[ویکی فقه] نگاه فلسفی به تکلیف، که نوعی بررسی تحلیلی و تأمل نظری در مبادی تکلیف و غایات آن است، امروزه از مسائل فلسفه فقه و حقوق شمرده می شود.
نگاه فلسفی به تکلیف، که نوعی بررسی تحلیلی و تأمل نظری در مبادی تکلیف و غایات آن است، امروزه از مسائل فلسفه فقه و حقوق شمرده می شود و در فلسفه فعل و فلسفه اخلاق و فلسفه سیاسی نیز به آن می پردازند، ولی از آن جا که در سنّت فلسفی مسلمانان این شاخه ها مستقلاً تحقق نیافته است، ناگزیر مباحثی از قبیل پیش فرضهای خداشناسی (مانند مولا بودن خداوند)، جهان شناسی (نظام عمل و جزای عالم)، انسان شناسی (مانند عبد بودن انسان، و فطری بودن تکالیف)، تکلیف و نیز تقسیم بندیهای گوناگون آن و لزوم تکلیف و حکمتها و غایات مترتب بر آن (بر آوردن نیازهای معنوی و دنیوی، پرورش استعدادهای اخلاقی و انسانی) را به طور پراکنده و در ضمن مباحث متنوع فلاسفه اسلامی باید جستجو کرد.
این مباحث عموماً در حکمت عملی و در پیوند با مباحث سیاسی و اخلاقی مطرح شده است.
بر خلاف کلام و فقه، در فلسفه اسلامی در باره اصطلاح تکلیف کمتر بحث شده اما شریعت و تشریع، نوامیس، احکام و فقه، در واقع کلید واژه هایی هستند که مبحث تکلیف را در خلال آن ها می توان یافت.
چون فقه در واقع نظامی از تکالیف ووظایف چهارگانه ای است که انسان در برابر خالق، خود، انسانهای دیگر و طبیعت دارد، علاوه بر این که موضوع فقه فعل مکلَّف می باشد، بعضاً فلاسفه در اثبات ضرورت نبوت هم به احکام و تکالیف تمسک کرده اند.
در این مقاله مسائل مرتبط با تکلیف از دیدگاه فلاسفه به ترتیب تاریخی و بررسی می شود.
ارتبط مسئله تکلیف با اوامر و نواهی
مسئله تکلیف با اوامر و نواهی واصطلاحاً با گزاره های انشایی مرتبط است و طبیعتاً در بخش حکمت نظری فلسفه اسلامی مجال مطرح شدن نیافته است، اما برخی حکمای مسلمان در حکمت عملی و در پیوند با مباحث سیاسی ـ اخلاقی، به طور حاشیه ای به مسئله تکلیف و جایگاه نظری و غایت و لزوم آن پرداخته اند.
← تکلیف در اندیشه فارابی
۱. ↑ محمدبن محمد فارابی، کتاب آراء اهل المدینة الفاضلة، ج۱، ص۱۰۵، چاپ البیر نصری نادر، بیروت ۱۹۸۲. ۲. ↑ محمدبن محمد فارابی، احصاء العلوم، ج۱، ص۱۰۷، ترجمة حسین خدیوجم، تهران ۱۳۶۴. ۳. ↑ محمدبن محمد فارابی، کتاب السیاسة المدینة الملقب بمبادی الموجودات، ج۱، ص۱۷۹ـ۱۸۰، چاپ فوزی متری بخار، بیروت ۱۹۹۳. ۴. ↑ محمدبن محمد فارابی، کتاب آراء اهل المدینة الفاضلة، ج۱، ص۱۲۹، چاپ البیر نصری نادر، بیروت ۱۹۸۲. ۵. ↑ محمدبن محمد فارابی، کتاب آراء اهل المدینة الفاضلة، ج۱، ص۱۲۹، چاپ البیر نصری نادر، بیروت ۱۹۸۲. ۶. ↑ رضا داوری، فارابی، ج۱، ص۱۶۳، تهران ۱۳۷۴. ۷. ↑ محمدبن یوسف عامری، السعادة و الاسعاد فی السیرة الانسانیة، ج۱، ص۵، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۳۶ ش. ۸. ↑ محمدبن یوسف عامری، السعادة و الاسعاد فی السیرة الانسانیة، ج۱، ص۶ـ۷، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۳۶ ش. ۹. ↑ محمدبن یوسف عامری، السعادة و الاسعاد فی السیرة الانسانیة، ج۱، ص۱۷۴، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۳۶ ش. ۱۰. ↑ محمدبن یوسف عامری ، الاعلام بمناقب الاسلام ، ترجمة فارسی همراه با متن عربی ، ترجمة احمد شریعتی و حسین منوچهری ، ص ۱۸۴، تهران ۱۳۶۷ ش .