[ویکی فقه] تفاوت در فضل خدا (قرآن). فضل الهی در جای جای کائنات جاری و ساری است.
تفاوت خوراکیها، نمود فضل الهی است.«وفی الارض قطع متجـورت وجنـت من اعنـب وزرع ونخیل صنوان وغیر صنوان یسقی بماء وحد ونفضل بعضها علی بعض فی الاکل ان فی ذلک لایـت لقوم یعقلون؛ و در روی زمین، قطعاتی در کنار هم قرار دارد که با هم متفاوتند؛ و (نیز) باغهایی از انگور و زراعت و نخلها، (و درختان میوه گوناگون) که گاه بر یک پایه می رویند و گاه بر دو پایه؛ (و عجیب تر آنکه) همه آنها از یک آب سیراب می شوند! و با این حال، بعضی از آنها را از جهت میوه بر دیگری برتری می دهیم؛ در اینها نشانه هایی است برای گروهی که عقل خویش را به کار می گیرند».
تفاوت در برخورداری از فضل الهی
انبیاء، در برخورداری از تفضلات الهی متفاوت بودند.«تلک الرسل فضلنا بعضهم علی بعض منهم من کلم الله ورفع بعضهم درجـت وءاتینا عیسی ابن مریم البینـت وایدنـه بروح القدس...؛ بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم؛ برخی از آنها، خدا با او سخن می گفت؛ و بعضی را درجاتی برتر داد؛ و به عیسی بن مریم، نشانه های روشن دادیم؛ و او را با روح القدس تأیید نمودیم».این آیه اشاره ای به درجات انبیاء و مراتب آنها و گوشه ای از رسالت آنها در جامعه انسانی می کند. انسانها، در برخورداری از فضل خدا متفاوت هستند.«ولا تتمنوا ما فضل الله به بعضکم علی بعض للرجال نصیب مما اکتسبوا وللنساء نصیب مما اکتسبن...؛ برتریهایی را که خداوند برای بعضی از شما بر بعضی دیگر قرار داده آرزو نکنید! (این تفاوتهای طبیعی و حقوقی، برای حفظ نظام زندگی شما، و بر طبق عدالت است. ولی با این حال،) مردان نصیبی از آنچه به دست می آورند دارند، و زنان نیز نصیبی؛ (و نباید حقوق هیچ یک پایمال گردد). و از فضل (و رحمت و برکت) خدا، برای رفع تنگناها طلب کنید! و خداوند به هر چیز داناست».«الرجال قومون علی النساء بما فضل الله بعضهم علی بعض وبما انفقوا من امولهم...؛ مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، بخاطر برتریهایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است، و بخاطر انفاقهایی که از اموالشان (در مورد زنان) می کنند...».«والله فضل بعضکم علی بعض فی الرزق فما الذین فضلوا برادی رزقهم علی ما ملکت ایمـنهم فهم فیه سواء افبنعمة الله یجحدون؛ خداوند بعضی از شما را بر بعضی دیگر از نظر روزی برتری داد (چرا که استعدادها و تلاشهایتان متفاوت است)! اما آنها که برتری داده شده اند، حاضر نیستند از روزی خود به بردگانشان بدهند و همگی در آن مساوی گردند؛ آیا آنان نعمت خدا را انکار می نمایند (که شکر او را ادا نمی کنند)».خداوند بعضی از مردم را در رزق و دارایی بر بعضی دیگر برتری داده، و رزق آن چیزی است که مایه بقاء زندگی است . «کلا نمد هـؤلاء وهـؤلاء من عطـاء ربک وما کان عطـاء ربک محظورا• انظر کیف فضلنا بعضهم علی بعض وللاخرة اکبر درجـت واکبر تفضیلا؛ هر یک از این دو گروه را از عطای پروردگارت، بهره و کمک می دهیم؛ و عطای پروردگارت هرگز (از کسی) منع نشده است• ببین چگونه بعضی را (در دنیا بخاطر تلاششان) بر بعضی دیگر برتری بخشیده ایم؛ درجات آخرت و برتریهایش، از این هم بیشتر است».«وربک اعلم بمن فی السمـوت والارض ولقد فضلنا بعض النبیین علی بعض وءاتینا داوود زبورا؛ پروردگار تو، از حال همه کسانی که در آسمانها و زمین هستند، آگاهتر است؛ و (اگر تو را بر دیگران برتری دادیم، بخاطر شایستگی توست،) ما بعضی از پیامبران را بر بعضی دیگر برتری دادیم؛ و به داوود، زبور بخشیدیم».«ولقد ءاتینا داوود وسلیمـن علمـا وقالا الحمد لله الذی فضلنا علی کثیر من عباده المؤمنین؛ و ما به داوود و سلیمان، دانشی عظیم دادیم؛ و آنان گفتند: ستایش از آن خداوندی است که ما را بر بسیاری از بندگان مؤمنش برتری بخشید».
