگارتان گفت مرا بخوانید تا دعایتان را مستجاب نکنم، کسانی که از عبادت من سرکشی کنند بزودی با کمال خواری داخل جهنم خواهند شد». در اینکه منظور از کلمه ی مساجد در این آیه چیست، میان مفسران اختلاف است، برخی بر آنند که منظور از مساجد تمام مکان هایی است که در آنجا برای خدا سجده می شود و از مصادیق آن، «مسجد الحرام» و سایر مساجد است. برخی مساجد را اعضای هفتگانه ی سجده دانسته اند. این گروه در تایید ادعای خود، روایتی از امام محمد تقی (علیه السّلام) نقل می کنند که مراد از مسجد، عضوهای هفتگانه بدن آدمی است که در هنگام سجده باید روی زمین قرار گیرد. «مبیدی» نیز گفته است: «مراد از مساجد، مکان هایی است که برای نماز و ذکر خدا بنا شده است و از «قتاده» در تفسیر این آیه روایت کرده است که: یهودیان و مسیحیان هنگامی که وارد معابد خود می شدند، به خداوند شرک می ورزیدند. از این رو خداوند به مؤمنان فرمود: «هنگامی که وارد مساجد می شوید خدا را با خلوص نیت بخوانید». از مجموع آرای مفسران در این زمینه چنین استفاده می شود که مراد از مساجد، همان مکان هایی است که برای عبادت خداوند بنا شده است و از مصادیق آن، «مسجد الحرام» و دیگر مساجد است. تفسیری که مساجد را عضوهای هفتگانه ی سجده دانسته، ممکن است از قبیل توسعه در مفهوم آیه باشد که این معنا نیز در این آیه منظور شده است.نکته ی جالب توجه اینکه، خداوند به جهت اهمیت و فضیلت مساجد بر دیگر مکان ها، مسجد را به خود منسوب کرده و متعلق به خود دانسته است تا مزیت آن بر دیگر مکان ها روشن شود. اختصاص مساجد به خداوند که منزه از صفات حسّی است، جنبه ی سمبلیک دارد و اشارتی است بر اینکه مساجد مورد توجه خاص ذات اقدس اوست، بنابراین، در مساجد جز کار خدایی نباید کار دیگری صورت پذیرد و جز مصالح مسلمانان، امر دیگری نباید مطرح شود؛ با این توضیح در تاسیس مساجد هم نمی توان نیتی به جز خدا، و هدفی غیر از اعتلای کلمه ی توحید داشت.
تقوا اساس مسجد
...