تفسیر نعمانی

[ویکی فقه] تفسیر نعمانی، رساله ای در علوم قرآنی با نگاه شیعی که در قرون اخیر با این نام شهرت یافته است و این تفسیر، تفسیری روایی منسوب به ابوعبدالله محمد بن ابراهیم نعمانی معروف به ابن ابی زینب، متکلم و محدّث و مفسر امامی اوایل قرن چهارم می باشد.
این رساله در مجموعه بحار الانوار به طور کامل با این عنوان درج شده است: «آن چه از امام علی (علیه السلام) در باره اقسام و انواع آیات قرآن و تفسیر بعضی از آیات آن به روایت نعمانی نقل شده است». و بعدها چند بار با همین عنوان یا با عنوان المحکم و المتشابه سیدمرتضی به چاپ رسیده است. برخلاف نام تفسیر که بر این رساله نهاده شده، مباحث مطرح شده در آن بیش تر شامل موضوعات علوم قرآنی، اصول فقه و برخی مباحث کلامی است. تفسیر نعمانی، تفسیر به معنای رایج کلمه نیست که به تفسیر تمام آیات قرآن بپردازد، بلکه نوعی تقسیم بندی موضوعی آیات قرآن است. در این تفسیر، حدود شصت موضوع قرآنی به صورت گفتگو میان امام و راوی مطرح، و بیش از پانصد آیه توضیح داده شده است. در کتاب های رجالی و فهرست ها تا زمان ابن شهر آشوب (د ۵۸۸ق/۱۱۹۲م) اثری از کتاب تفسیر در میان آثار و تألیفات نعمانی (زنده در نیمه دوم سدۀ ۴ق) به چشم نمی خورد و این تنها ابن شهر آشوب است که در بخش مشهوران به کنیه در ذیل نام ابوعبدالله محمد بن ابراهیم از کتابی با عنوان تفسیر القرآن لاهل البیت (علیهم السلام) یاد می کند. در تبیین این امر می توان به این موضوع اشاره کرد که نعمانی سال های پایانی عمر را در شامات گذرانده، و در آن جا درگذشته است و ابن شهر آشوب که ظاهراً تألیف خود را در حله به پایان رسانیده ، به آثاری از نعمانی که در اواخر حیات در شام تألیف نموده، دسترسی نداشته است. ذکر روایتی به نقل از کتاب تفسیر نوشته نعمانی در رساله مشهور به تفسیر نعمانی نیز می تواند قرینه دیگری بر وجود این کتاب باشد. به ویژه نعمانی این روایت را از ابن عقده (د ۳۶۸ق/۹۷۹م) نقل نموده که استاد وی بوده است و در کتاب الغیبة نیز از وی بسیار نقل روایت می نماید. به هر روی اگرچه بتوان وجود کتاب تفسیر اثر نعمانی را اثبات کرد، اما رساله موجود با آن تفسیر متفاوت است و تنها یک روایت از آن کتاب در آن نقل شده، و همین امر موجب انتساب همه رساله به نعمانی گشته است.
مقدمه رساله
رساله با مقدمه ای در فضیلت و جایگاه قرآن کریم و ضرورت رجوع به اهل بیت (علیهم السلام) برای فهم و تفسیر صحیح آیات الاهی آغاز می شود. پس از این مقدمه، روایتی از امیرالمؤمنین (علیه السلام) ذکر می گردد که آیات قرآن را به ۷ قسم تقسیم می نماید و به دنبال این روایت اقسام دیگری می آید که تقریباً فهرست مطالب مطرح شده در متن رساله است و به ۶۰ مبحث می رسد. از جمله این مباحث می توان به موضوعاتی چون ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، عام و خاص، تحریف، رد برخی نظرات در باب ایمان و کفر و زیادت و نقصان آن، رد بر ثنویان و زندیقان، رد بر یهود و نصارا و رد بر قائلان به رأی و قیاس اشاره کرد. پس از ذکر این فهرست، بیان می شود که شیعیان در هنگام فراغت به نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمده، درباره این موضوعات از ایشان پرسش می کردند و این رساله درواقع پاسخ های آن حضرت به این پرسش هاست. در جای جای رساله نیز به موضوع پرسش و پاسخ اشاره می شود. با وجود تلاش مؤلف برای انتساب متن به امیرالمؤمنین (علیه السلام) و بازگو نمودن آن از زبان ایشان، وجود مباحث بسیاری در این رساله که به دوره های بعدی بازمی گردد، این انتساب را با تردید مواجه می سازد. از جمله این مباحث می توان به موضوعاتی همچون زیادت و نقصان ایمان و کفر، نقد اجتهاد و قیاس و نقد آراء معتزله اشاره نمود.
← نسخه بحارالانوار
در سلسله سند نقل نعمانی، رجال شناسان امامیه به همه راویان این حدیث مفصل، جز علی بن ابی حمزه بطائنی و پسرش حسن، اعتماد دارند. رجال مذکور در نقل شیخ طوسی ، همان رجال مذکور در نقل نعمانی هستند و در نقل ابن قولویه از سعد بن عبداللّه اشعری، روایت سعد از استادانش با تعبیر «روی مشایخنا عن اصحابنا» ذکر شده و از این نظر مرسل است. این ها عواملی است که روایت تفسیر نعمانی را تاکنون در شمار روایات صحیح بی خدشه قرار نداده است.
دوران رواج این رساله
...