۱۱. ↑ محمدبن یوسف عامری ، الاعلام بمناقب الاسلام ، ترجمة فارسی همراه با متن عربی ، ترجمة احمد شریعتی و حسین منوچهری ، ص ۲۰۴، تهران ۱۳۶۷ ش .۱۲. ↑ محمدبن یوسف عامری ، الاعلام بمناقب الاسلام ، ترجمة فارسی همراه با متن عربی ، ترجمة احمد شریعتی و حسین منوچهری ، ص ۲۰۴، ص ۲۰۴ـ۲۰۶، تهران ۱۳۶۷ ش .۱۳. ↑ احمدبن محمد مسکویه، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، ج۱، ص۱۲۳ـ۱۲۴، اصفهان: انتشارات مهدوی. ۱۴. ↑ احمدبن محمد مسکویه، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، ج۱، ص۱۲۸ـ۱۲۹، اصفهان: انتشارات مهدوی. ۱۵. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات،ج ۱، ص۴۴۲ ، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۱۶. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات،ج ۱، ص۴۵۴ ، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۱۷. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات ، ج ۱، ص ۴۴۱ـ۴۴۳، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۱۸. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات ، ج ۱، ص ۴۴۴ـ۴۴۶، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۱۹. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات ، ج ۱، ص ۴۴۵ـ۴۴۶، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۲۰. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات ، ج ۱، ص ۴۵۲، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۲۱. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات ، ج ۱، ص ۴۵۴، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۲۲. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات ، ج ۱، ص ۴۵۴، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۲۳. ↑ یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج۳، ص۷۵، چاپ هانری کوربن، چاپ حسین نصر، تهران ۱۳۸۰. ۲۴. ↑ یحیی بن حبش سهروردی، سه رساله از شیخ اشراق، ج۱، ص۸۲، چاپ نجفقلی حبیبی: کلمة التصوف، لاهور ۱۳۶۳. ۲۵. ↑ یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج۲، ص۲۴۷، چاپ هانری کوربن، چاپ حسین نصر، تهران ۱۳۸۰. ۲۶. ↑ یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج۳، ص۷۵، چاپ هانری کوربن، چاپ حسین نصر، تهران ۱۳۸۰. ۲۷. ↑ ابن شداد، النوادر السلطانیة و المحاسن الیوسفیة، ج۱، ص۱۰، او، سیرة صلاح الدین، چاپ جمال الدین شیال، مصر ۱۹۶۴. ۲۸. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، المبدأ والمعاد، ج۱، ص۴۹۴ـ۴۹۵، چاپ جلال الدین آشتیانی، تهران ۱۳۵۴. ۲۹. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، المبدأ والمعاد، ج۱، ص۴۹۶، چاپ جلال الدین آشتیانی، تهران ۱۳۵۴. ۳۰. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، المبدأ والمعاد، ج۱، ص۴۹۶ـ۴۹۷، چاپ جلال الدین آشتیانی، تهران ۱۳۵۴. ۳۱. