[ویکی فقه] ترجمه توحید مفضل (مجلسی). توحید مفضل بن عمر ترجمه علامه مجلسی به زبان فارسی است که در سال ۱۰۹۴ ق به دست ایشان ترجمه شده است. مصحح این کتاب آقای باقر بیدهندی می باشد و پاورقی های آن توسط آیت الله محمدتقی شوشتری انجام گرفته است. در این کتاب به بیان شگفتی های آفرینش انسان و جهان هستی پرداخته اند و از این راه به اثبات آفریدگاری حکیم و دانا پرداخته اند. در واقع این کتاب املای امام صادق علیه السّلام بر مفضل بن عمر جعفی کوفی، یکی از اصحاب سرشناس و بزرگ آن حضرت می باشد.
توحید مفضل از دیر باز مورد توجه علما و بزرگان بوده و حتی به زبان های دیگر ترجمه شده است. و برای بهره گیری فارسی زبانان علامه محمدباقر مجلسی آن را به فارسی ترجمه و نکات ارزشمندی را تحت عنوان «مترجم گوید» بدان افزوده است. می توان ترجمه مرحوم مجلسی را شرحی مختصر و «مزجی» دانست که باز شناختن سخنان شارح و متن، تنها با مقابله با اصل ممکن است. کتاب با مقدم های از مصحح آقای باقر بیدهندی در باره علوم بی کران ائمه مخصوصا امام صادق علیه السّلام که در این کتاب به روشنی نمایان است، و از مقام و بزرگداشت مفضل نزد ائمه صحبت شده است.
بررسی نظریات امام صادق
در این ترجمه مقدم های از آیت الله شوشتری نقل شده است که در آن از اهمیت و جایگاه این کتاب و بالخصوص امام صادق علیه السّلام سخن می گوید و امام را فردی دانشمند و نابغه معرفی می کند. وی مطالب این مقدمه را از کتاب مغز متفکر جهان شیعه امام جعفر صادق علیه السلام، که بیست و پنج نفر از استادان دانشگاه اروپا و امریکا اصل انگلیسی آن را نوشته اند و ذبیح الله منصوری به این اسم آن را ترجمه کرده، نقل می کند: اولین کسی که خبر به گردش زمین به دور خود داد امام صادق علیه السّلام بود، و از قول این کتاب نظریه های امام صادق علیه السّلام را که جزء اولین نظریات است، می آورد که امام صادق علیه السّلام اولین کسی است که عقیده به عناصر اربعه را که مدت یک هزار سال غیرقابل تزلزل به نظر می رسید، متزلزل کرد آن هم وقت گفتنش این نظریه را هنوز یک نوجوان نشده طفل به شمار می آمد؛ ولی نظریه مربوط به هوا را بعد از آن که به سن رشد رسید و به تدریس شروع کرد، بر زبان آورد. پریستلی با آن که اکسیژن را کشف کرد، نتوانست بفهمد که آن را می سوزاند. و (لاوازیه) با آن که قسمت هایی از خواص اکسیژن را با آزمایش استنباط کرد، نتوانست بفهمد که آن گاز ، سوزاننده آهن است؛ ولی امام صادق علیه السّلام هزار سال قبل از او به این موضوع پی برد. نظریه امام صادق علیه السّلام مبنی بر آن که تمام اجزای باد (هوا) برای تنفس ضرورت دارد، از نیمه قرن نوزدهم به بعد، تا امروز تایید شده است. یکی از نظریه های امام صادق علیه السّلام که نبوغ علمی او را به ثبوت می رساند، نظریه ای است که راجع به انتقال بیماری به وسیله بعضی از نورها، داده است. امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: (روشنائی هائی هست که اگر از یک بیمار بر یک شخص سالم بتابد ممکن است، آن شخص سالم را بیمار کند. در مباحث علمی مبحثی وجود ندارد که امام صادق علیه السّلام راجع به آن اظهار نظر نکرده باشد؛ از آن جمله راجع به نور ستارگان که گفته: در بین ستارگانی که شب می بینیم، ستارگانی هستند که آن قدر نورانی می باشند که خورشید در قبال آنها تقریبا بی نور است. آیت الله شوشتری از آن کتب در این مقدمه نقل می کند که امام صادق علیه السّلام گفت دنیا منحصر به یکی و دو تا نیست و دنیاهای متعدد وجود دارد. این گفته امروز به طور غیر قابل تردید به ثبوت می رسد، هزارها دنیا، چون دنیای خورشیدی ما از بین می رود؛ ولی کوآزر باقی می ماند. بعد از این دو مقدمه، از علامه مجلسی دیباچه ای نقل می شود که در آن علت پیدایش کتب و جریانی که بین مفصل و ابن ابی الوجاء درباره وجود خدا افتاد را نقل می کند، بعد از این مطالب، متن کتاب توحید مفضل از به زبان علامه مجلسی ترجمه می شود.