مشیت خدا
تفاوت آدمیان، در بهره مندی از فضل خدا، برخاسته از مشیت اوست.«... قل ان الهدی هدی الله ان یؤتی احد مثل ما اوتیتم او یحاجوکم عند ربکم قل ان الفضل بید الله یؤتیه من یشاء والله وسع علیم• یختص برحمته من یشاء والله ذو الفضل العظیم؛ و جز به کسی که از آیین شما پیروی می کند، (واقعا) ایمان نیاورید بگو: هدایت، هدایت الهی است! (و این توطئه شما، در برابر آن بی اثر است) (سپس اضافه کردند: تصور نکنید) به کسی همانند شما (کتاب آسمانی) داده می شود، یا اینکه می توانند در پیشگاه پروردگارتان، با شما بحث و گفتگو کنند، (بلکه نبوت و منطق، هر دو نزد شماست! ) » بگو: «فضل (و موهبت نبوت و عقل و منطق، در انحصار کسی نیست؛ بلکه) به دست خداست؛ و به هر کس بخواهد (و شایسته بداند،) می دهد؛ و خداوند، واسع (دارای مواهب گسترده) و آگاه (از موارد شایسته آن) است• هر کس را بخواهد، ویژه رحمت خود می کند؛ و خداوند، دارای مواهب عظیم است».«.. ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء والله وسع علیم؛ آنها که ایمان آورده اند می گویند: آیا این (منافقان) همانها هستند که با نهایت تأکید سوگند یاد کردند که با شما هستند؟! (چرا کارشان به اینجا رسید؟!) (آری،) اعمالشان نابود گشت، و زیانکار شدند».(بدست آوردن این امتیازات، (علاوه بر کوشش انسان) مرهون فضل الهی است که به هر کس بخواهد و شایسته ببیند میدهد.) «.. وان خفتم عیلة فسوف یغنیکم الله من فضله ان شاء ان الله علیم حکیم؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! مشرکان ناپاکند؛ پس نباید بعد از امسال، نزدیک مسجدالحرام شوند! و اگر از فقر می ترسید، خداوند هرگاه بخواهد، شما را به کرمش بی نیاز می سازد؛ (و از راه دیگر جبران می کند؛) خداوند دانا و حکیم است».«.. وان یردک بخیر فلا راد لفضله یصیب به من یشاء من عباده...؛ و اگر خداوند، (برای امتحان یا کیفر گناه،) زیانی به تو رساند، هیچ کس جز او آن را برطرف نمی سازد؛ و اگر اراده خیری برای تو کند، هیچ کس مانع فضل او نخواهد شد! آنرا به هر کس از بندگانش بخواهد می رساند؛ و او غفور و رحیم است».رجال لا تلهیهم تجـرة ولا بیع عن ذکر الله واقام الصلوة وایتاء الزکوة یخافون یومـا تتقلب فیه القلوب والابصـر• لیجزیهم الله احسن ما عملوا ویزیدهم من فضله والله یرزق من یشاء بغیر حساب. . «.. ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء والله ذو الفضل العظیم؛ به پیش تازید برای رسیدن به مغفرت پروردگارتان و بهشتی که پهنه آن مانند پهنه آسمان و زمین است و برای کسانی که به خدا و رسولانش ایمان آورده اند؛ آماده شده است، این فضل خداوند است که به هر کس بخواهد می دهد؛ و خداوند صاحب فضل عظیم است».«یـایها الذین ءامنوا اتقوا الله وءامنوا برسوله یؤتکم کفلین من رحمته ویجعل لکم نورا تمشون به ویغفر لکم والله غفور رحیم• لئلا یعلم اهل الکتـب الا یقدرون علی شیء من فضل الله وان الفضل بید الله یؤتیه من یشاء والله ذو الفضل العظیم؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! تقوای الهی پیشه کنید و به رسولش ایمان بیاورید تا دو سهم از رحمتش به شما ببخشد و برای شما نوری قرار دهد که با آن (در میان مردم و در مسیر زندگی خود) راه بروید و گناهان شما را ببخشد؛ و خداوند غفور و رحیم است• تا اهل کتاب بدانند که قادر بر چیزی از فضل خدا نیستند، و تمام فضل (و رحمت) به دست اوست، به هر کس بخواهد آن را می بخشد؛ و خداوند دارای فضل عظیم است».«ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء والله ذو الفضل العظیم؛ این فضل خداست که به هر کس بخواهد (و شایسته بداند) می بخشد؛ و خداوند صاحب فضل عظیم است». تعبیر" من یشاء" (هر کس را بخواهد) مفهومش این نیست که خدا بی حساب، فضل و مرحمت خود را به کسی می دهد، بلکه مشیت در اینجا توأم با حکمت است .