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، المبدأ والمعاد، ج۱، ص۴۹۷ـ ۴۹۸، چاپ جلال الدین آشتیانی، تهران ۱۳۵۴. ۳۲. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، مفاتیح الغیب، ج۱، ص۶۸۷، با تعلیقات علی نوری، چاپ محمد خواجوی، تهران ۱۳۶۳. ۳۳. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، مفاتیح الغیب، ج۱، ص۶۸۸، با تعلیقات علی نوری، چاپ محمد خواجوی، تهران ۱۳۶۳. ۳۴. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، مفاتیح الغیب، ج۱، ص۶۹۰، با تعلیقات علی نوری، چاپ محمد خواجوی، تهران ۱۳۶۳. ۳۵. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، مفاتیح الغیب، ج۱، ص۶۹۲، با تعلیقات علی نوری، چاپ محمد خواجوی، تهران ۱۳۶۳. ۳۶. ↑ محمدحسین طباطبائی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج۲، ص۱۴۳، مقدمه و پاورقی بقلم مرتضی مطهری، تهران ۱۳۶۸ـ۱۳۷۰. ۳۷. ↑ محمدحسین طباطبائی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج۲، ص۱۳۸ـ۱۳۹، مقدمه و پاورقی بقلم مرتضی مطهری، تهران ۱۳۶۸ـ۱۳۷۰. ۳۸. ↑ محمدحسین طباطبائی، رسالة الولایة، ج۱، ص۶، موسسة اهل البیت، ۱۳۶۰. ۳۹. ↑ محمدحسین طباطبائی، ج۱، ص۶ـ۷، رسالة الولایة، موسسة اهل البیت، ۱۳۶۰. ۴۰. ↑ محمدحسین طباطبائی، ج۱، ص۱۵، رسالة الولایة، موسسة اهل البیت، ۱۳۶۰. ۴۱. ↑ محمدحسین طباطبائی، رسالة الولایة، ج۱، ص۲۱، موسسة اهل البیت، ۱۳۶۰. ۴۲. ↑ مرتضی مطهری ، فطرت ، ص ۲۴۲ـ۲۴۳، تهران ۱۳۷۰ ۴۳. ↑ مرتضی مطهری ، فطرت ، ص ۸۹ ـ۹۰، تهران ۱۳۷۰.۴۴. ↑ مرتضی مطهری، آشنائی با علوم اسلامی، ج ۳، ص ۱۲۴ـ ۱۲۵: اصول فقه ، فقه ، قم : صدرا۴۵. ↑ مرتضی مطهری ، ختم نبوت ، ص ۴۹ـ۵۲، تهران ۱۳۷۰
منبع
...
نگاه فلسفی به تکلیف، که نوعی بررسی تحلیلی و تأمل نظری در مبادی تکلیف و غایات آن است، امروزه از مسائل فلسفه فقه و حقوق شمرده می شود و در فلسفه فعل و فلسفه اخلاق و فلسفه سیاسی نیز به آن می پردازند، ولی از آن جا که در سنّت فلسفی مسلمانان این شاخه ها مستقلاً تحقق نیافته است، ناگزیر مباحثی از قبیل پیش فرضهای خداشناسی (مانند مولا بودن خداوند)، جهان شناسی (نظام عمل و جزای عالم)، انسان شناسی (مانند عبد بودن انسان، و فطری بودن تکالیف)، تکلیف و نیز تقسیم بندیهای گوناگون آن و لزوم تکلیف و حکمتها و غایات مترتب بر آن (بر آوردن نیازهای معنوی و دنیوی، پرورش استعدادهای اخلاقی و انسانی) را به طور پراکنده و در ضمن مباحث متنوع فلاسفه اسلامی باید جستجو کرد.
این مباحث عموماً در حکمت عملی و در پیوند با مباحث سیاسی و اخلاقی مطرح شده است.
بر خلاف کلام و فقه، در فلسفه اسلامی در باره اصطلاح تکلیف کمتر بحث شده اما شریعت و تشریع، نوامیس، احکام و فقه، در واقع کلید واژه هایی هستند که مبحث تکلیف را در خلال آن ها می توان یافت.
چون فقه در واقع نظامی از تکالیف ووظایف چهارگانه ای است که انسان در برابر خالق، خود، انسانهای دیگر و طبیعت دارد، علاوه بر این که موضوع فقه فعل مکلَّف می باشد، بعضاً فلاسفه در اثبات ضرورت نبوت هم به احکام و تکالیف تمسک کرده اند.
در این مقاله مسائل مرتبط با تکلیف از دیدگاه فلاسفه به ترتیب تاریخی و بررسی می شود.