پیشینه کتاب
از این کتاب چاپ های متعدد نشر یافته است. ترجمه علامه مجلسی، غیر از چاپ حاضر چاپ دیگری نیز دارد؛ از آن جمله انتشارات رضوی، چاپ بهرام که با توضیح مختصر بعضی لغات مشکله در پاورقی و با خط آقای عبدالرحمن دلفراقی به چاپ رسیده است. در اینجا به چند شرح و ترجمه اشاره می کنیم: ۱- شرح «مولی باقر بن مولی اسماعیل کجوری تهرانی»، ۲- شرح فارسی «مولی فاضل فخر الدین ما وراء النهری» ۳- مرحوم مجلسی- رضوان الله علیه- هنگام روایت این حدیث بلند در « بحار الانوار » بسیاری از کلمات و عبارات آن را شرح کرده اند. ۴- آقای «کاظم مظفر» نیز کوشیده اند که کتاب را تحقیق کنند و با افزودن مقدمه ای مفید و پاورقی هایی سودمند تا حدودی در کار خود موفق بوده اند ۵- «اسماعیل بن حسین تبریزی»، با تخلص «تائب»، تمام توحید مفضل را در دو هزار بیت به شعر در آورده است. ۶- ترجمه «مولی محمد صالح بن محمد باقر قزوینی روغنی ۷- ترجمه «شیخ فخر الدین ترکستانی ما وراء النهری» ۸- ترجمه آقای «زین العبادین کاظمی خلخالی» ۹- ترجمه آقای «علی اصغر فقیهی»، که ترجمه کاملی از توحید مفضل نیست، بلکه مترجم کوشیده که با حذف برخی از مطالب و همراه کردن چند تصویر و قلمی نسبتا روان، نوشته ای مناسب برای «دانش آموزان» تهیه کند. ۱۰- ترجمه آقای نجف علی میرزایی به نام «شگفتی های آفرینش از زبان امام صادق (ع». به مناسبت برگزاری کنگره بزرگداشت علامه مجلسی، چاپ مصحح و تحقیق شده ای از این اثر توسط مصحح محترم عرضه شده است. در تصحیح از نسخه های خطی و چاپی مخصوصا، نسخه موجود در کتابخانه مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی رحمة الله علیه ، استفاده شده است. علاوه بر مقدمه، ویرایش صوری، تیترگذاری، فهرست های فنی لازم و استخراج آیات و روایات ، در پانوشت، اعلام کتاب به اجمال معرفی شده و پاورقی های استاد علامه طباطبایی رحمة الله علیه و مقدمه آیت الله حاج شیخ محمدتقی تستری بر این کتاب افزوده شده است. فهرست آیات، احادیث، افراد، کتاب ها و منابع در پایان کتاب ذکر شده است.
توحید مفضل از دیر باز مورد توجه علما و بزرگان بوده و حتی به زبان های دیگر ترجمه شده است. و برای بهره گیری فارسی زبانان علامه محمدباقر مجلسی آن را به فارسی ترجمه و نکات ارزشمندی را تحت عنوان «مترجم گوید» بدان افزوده است. می توان ترجمه مرحوم مجلسی را شرحی مختصر و «مزجی» دانست که باز شناختن سخنان شارح و متن، تنها با مقابله با اصل ممکن است. کتاب با مقدم های از مصحح آقای باقر بیدهندی در باره علوم بی کران ائمه مخصوصا امام صادق علیه السّلام که در این کتاب به روشنی نمایان است، و از مقام و بزرگداشت مفضل نزد ائمه صحبت شده است.
