تفسیر بیضاوی

[ویکی فقه] تفسیر بیضاوی، از تفاسیر مختصر و بسیار مشهور از سده ۸ق/۱۴م، تألیف ناصرالدین عبدالله بن عمر بیضاوی است.
نام اصلی این اثر چنان که در مقدمه مؤلف آمده، انوارالتنزیل و اسرارالتأویل است. این تفسیر که به اتفاق آراء اهل نظر در میان تفاسیر کم حجم قرآن کریم از محققانه ترین تفسیرها ست و سالیان دراز یکی از کتاب های درسی مجامع دینی بوده است. گزیده گویی، اجتناب از بحث های استطرادی و دقت فراوان در تبیین مباحث، از ویژگی های این تفسیر است. در طبقه بندی تفاسیر اهل سنت، تفسیر بیضاوی از جمله تفاسیر به رأی ممدوح به شمار می آید. این کتاب در حقیقت، در برابر کشاف زمخشری به نگارش درآمده، و گرایش به فکر اشعری از نکات بارز این تفسیر است. مطالب تفسیر بیش تر برگرفته از کشاف زمخشری و تفسیر کبیر فخرالدین رازی است. تفسیر بیضاوی همواره در حوزه ها و مدارس علمیه اهل سنت ایران، مصر، هند، افغانستان، عثمانی و مغرب مورد توجه بوده و هم اکنون نیز در بسیاری از مدارس متن درسی است. این تفسیر علاوه بر تأثیر بر مفسران و دانشمندان متأخر از بیضاوی، در میان معاصران او نیز نسبتاً پراهمیت و نفوذ بوده است. یکی از این نمونه ها، تأثیر آن بر مدارک التنزیل و حقائق التأویل نسفی (وفات ۷۰۱) است.
انگیزه نگارش
درباره انگیزه نگارش تفسیر بیضاوی باید گفت که مؤلف در مقدمه کوتاهی دیدگاه خود را نسبت به علم تفسیر، دانش های مورد نیاز برای مفسران و انگیزه نگارش اثر خویش اظهار می دارد. او که گرانمایه ترین و شریف ترین علوم را علم تفسیر می شمارد، بر آن است که رأس و رئیس همه علوم دینی و اساس و مبنای قواعد شرع، تفسیر است و تأکید می ورزد که سزاوار نیست کسی به آن دست یازد و به بحث در این مقام بپردازد، مگر آن که در اصول و فروع معارف دینی، چیره دست، و در علوم مربوط به زبان عربی و فنون و صناعات ادبی سرآمد باشد. بر پایه یادکرد مؤلف در مقدمه، وی کوشش داشته است تا چکیده زلال اندیشه بزرگان صحابه و تابعین را در کنار نکات ارزنده و لطایف تفسیری از خود و فاضلان متأخر و محققان بزرگ گرد هم آورد.
ترتیب مطالب
در باب چگونگی ترتیب مطالب در تفسیر بیضاوی باید گفت که روش مؤلف در پرداختن به آیات و سوره ها چنین است که در آغاز هر سوره ابتدا نام سوره و سپس مکی یا مدنی بودن آن و نیز شمار آیات هر سوره را ذکر می کند. وی گاه به بیان اختلاف مکی یا مدنی بودن آیاتی از یک سوره، یا بیان اختلاف در شمارش آیات یک سوره می پردازد. بیضاوی تنها در ۵ مورد به ذکر نام های دیگر سوره ها می پردازد. آن ۵ مورد عبارت است از سوره های فاتحةالکتاب، توبه، یس، محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) و ملک.
دقایق زبانی و ادبی
...

[ویکی اهل البیت] ذهبی در تفسیر و مفسران (ج1، ص305) می گوید: تفسیر بیضاوی به نام انوارالتنزیل و اسرارالتاویل از نظر حجم تفسیری متوسط است که مفسر در آن بین تفسیر و تاویل جمع نموده و آن را بر مبنای اصول و قواعد مذهب اهل سنت بنا نهاده است.
این تفسیر در واقع خلاصه تفسیر کشاف زمخشری است با این تفاوت که زمخشری معتزلی است ولی بیضاوی اشعری می باشد.
روش تفسیری بیضاوی تابع روش تفسیری زمخشری است به این گونه که در پایان هر سوره حدیثی در فضیلت قرائت سوره و ثواب و پاداش برای قاری و خواننده آن بیان کرده که البته این گونه احادیث می بایست مورد نقد و بررسی بیضاوی قرار می گرفت که متاسفانه این کار نشده و وی به تبع زمخشری این روایات را نقل نموده است.
استاد معرفت گوید: این تفسیر دارای سبکی لطیف، عباراتی ظریف و قدرت بیانی شگفت است و به همین علت بسیاری از مفسران از جمله فیض کاشانی در تفسیر صافی بر آن تکیه کرده اند.
بیضاوی در مسایل و نکات معضل و مشکل مربوط به آیات، نظریات دقیقی دارد. وی از تفسیر کبیر فخررازی و تفسیر مفردات راغب اصفهانی بهره گرفته و پاره ای اقوال و آراء صحابه و تابعان را نیز در آن آورده است. البته در تفسیر آنان از خرد و اندیشه هم استمداد جسته و نکات جالب و زیبا و استنباطات دقیقی را در ضمن آنها بیان کرده است.
به قرائت های مختلف توجه نشان داده و موارد شاذ را هم می آورد و بدون تفصیل و با اختصار به مسایل نحوی نیز می پردازد. همچنین در تفسیر آیات الاحکام بعضی از مسایل فقهی را نیز بیان می کند، بدون آن که سخن به درازا بکشد.
امتیاز برجسته تفسیر بیضاوی این است که اخبار و روایات اسرائیلی را - جز اندکی - نیاورده است و گاهی هم که روایتی می آورد، در آغاز روایت می گوید: «گفته اند» یا «روایت کرده اند» به این دلیل که می خواهد ضعف روایت را بر خواننده روشن سازد.