ارتبط مسئله تکلیف با اوامر و نواهی
مسئله تکلیف با اوامر و نواهی واصطلاحاً با گزاره های انشایی مرتبط است و طبیعتاً در بخش حکمت نظری فلسفه اسلامی مجال مطرح شدن نیافته است، اما برخی حکمای مسلمان در حکمت عملی و در پیوند با مباحث سیاسی ـ اخلاقی، به طور حاشیه ای به مسئله تکلیف و جایگاه نظری و غایت و لزوم آن پرداخته اند.
← تکلیف در اندیشه فارابی
۱. ↑ محمدبن محمد فارابی، کتاب آراء اهل المدینة الفاضلة، ج۱، ص۱۰۵، چاپ البیر نصری نادر، بیروت ۱۹۸۲. ۲. ↑ محمدبن محمد فارابی، احصاء العلوم، ج۱، ص۱۰۷، ترجمة حسین خدیوجم، تهران ۱۳۶۴. ۳. ↑ محمدبن محمد فارابی، کتاب السیاسة المدینة الملقب بمبادی الموجودات، ج۱، ص۱۷۹ـ۱۸۰، چاپ فوزی متری بخار، بیروت ۱۹۹۳. ۴. ↑ محمدبن محمد فارابی، کتاب آراء اهل المدینة الفاضلة، ج۱، ص۱۲۹، چاپ البیر نصری نادر، بیروت ۱۹۸۲. ۵. ↑ محمدبن محمد فارابی، کتاب آراء اهل المدینة الفاضلة، ج۱، ص۱۲۹، چاپ البیر نصری نادر، بیروت ۱۹۸۲. ۶. ↑ رضا داوری، فارابی، ج۱، ص۱۶۳، تهران ۱۳۷۴. ۷. ↑ محمدبن یوسف عامری، السعادة و الاسعاد فی السیرة الانسانیة، ج۱، ص۵، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۳۶ ش. ۸. ↑ محمدبن یوسف عامری، السعادة و الاسعاد فی السیرة الانسانیة، ج۱، ص۶ـ۷، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۳۶ ش. ۹. ↑ محمدبن یوسف عامری، السعادة و الاسعاد فی السیرة الانسانیة، ج۱، ص۱۷۴، چاپ مجتبی مینوی، تهران ۱۳۳۶ ش. ۱۰. ↑ محمدبن یوسف عامری ، الاعلام بمناقب الاسلام ، ترجمة فارسی همراه با متن عربی ، ترجمة احمد شریعتی و حسین منوچهری ، ص ۱۸۴، تهران ۱۳۶۷ ش .۱۱. ↑ محمدبن یوسف عامری ، الاعلام بمناقب الاسلام ، ترجمة فارسی همراه با متن عربی ، ترجمة احمد شریعتی و حسین منوچهری ، ص ۲۰۴، تهران ۱۳۶۷ ش .۱۲. ↑ محمدبن یوسف عامری ، الاعلام بمناقب الاسلام ، ترجمة فارسی همراه با متن عربی ، ترجمة احمد شریعتی و حسین منوچهری ، ص ۲۰۴، ص ۲۰۴ـ۲۰۶، تهران ۱۳۶۷ ش .۱۳. ↑ احمدبن محمد مسکویه، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، ج۱، ص۱۲۳ـ۱۲۴، اصفهان: انتشارات مهدوی. ۱۴. ↑ احمدبن محمد مسکویه، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، ج۱، ص۱۲۸ـ۱۲۹، اصفهان: انتشارات مهدوی. ۱۵. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات،ج ۱، ص۴۴۲ ، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۱۶. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات،ج ۱، ص۴۵۴ ، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۱۷. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات ، ج ۱، ص ۴۴۱ـ۴۴۳، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۱۸. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات ، ج ۱، ص ۴۴۴ـ۴۴۶، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۱۹. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات ، ج ۱، ص ۴۴۵ـ۴۴۶، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۲۰. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات ، ج ۱، ص ۴۵۲، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۲۱. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات ، ج ۱، ص ۴۵۴، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۲۲. ↑ ابن سینا ، الشفاء، الهیات ، ج ۱، ص ۴۵۴، چاپ ابراهیم مدکور، جورج شحاته قنواتی ، و سعید زاید، قاهره ۱۳۸۰/۱۹۶۰، چاپ افست قم ۱۴۰۴.۲۳. ↑ یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج۳، ص۷۵، چاپ هانری کوربن، چاپ حسین نصر، تهران ۱۳۸۰. ۲۴. ↑ یحیی بن حبش سهروردی، سه رساله از شیخ اشراق، ج۱، ص۸۲، چاپ نجفقلی حبیبی: کلمة التصوف، لاهور ۱۳۶۳. ۲۵. ↑ یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج۲، ص۲۴۷، چاپ هانری کوربن، چاپ حسین نصر، تهران ۱۳۸۰. ۲۶. ↑ یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج۳، ص۷۵، چاپ هانری کوربن، چاپ حسین نصر، تهران ۱۳۸۰. ۲۷. ↑ ابن شداد، النوادر السلطانیة و المحاسن الیوسفیة، ج۱، ص۱۰، او، سیرة صلاح الدین، چاپ جمال الدین شیال، مصر ۱۹۶۴. ۲۸. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، المبدأ والمعاد، ج۱، ص۴۹۴ـ۴۹۵، چاپ جلال الدین آشتیانی، تهران ۱۳۵۴. ۲۹. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، المبدأ والمعاد، ج۱، ص۴۹۶، چاپ جلال الدین آشتیانی، تهران ۱۳۵۴. ۳۰. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، المبدأ والمعاد، ج۱، ص۴۹۶ـ۴۹۷، چاپ جلال الدین آشتیانی، تهران ۱۳۵۴. ۳۱. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، المبدأ والمعاد، ج۱، ص۴۹۷ـ ۴۹۸، چاپ جلال الدین آشتیانی، تهران ۱۳۵۴. ۳۲. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، مفاتیح الغیب، ج۱، ص۶۸۷، با تعلیقات علی نوری، چاپ محمد خواجوی، تهران ۱۳۶۳. ۳۳. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، مفاتیح الغیب، ج۱، ص۶۸۸، با تعلیقات علی نوری، چاپ محمد خواجوی، تهران ۱۳۶۳. ۳۴. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، مفاتیح الغیب، ج۱، ص۶۹۰، با تعلیقات علی نوری، چاپ محمد خواجوی، تهران ۱۳۶۳. ۳۵. ↑ محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، مفاتیح الغیب، ج۱، ص۶۹۲، با تعلیقات علی نوری، چاپ محمد خواجوی، تهران ۱۳۶۳. ۳۶. ↑ محمدحسین طباطبائی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج۲، ص۱۴۳، مقدمه و پاورقی بقلم مرتضی مطهری، تهران ۱۳۶۸ـ۱۳۷۰. ۳۷. ↑ محمدحسین طباطبائی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج۲، ص۱۳۸ـ۱۳۹، مقدمه و پاورقی بقلم مرتضی مطهری، تهران ۱۳۶۸ـ۱۳۷۰. ۳۸. ↑ محمدحسین طباطبائی، رسالة الولایة، ج۱، ص۶، موسسة اهل البیت، ۱۳۶۰. ۳۹. ↑ محمدحسین طباطبائی، ج۱، ص۶ـ۷، رسالة الولایة، موسسة اهل البیت، ۱۳۶۰. ۴۰. ↑ محمدحسین طباطبائی، ج۱، ص۱۵، رسالة الولایة، موسسة اهل البیت، ۱۳۶۰. ۴۱. ↑ محمدحسین طباطبائی، رسالة الولایة، ج۱، ص۲۱، موسسة اهل البیت، ۱۳۶۰. ۴۲. ↑ مرتضی مطهری ، فطرت ، ص ۲۴۲ـ۲۴۳، تهران ۱۳۷۰ ۴۳. ↑ مرتضی مطهری ، فطرت ، ص ۸۹ ـ۹۰، تهران ۱۳۷۰.۴۴. ↑ مرتضی مطهری، آشنائی با علوم اسلامی، ج ۳، ص ۱۲۴ـ ۱۲۵: اصول فقه ، فقه ، قم : صدرا۴۵. ↑ مرتضی مطهری ، ختم نبوت ، ص ۴۹ـ۵۲، تهران ۱۳۷۰
منبع
...
wikifeqh: تکلیف_فلسفی