[ویکی فقه] پیروان ابوالحسن اشعری (۲۶۰ - ۳۲۴ ق.) اشاعره نام دارند که در برابر عقلگرایی معتزله و ظاهرگرایی حنابله در پی یافتن راهی میانه بودند.
ابوالحسن اشعری ابتدا از مدافعان اندیشه اعتزالی بود که به یکباره از اعتزال روی برتافت و با سلاح عقلگرایی معتزله کوشید تا اندیشه های اهل حدیث را بر اساس مبانی معرفتی خویش پالایش کرده، آن ها را قابل دفاع عقلانی سازد. اشعری در کتاب تفسیری و عقیدتی الابانه وفاداری خود را به روش احمد بن حنبل ابراز می دارد و در دو کتاب اللمع و استحسان الخوض فی علم الکلام این عقاید را در قالب عقلی ریخته است؛ برای مثال اشعری برای حل تعارض عقیده جبری حنابله با مسئله اختیار و نقش انسان در سرنوشت خویش به طرح نظریه کسب پرداخت، بر این اساس وی با استناد به آیات «واللّهُ خَلَقَکم وما تَعمَلون»، «هَل مِن خــلِق غَیرُ اللّهِ»، «لا یخلُقونَ شیــًا وهُم یخلَقونَ» همه افعال و اراده ها را اعم از نیک و بد به اراده الهی می داند و نسبت دادن بدی ها را به غیر خدا در حکم ثنویت و شرک می شمارد لیکن معتقد است خدا فاعل حقیقی عمل و انسان مکتسب آن است؛ امّا در عین حال خود کسب را نیز بر اساس آیه «واللّهُ خَلَقَکم وما تَعمَلون» مخلوق خدا می داند. پس از اشعری، متکلمان تفاسیر دیگری را نیز از کسب ارائه کردند امّا عده ای از دانشمندان اشعری آن را مستلزم جبر دانسته، به چالش کشیدند.
دیدگاه اشعری درباره افعال الهی
در بحث عدل الهی، اشعری بر اساس اصل حسن و قبح شرعی، افعال الهی را سراسر عدل و حکمت دانسته، معتقد است که معیارهای شناخته شده انسان ها برای عدل بر آن صدق نمی کنند. در پرتو چنین تفسیری از عدل وی تکلیف ما لایطاق را بر خداوند جایز می داند، چنان که اشعری آیه «و عَلَّمَ ءادَمَ الاَسماءَ کلَّها ثُمَّ عَرَضَهُم...» را مفید جواز تکلیف مالایطاق می داند، زیرا به ملائکه فرمان می دهد تا از اسمایی خبر دهند که آن ها را نمی دانند و بر آن قادر نیستند.
دیدگاه مفسر اشعری درباره نقش عقل
مفسر اشعری بر نقش عقل در تبیین مبانی دینی تأکید می کند؛ امّا عقل را در حدّ رفع تعارض آن با نقل و اعتقادات خویش به رسمیت می شناسد. روشن ترین مصداق آن مسئله رؤیت الهی است که مفسر اشعری از یک سو در جوامع روایی خویش با روایاتی روبه روست که به وضوح بر رؤیت الهی در قیامت تأکید می کنند و از سوی دیگر پذیرش بی چون و چرای آن را در چالش با عقل می بیند، به ویژه که مخالفان آنان با ادله گسترده عقلی چنین پنداری را رد می کنند، از این رو می کوشد تا آموزه روایی را با ادله عقلی توجیه کند. متکلمان و مفسران پس از اشعری قلمرو عقل را در تبیین اعتقادات و فهم قرآن گسترده تر ساختند و به پالایش پاره ای از عقاید اشعری پرداختند، چنان که نظریه کسب اشعری که در راستای عقلانی کردن آیات موهم جبر مطرح شد از سوی آنان به چالش کشیده شد.
نظر مفسر اشعری درباره تأویل
...
ابوالحسن اشعری ابتدا از مدافعان اندیشه اعتزالی بود که به یکباره از اعتزال روی برتافت و با سلاح عقلگرایی معتزله کوشید تا اندیشه های اهل حدیث را بر اساس مبانی معرفتی خویش پالایش کرده، آن ها را قابل دفاع عقلانی سازد. اشعری در کتاب تفسیری و عقیدتی الابانه وفاداری خود را به روش احمد بن حنبل ابراز می دارد و در دو کتاب اللمع و استحسان الخوض فی علم الکلام این عقاید را در قالب عقلی ریخته است؛ برای مثال اشعری برای حل تعارض عقیده جبری حنابله با مسئله اختیار و نقش انسان در سرنوشت خویش به طرح نظریه کسب پرداخت، بر این اساس وی با استناد به آیات «واللّهُ خَلَقَکم وما تَعمَلون»، «هَل مِن خــلِق غَیرُ اللّهِ»، «لا یخلُقونَ شیــًا وهُم یخلَقونَ» همه افعال و اراده ها را اعم از نیک و بد به اراده الهی می داند و نسبت دادن بدی ها را به غیر خدا در حکم ثنویت و شرک می شمارد لیکن معتقد است خدا فاعل حقیقی عمل و انسان مکتسب آن است؛ امّا در عین حال خود کسب را نیز بر اساس آیه «واللّهُ خَلَقَکم وما تَعمَلون» مخلوق خدا می داند. پس از اشعری، متکلمان تفاسیر دیگری را نیز از کسب ارائه کردند امّا عده ای از دانشمندان اشعری آن را مستلزم جبر دانسته، به چالش کشیدند.
دیدگاه اشعری درباره افعال الهی
در بحث عدل الهی، اشعری بر اساس اصل حسن و قبح شرعی، افعال الهی را سراسر عدل و حکمت دانسته، معتقد است که معیارهای شناخته شده انسان ها برای عدل بر آن صدق نمی کنند. در پرتو چنین تفسیری از عدل وی تکلیف ما لایطاق را بر خداوند جایز می داند، چنان که اشعری آیه «و عَلَّمَ ءادَمَ الاَسماءَ کلَّها ثُمَّ عَرَضَهُم...» را مفید جواز تکلیف مالایطاق می داند، زیرا به ملائکه فرمان می دهد تا از اسمایی خبر دهند که آن ها را نمی دانند و بر آن قادر نیستند.
دیدگاه مفسر اشعری درباره نقش عقل
مفسر اشعری بر نقش عقل در تبیین مبانی دینی تأکید می کند؛ امّا عقل را در حدّ رفع تعارض آن با نقل و اعتقادات خویش به رسمیت می شناسد. روشن ترین مصداق آن مسئله رؤیت الهی است که مفسر اشعری از یک سو در جوامع روایی خویش با روایاتی روبه روست که به وضوح بر رؤیت الهی در قیامت تأکید می کنند و از سوی دیگر پذیرش بی چون و چرای آن را در چالش با عقل می بیند، به ویژه که مخالفان آنان با ادله گسترده عقلی چنین پنداری را رد می کنند، از این رو می کوشد تا آموزه روایی را با ادله عقلی توجیه کند. متکلمان و مفسران پس از اشعری قلمرو عقل را در تبیین اعتقادات و فهم قرآن گسترده تر ساختند و به پالایش پاره ای از عقاید اشعری پرداختند، چنان که نظریه کسب اشعری که در راستای عقلانی کردن آیات موهم جبر مطرح شد از سوی آنان به چالش کشیده شد.
نظر مفسر اشعری درباره تأویل
...
wikifeqh: تفاسیر_کلامی_اشاعره