تفاسیر قرن چهارم

[ویکی فقه] قرن چهارم، قرن شکوفایی دانش و تمدن اسلامی است. در این قرن، اندیشه ها در حوزه فرهنگ اسلامی رشد شایسته ای داشته و آثار بسیاری در ابعاد مختلف نگاشته شده است. تفاسیر قرن چهارم سی و دو مورد می باشد، از جمله آنان تفسیر شیخ صدوق، ابن جنید اسکافی، ابن خالویه، ابن عقده، حسن بن موسی نوبختی، علی بن ابراهیم قمی و ... می باشد.
تفسیر الغاضری از ابوعبداللّه محمد (م ح ۳۰۰ ق) فرزند عباس بن عیسی غاضری، از اعلام شیعه، محدث و مفسر.وی ساکن غاضریه بود که زمین مسطحی است واقع در کنار نهر علقمی در نواحی کربلا. او دارای مؤلفات عدیده ای است از جمله : کتاب الملاحم، و کتاب الدعاء، و کتاب الجنة و النار.تفسیر مورد بحث به زبان عربی و به شیوه روائی است.ابوالعباس نجاشی مؤلفات وی از جمله تفسیر قرآن کریم را ضبط کرده است.
اعجاز القرآن
اعجاز القرآن از ابوعبداللّه محمد (۳۰۶ یا ۳۰۷ ق) فرزند زید واسطی، از متکلمین شیعه در عصر خویش. ابن ندیم در الفهرست به شرح حال وی پرداخته و او را بلند آوازه توصیف کرده است. تفسیر مورد بحث در یک جلد به زبان عربی و به شیوه روائی و کلامی تالیف گردیده است.شیخ آقابزرگ تهرانی این تفسیر را در الذریعة یاد کرده است و در طبقات اعلام الشیعه می نویسد که مفسر دارای تالیفی در امامت به سبک و شیوه امامیه می باشد.تفسیر دیگری نیز به نام الزمام فی علوم القرآن از واسطی ذکر کرده اند.
تفسیر فرات کوفی
تفسیر فرات کوفی اثـر شـیخ ابوالقاسم فرات (م ح ۳۰۷ ق) فرزند ابراهیم بن فرات کوفی، از مفسران شیعه در عصر غیبت صغری و محدثین امامیه.محمد الکاظم مصحح این تفسیر، در مقدمه خود یکصد و بیست و شش نفر از مشایخ وی را با ذکر سند ضبط کرده است.تـفسیر مورد بحث در یک جلد به زبان عربی مقصور بر احادیث و روایات از طریق ائمه معصومین (علیهم السّلام) و اکثر آنها در تفسیر آیاتی است که در شان نزول و فضائل حضرت امیرالمؤمنین (علیه السّلام) و خاندان عصمت و طهارت (علیهم السّلام) نازل گردیده است.اگـر مـفـسر را زیدی نخوانیم مسلما وی تحت تاثیر افکار آنها قرار داشته است و مشرب زیدی او کاملا در این تفسیر منعکس است.ولی شیخ صدوق (م ۳۸۱ ق) که با یک واسطه از فرات روایت می کند. اصرار بر امامی بودن فرات دارد و نیز بسیاری از اسناد روایات شیخ صدوق که به واسطه شیخ خود ابوالقاسم محمد بن الحسن بن سعید هاشمی کوفی نقل می نماید (و بعضی از آنها مورخ سال ۳۵۴ ق اسـت) از جـمـله در آثارش الامالی، و الخصال، و الاکمال، و معانی الاخبار، و اخبار الزهراء، این احتمال را پیش می کشد که وی نخست زیدی مذهب بوده سپس به امامیه گرویده است و روایات شـیـخ صـدوق در زمان امامی بودن اوست. یا اینکه زیدی معتدل بوده و بر اعتقادات امامیه عمل می کرده است.مسلم آن است که این تفسیر مورد قبول علمای امامیه واقع شده و یکی از منابع مهم شیعه امامیه اسـت و از مخذ تمامی مفسران شیعه در طی تاریخ تفسیر است چنانکه از منابع علامه مجلسی در بحارالانوار و شیخ حر عاملی در وسائل الشیعة و غیره است.مـفـسـر ایـن تفسیر را بر وفق سوره های قرآن کریم ترتیب داده و آغاز آن از سوره فاتحة الکتاب و پایان آن سوره الناس است.نـسخه های خطی و چاپی که امروزه از این تفسیر در دست است تمامی آنها از ابی الخیر مقداد بن علی حجازی مدنی از ابی القاسم عبدالرحمان حسنی حسینی علوی از فرات روایت گردیده است.این تفسیر نخست در سال ۱۳۵۴ ق در نجف اشرف با مقدمه شیخ محمد علی غروی اردوبادی در چاپخانه حیدریه به طبع رسیده است.سپس در قم توسط کتابخانه داوری افست گردیده است.هـمـچنین تصحیح و طبع منقحی از آن با تحقیق آقای شیخ محمد الکاظم در ۷۲۰ صفحه توسط وزارت ارشاد اسلامی در تهران تجدید چاپ گردیده است.تفسیر فرات کوفی، مقدمه.
تفسیر قمی
...