تفاوت خوراکیها، نمود فضل الهی است.«وفی الارض قطع متجـورت وجنـت من اعنـب وزرع ونخیل صنوان وغیر صنوان یسقی بماء وحد ونفضل بعضها علی بعض فی الاکل ان فی ذلک لایـت لقوم یعقلون؛ و در روی زمین، قطعاتی در کنار هم قرار دارد که با هم متفاوتند؛ و (نیز) باغهایی از انگور و زراعت و نخلها، (و درختان میوه گوناگون) که گاه بر یک پایه می رویند و گاه بر دو پایه؛ (و عجیب تر آنکه) همه آنها از یک آب سیراب می شوند! و با این حال، بعضی از آنها را از جهت میوه بر دیگری برتری می دهیم؛ در اینها نشانه هایی است برای گروهی که عقل خویش را به کار می گیرند».
تفاوت در برخورداری از فضل الهی
انبیاء، در برخورداری از تفضلات الهی متفاوت بودند.«تلک الرسل فضلنا بعضهم علی بعض منهم من کلم الله ورفع بعضهم درجـت وءاتینا عیسی ابن مریم البینـت وایدنـه بروح القدس...؛ بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم؛ برخی از آنها، خدا با او سخن می گفت؛ و بعضی را درجاتی برتر داد؛ و به عیسی بن مریم، نشانه های روشن دادیم؛ و او را با روح القدس تأیید نمودیم».این آیه اشاره ای به درجات انبیاء و مراتب آنها و گوشه ای از رسالت آنها در جامعه انسانی می کند. انسانها، در برخورداری از فضل خدا متفاوت هستند.«ولا تتمنوا ما فضل الله به بعضکم علی بعض للرجال نصیب مما اکتسبوا وللنساء نصیب مما اکتسبن...؛ برتریهایی را که خداوند برای بعضی از شما بر بعضی دیگر قرار داده آرزو نکنید! (این تفاوتهای طبیعی و حقوقی، برای حفظ نظام زندگی شما، و بر طبق عدالت است. ولی با این حال،) مردان نصیبی از آنچه به دست می آورند دارند، و زنان نیز نصیبی؛ (و نباید حقوق هیچ یک پایمال گردد). و از فضل (و رحمت و برکت) خدا، برای رفع تنگناها طلب کنید! و خداوند به هر چیز داناست».«الرجال قومون علی النساء بما فضل الله بعضهم علی بعض وبما انفقوا من امولهم...؛ مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، بخاطر برتریهایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است، و بخاطر انفاقهایی که از اموالشان (در مورد زنان) می کنند...».«والله فضل بعضکم علی بعض فی الرزق فما الذین فضلوا برادی رزقهم علی ما ملکت ایمـنهم فهم فیه سواء افبنعمة الله یجحدون؛ خداوند بعضی از شما را بر بعضی دیگر از نظر روزی برتری داد (چرا که استعدادها و تلاشهایتان متفاوت است)! اما آنها که برتری داده شده اند، حاضر نیستند از روزی خود به بردگانشان بدهند و همگی در آن مساوی گردند؛ آیا آنان نعمت خدا را انکار می نمایند (که شکر او را ادا نمی کنند)».خداوند بعضی از مردم را در رزق و دارایی بر بعضی دیگر برتری داده، و رزق آن چیزی است که مایه بقاء زندگی است . «کلا نمد هـؤلاء وهـؤلاء من عطـاء ربک وما کان عطـاء ربک محظورا• انظر کیف فضلنا بعضهم علی بعض وللاخرة اکبر درجـت واکبر تفضیلا؛ هر یک از این دو گروه را از عطای پروردگارت، بهره و کمک می دهیم؛ و عطای پروردگارت هرگز (از کسی) منع نشده است• ببین چگونه بعضی را (در دنیا بخاطر تلاششان) بر بعضی دیگر برتری بخشیده ایم؛ درجات آخرت و برتریهایش، از این هم بیشتر است».«وربک اعلم بمن فی السمـوت والارض ولقد فضلنا بعض النبیین علی بعض وءاتینا داوود زبورا؛ پروردگار تو، از حال همه کسانی که در آسمانها و زمین هستند، آگاهتر است؛ و (اگر تو را بر دیگران برتری دادیم، بخاطر شایستگی توست،) ما بعضی از پیامبران را بر بعضی دیگر برتری دادیم؛ و به داوود، زبور بخشیدیم».«ولقد ءاتینا داوود وسلیمـن علمـا وقالا الحمد لله الذی فضلنا علی کثیر من عباده المؤمنین؛ و ما به داوود و سلیمان، دانشی عظیم دادیم؛ و آنان گفتند: ستایش از آن خداوندی است که ما را بر بسیاری از بندگان مؤمنش برتری بخشید».