[ویکی شیعه] تَفْسیرِ نُعْمانی، نوشته ای در علوم قرآنی با نگاه شیعی، منسوب به ابوعبدالله محمد بن ابراهیم نعمانی (متوفی ۳۶۰ق /۹۷۱م). در انتساب این رساله به نعمانی تردیدهایی وجود دارد. این نوشته گاهی با عنوان رساله المحکم و المتشابه سید مرتضی به چاپ رسیده است. مباحث مطرح شده در این رساله بیشتر شامل موضوعات علوم قرآنی، اصول فقه و برخی مباحث کلامی است.
بر خلاف نام تفسیر که بر این رساله نهاده شده، مباحث مطرح شده در آن بیشتر شامل موضوعات علوم قرآنی، اصول فقه و برخی مباحث کلامی است.
رساله با مقدمه ای در فضیلت و جایگاه قرآن کریم و ضرورت رجوع به اهل بیت (ع) برای فهم و تفسیر صحیح آیات الهی آغاز می شود. پس از این مقدمه، روایتی از امیرالمؤمنین (ع) ذکر می گردد که آیات قرآن را به هفت قسم تقسیم می نماید و به دنبال این روایت اقسام دیگری می آید که تقریباً فهرست مطالب مطرح شده در متن رساله است و به ۶۰ مبحث می رسد.

[ویکی اهل البیت] تَفْسیرِ نُعْمانی، رساله ای در علوم قرآنی با نگاه شیعی که در قرون اخیر با این نام شهرت یافته است. این رساله در مجموعه بحارالانوار به طور کامل درج شده و بعدها چند بار با همین عنوان یا با عنوان المحکم و المتشابه سید مرتضی به چاپ رسیده است.
برخلاف نام تفسیر که بر این رساله نهاده شده، مباحث مطرح شده در آن بیشتر شامل موضوعات علوم قرآنی، اصول فقه و برخی مباحث کلامی است.
در کتابهای رجالی و فهرست ها تا زمان ابن شهر آشوب (د 588ق/1192م) اثری از کتاب تفسیر در میان آثار و تألیفات نعمانی (زنده در نیمه دوم سده 4ق) به چشم نمی خورد و این تنها ابن شهر آشوب است که در بخش مشهوران به کنیه در ذیل نام ابوعبدالله محمد بن ابراهیم از کتابی با عنوان تفسیرالقرآن لاهل البیت علیهم السلام یاد می کند.(ص 168)
در تبیین این امر می توان به این موضوع اشاره کرد که نعمانی سالهای پایانی عمر را در شامات گذرانده و در آنجا درگذشته است (نجاشی، 383) و ابن شهر آشوب که ظاهراً تألیف خود را در حله به پایان رسانیده، به آثاری از نعمانی که در اواخر حیات در شام تألیف نموده، دسترسی نداشته است.
ذکر روایتی به نقل از کتاب تفسیر نوشته نعمانی در رساله مشهور به «تفسیر نعمانی» (ص3) نیز می تواند قرینه دیگری بر وجود این کتاب باشد. به ویژه نعمانی این روایت را از ابن عقده (د 368ق/979م) نقل نموده که استاد وی بوده است و در کتاب الغیبة نیز از وی بسیار نقل روایت می نماید.(برای نمونه، نک‍: ص 27، 34، 35، جم‍)
به هر روی اگرچه بتوان وجود کتاب تفسیر اثر نعمانی را اثبات کرد، اما رساله موجود با آن تفسیر متفاوت است و تنها یک روایت از آن کتاب در آن نقل شده و همین امر موجب انتساب همه رساله به نعمانی گشته است.
رساله با مقدمه ای در فضیلت و جایگاه قرآن کریم و ضرورت رجوع به اهل بیت علیهم السلام برای فهم و تفسیر صحیح آیات الاهی آغاز می شود. پس از این مقدمه، روایتی از امیرالمؤمنین علیه السلام ذکر می گردد که آیات قرآن را به 7 قسم تقسیم می نماید و به دنبال این روایت اقسام دیگری می آید که تقریباً فهرست مطالب مطرح شده در متن رساله است و به 60 مبحث می رسد.