[ویکی فقه] تفسیر بیضاوی (کتاب). تفسیر بیضاوی، از تفاسیر مختصر و بسیار مشهور، تألیف ناصرالدین عبدالله بن عمر بیضاوی قاضی، فقیه شافعی، مفسر و متکلم اشعری در سده های ۷ و ۸ ق/۱۳ و ۱۴م است.نام اصلی این اثر چنان که در مقدمه مؤلف آمده، انوار التنزیل و اسرار التأویل است. این تفسیر به اتفاق آراء اهل نظر در میان تفاسیر کم حجم قرآن کریم از محققانه ترین تفسیرها، و سالیان دراز یکی از کتاب های درسی مجامع دینی بوده است. این تفسیر، دارای سبکی لطیف، عباراتی ظریف و قدرت بیانی شگفت است و به همین علت بسیاری از مفسران بر آن تکیه کرده اند. این تفسیر علاوه بر تأثیر بر مفسران و دانشمندان متأخر از بیضاوی، در میان معاصران او نیز نسبتاً پراهمیت و نفوذ بوده است.
تفسیر بیضاوی اثر قاضی ناصر الدین ابوالخیر، عبدالله بن عمر بن محمدعلی بیضاوی شافعی است؛ منسوب به بیضاء که شهر معروفی در فارس بود و تا شیراز هشت فرسخ فاصله داشت. وی سمت قضاوت شیراز را برعهده گرفت و در سمت خود برجسته، دقیق و خیر بود و بر طبق گفته سبکی در سال ۶۸۵ درگذشت.وی تالیفات ارزشمندی دارد که مهمترین آنها، همین تفسیر است که آن را بر اساس تفسیر کشاف زمخشری نوشته است.
معرفی اجمالی کتاب
نام اصلی این اثر چنان که در مقدمه مؤلف آمده، انوارالتنزیل و اسرارالتأویل است. این تفسیر که به اتفاق آراء اهل نظر در میان تفاسیر کم حجم قرآن کریم از محققانه ترین تفسیرهاست و سالیان دراز یکی از کتاب های درسی مجامع دینی بوده است. گزیده گویی، اجتناب از بحث های استطرادی و دقت فراوان در تبیین مباحث، از ویژگی های این تفسیر است. در طبقه بندی تفاسیر اهل سنت، تفسیر بیضاوی از جمله تفاسیر به رأی ممدوح به شمار می آید. این کتاب در حقیقت، در برابر کشاف زمخشری به نگارش درآمده، و گرایش به فکر اشعری از نکات بارز این تفسیر است. مطالب تفسیر بیش تر برگرفته از کشاف زمخشری و تفسیر کبیر فخرالدین رازی است. تفسیر بیضاوی همواره در حوزه ها و مدارس علمیه اهل سنت ایران، مصر، هند، افغانستان، عثمانی و مغرب مورد توجه بوده
ابن عاشور، محمدفاضل، التفسیر و رجاله، ج۱، ص۱۰۵ـ۱۰۶، تونس ۱۹۶۶.
درباره انگیزه نگارش تفسیر بیضاوی باید گفت که مؤلف در مقدمه کوتاهی دیدگاه خود را نسبت به علم تفسیر، دانش های مورد نیاز برای مفسران و انگیزه نگارش اثر خویش اظهار می دارد. او که گرانمایه ترین و شریف ترین علوم را علم تفسیر می شمارد، بر آن است که رأس و رئیس همه علوم دینی و اساس و مبنای قواعد شرع، تفسیر است و تأکید می ورزد که سزاوار نیست کسی به آن دست یازد و به بحث در این مقام بپردازد، مگر آن که در اصول و فروع معارف دینی، چیره دست، و در علوم مربوط به زبان عربی و فنون و صناعات ادبی سرآمد باشد. بر پایه یادکرد مؤلف در مقدمه، وی کوشش داشته است تا چکیده زلال اندیشه بزرگان صحابه و تابعین را در کنار نکات ارزنده و لطایف تفسیری از خود و فاضلان متأخر و محققان بزرگ گرد هم آورد.
بیضاوی، عبدالله، تفسیر، ج۱، ص۳-۴، بیروت، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
...

رجوع شود به:انوارالتنزیل و اسرارالتاویل