مشیت خدا
تفاوت آدمیان، در بهره مندی از فضل خدا، برخاسته از مشیت اوست.«... قل ان الهدی هدی الله ان یؤتی احد مثل ما اوتیتم او یحاجوکم عند ربکم قل ان الفضل بید الله یؤتیه من یشاء والله وسع علیم• یختص برحمته من یشاء والله ذو الفضل العظیم؛ و جز به کسی که از آیین شما پیروی می کند، (واقعا) ایمان نیاورید بگو: هدایت، هدایت الهی است! (و این توطئه شما، در برابر آن بی اثر است) (سپس اضافه کردند: تصور نکنید) به کسی همانند شما (کتاب آسمانی) داده می شود، یا اینکه می توانند در پیشگاه پروردگارتان، با شما بحث و گفتگو کنند، (بلکه نبوت و منطق، هر دو نزد شماست! ) » بگو: «فضل (و موهبت نبوت و عقل و منطق، در انحصار کسی نیست؛ بلکه) به دست خداست؛ و به هر کس بخواهد (و شایسته بداند،) می دهد؛ و خداوند، واسع (دارای مواهب گسترده) و آگاه (از موارد شایسته آن) است• هر کس را بخواهد، ویژه رحمت خود می کند؛ و خداوند، دارای مواهب عظیم است».«.. ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء والله وسع علیم؛ آنها که ایمان آورده اند می گویند: آیا این (منافقان) همانها هستند که با نهایت تأکید سوگند یاد کردند که با شما هستند؟! (چرا کارشان به اینجا رسید؟!) (آری،) اعمالشان نابود گشت، و زیانکار شدند».(بدست آوردن این امتیازات، (علاوه بر کوشش انسان) مرهون فضل الهی است که به هر کس بخواهد و شایسته ببیند میدهد.) «.. وان خفتم عیلة فسوف یغنیکم الله من فضله ان شاء ان الله علیم حکیم؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! مشرکان ناپاکند؛ پس نباید بعد از امسال، نزدیک مسجدالحرام شوند! و اگر از فقر می ترسید، خداوند هرگاه بخواهد، شما را به کرمش بی نیاز می سازد؛ (و از راه دیگر جبران می کند؛) خداوند دانا و حکیم است».«.. وان یردک بخیر فلا راد لفضله یصیب به من یشاء من عباده...؛ و اگر خداوند، (برای امتحان یا کیفر گناه،) زیانی به تو رساند، هیچ کس جز او آن را برطرف نمی سازد؛ و اگر اراده خیری برای تو کند، هیچ کس مانع فضل او نخواهد شد! آنرا به هر کس از بندگانش بخواهد می رساند؛ و او غفور و رحیم است».رجال لا تلهیهم تجـرة ولا بیع عن ذکر الله واقام الصلوة وایتاء الزکوة یخافون یومـا تتقلب فیه القلوب والابصـر• لیجزیهم الله احسن ما عملوا ویزیدهم من فضله والله یرزق من یشاء بغیر حساب. . «.. ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء والله ذو الفضل العظیم؛ به پیش تازید برای رسیدن به مغفرت پروردگارتان و بهشتی که پهنه آن مانند پهنه آسمان و زمین است و برای کسانی که به خدا و رسولانش ایمان آورده اند؛ آماده شده است، این فضل خداوند است که به هر کس بخواهد می دهد؛ و خداوند صاحب فضل عظیم است».«یـایها الذین ءامنوا اتقوا الله وءامنوا برسوله یؤتکم کفلین من رحمته ویجعل لکم نورا تمشون به ویغفر لکم والله غفور رحیم• لئلا یعلم اهل الکتـب الا یقدرون علی شیء من فضل الله وان الفضل بید الله یؤتیه من یشاء والله ذو الفضل العظیم؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! تقوای الهی پیشه کنید و به رسولش ایمان بیاورید تا دو سهم از رحمتش به شما ببخشد و برای شما نوری قرار دهد که با آن (در میان مردم و در مسیر زندگی خود) راه بروید و گناهان شما را ببخشد؛ و خداوند غفور و رحیم است• تا اهل کتاب بدانند که قادر بر چیزی از فضل خدا نیستند، و تمام فضل (و رحمت) به دست اوست، به هر کس بخواهد آن را می بخشد؛ و خداوند دارای فضل عظیم است».«ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء والله ذو الفضل العظیم؛ این فضل خداست که به هر کس بخواهد (و شایسته بداند) می بخشد؛ و خداوند صاحب فضل عظیم است». تعبیر" من یشاء" (هر کس را بخواهد) مفهومش این نیست که خدا بی حساب، فضل و مرحمت خود را به کسی می دهد، بلکه مشیت در اینجا توأم با حکمت است .
wikifeqh: تفاوت_در_فضل_خدا_(قرآن)