بررسی نظریات امام صادق
در این ترجمه مقدم های از آیت الله شوشتری نقل شده است که در آن از اهمیت و جایگاه این کتاب و بالخصوص امام صادق علیه السّلام سخن می گوید و امام را فردی دانشمند و نابغه معرفی می کند. وی مطالب این مقدمه را از کتاب مغز متفکر جهان شیعه امام جعفر صادق علیه السلام، که بیست و پنج نفر از استادان دانشگاه اروپا و امریکا اصل انگلیسی آن را نوشته اند و ذبیح الله منصوری به این اسم آن را ترجمه کرده، نقل می کند: اولین کسی که خبر به گردش زمین به دور خود داد امام صادق علیه السّلام بود، و از قول این کتاب نظریه های امام صادق علیه السّلام را که جزء اولین نظریات است، می آورد که امام صادق علیه السّلام اولین کسی است که عقیده به عناصر اربعه را که مدت یک هزار سال غیرقابل تزلزل به نظر می رسید، متزلزل کرد آن هم وقت گفتنش این نظریه را هنوز یک نوجوان نشده طفل به شمار می آمد؛ ولی نظریه مربوط به هوا را بعد از آن که به سن رشد رسید و به تدریس شروع کرد، بر زبان آورد. پریستلی با آن که اکسیژن را کشف کرد، نتوانست بفهمد که آن را می سوزاند. و (لاوازیه) با آن که قسمت هایی از خواص اکسیژن را با آزمایش استنباط کرد، نتوانست بفهمد که آن گاز ، سوزاننده آهن است؛ ولی امام صادق علیه السّلام هزار سال قبل از او به این موضوع پی برد. نظریه امام صادق علیه السّلام مبنی بر آن که تمام اجزای باد (هوا) برای تنفس ضرورت دارد، از نیمه قرن نوزدهم به بعد، تا امروز تایید شده است. یکی از نظریه های امام صادق علیه السّلام که نبوغ علمی او را به ثبوت می رساند، نظریه ای است که راجع به انتقال بیماری به وسیله بعضی از نورها، داده است. امام جعفر صادق علیه السّلام فرمودند: (روشنائی هائی هست که اگر از یک بیمار بر یک شخص سالم بتابد ممکن است، آن شخص سالم را بیمار کند. در مباحث علمی مبحثی وجود ندارد که امام صادق علیه السّلام راجع به آن اظهار نظر نکرده باشد؛ از آن جمله راجع به نور ستارگان که گفته: در بین ستارگانی که شب می بینیم، ستارگانی هستند که آن قدر نورانی می باشند که خورشید در قبال آنها تقریبا بی نور است. آیت الله شوشتری از آن کتب در این مقدمه نقل می کند که امام صادق علیه السّلام گفت دنیا منحصر به یکی و دو تا نیست و دنیاهای متعدد وجود دارد. این گفته امروز به طور غیر قابل تردید به ثبوت می رسد، هزارها دنیا، چون دنیای خورشیدی ما از بین می رود؛ ولی کوآزر باقی می ماند. بعد از این دو مقدمه، از علامه مجلسی دیباچه ای نقل می شود که در آن علت پیدایش کتب و جریانی که بین مفصل و ابن ابی الوجاء درباره وجود خدا افتاد را نقل می کند، بعد از این مطالب، متن کتاب توحید مفضل از به زبان علامه مجلسی ترجمه می شود.
پیشینه کتاب
از این کتاب چاپ های متعدد نشر یافته است. ترجمه علامه مجلسی، غیر از چاپ حاضر چاپ دیگری نیز دارد؛ از آن جمله انتشارات رضوی، چاپ بهرام که با توضیح مختصر بعضی لغات مشکله در پاورقی و با خط آقای عبدالرحمن دلفراقی به چاپ رسیده است. در اینجا به چند شرح و ترجمه اشاره می کنیم: ۱- شرح «مولی باقر بن مولی اسماعیل کجوری تهرانی»، ۲- شرح فارسی «مولی فاضل فخر الدین ما وراء النهری» ۳- مرحوم مجلسی- رضوان الله علیه- هنگام روایت این حدیث بلند در « بحار الانوار » بسیاری از کلمات و عبارات آن را شرح کرده اند. ۴- آقای «کاظم مظفر» نیز کوشیده اند که کتاب را تحقیق کنند و با افزودن مقدمه ای مفید و پاورقی هایی سودمند تا حدودی در کار خود موفق بوده اند ۵- «اسماعیل بن حسین تبریزی»، با تخلص «تائب»، تمام توحید مفضل را در دو هزار بیت به شعر در آورده است. ۶- ترجمه «مولی محمد صالح بن محمد باقر قزوینی روغنی ۷- ترجمه «شیخ فخر الدین ترکستانی ما وراء النهری» ۸- ترجمه آقای «زین العبادین کاظمی خلخالی» ۹- ترجمه آقای «علی اصغر فقیهی»، که ترجمه کاملی از توحید مفضل نیست، بلکه مترجم کوشیده که با حذف برخی از مطالب و همراه کردن چند تصویر و قلمی نسبتا روان، نوشته ای مناسب برای «دانش آموزان» تهیه کند. ۱۰- ترجمه آقای نجف علی میرزایی به نام «شگفتی های آفرینش از زبان امام صادق (ع». به مناسبت برگزاری کنگره بزرگداشت علامه مجلسی، چاپ مصحح و تحقیق شده ای از این اثر توسط مصحح محترم عرضه شده است. در تصحیح از نسخه های خطی و چاپی مخصوصا، نسخه موجود در کتابخانه مرحوم آیت الله العظمی مرعشی نجفی رحمة الله علیه ، استفاده شده است. علاوه بر مقدمه، ویرایش صوری، تیترگذاری، فهرست های فنی لازم و استخراج آیات و روایات ، در پانوشت، اعلام کتاب به اجمال معرفی شده و پاورقی های استاد علامه طباطبایی رحمة الله علیه و مقدمه آیت الله حاج شیخ محمدتقی تستری بر این کتاب افزوده شده است. فهرست آیات، احادیث، افراد، کتاب ها و منابع در پایان کتاب ذکر شده است.
wikifeqh: ترجمه_توحید_مفضل_(مجلسی)