تدلیس

[ویکی فقه] تدلیس (ابهام زدایی). تدلیس ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • تدلیس (فقه)، انجام کارهای نیرنگ آمیز در معامله طرفینی• تدلیس (حدیث)، پوشاندن عیب و ضعف سندِ روایت توسط راوی• تدلیس (شهر)، تَدَلّیس، یا تَدّلِس، امروزه دلس، شهری کهن در شمال الجزایر واقع در کرانۀ دریای مدیترانه
...

[ویکی فقه] تدلیس (حدیث). تدلیس در حدیث به عمل محدِّث و راوی گفته می شود که با آن عیب و ضعف سندِ روایت پوشانیده شود.
هرگاه راوی با ذکر یا حذف کلمات یا نام افرادی در سلسله سند بکوشد که ضعف سند روایت را بپوشاند یا آن را برتر از میزان وثاقت واقعی اش نشان دهد، اصطلاحاً «مدلِّس» خوانده می شود و عمل او را تدلیس می نامند.

تقسیمات تدلیس
نخستین گزارشهای عالمان علوم حدیث، حاوی تقسیمات چندگانه ای برای تدلیس است، فی المثل حاکم نیشابوری مدلِّسان را به شش دسته و خطیب بغدادی و ابن صلاح آنان را به دو دسته تقسیم کرده اند که این تقسیم بندی با اندکی تفاوت، در کتابهای بعدی مقبول افتاده و متداول گردیده است. برخی از محدّثان و مؤلفان متأخر همچون سیوطی و محمدرضا مامقانی تقسیم بندی حاکم نیشابوری را نیز به همین تقسیم دوگانه بازگردانده اند.

تدلیس اِسناد و تدلیس شیوخ
تدلیس اساساً دو گونه است: تدلیس اِسناد و تدلیس شیوخ. برخی چون ابن حَجَر عَسقَلانی و حبیب احمد کیرانوی تنها به تدلیس اسناد اشاره کرده اند و بعضی همچون هدایت حسین تدلیس در متن حدیث را نیز از موارد تدلیس شمرده اند که صحیح به نظر نمی آید، زیرا تدلیس در متن، همان حدیث مُدْرَج را ایجاد می کند. به همین دلیل، هیچکس پوشاندن عیوب متن حدیث را در ضمن تدلیسِ حدیث نیاورده است. در مقابل، برخی دیگر تدلیسهایی موسوم به قطع، عطف، سکوت، بلاد، تسویه، تجوید و مانند آن را به عنوان قسیم این دو نوع تدلیس ذکر کرده اند که می توان همچون ابن حجر عسقلانی پاره ای از آن ها را از اقسام تدلیس اسناد یا تدلیس شیوخ دانست.

← تدلیس اسناد
...

[ویکی فقه] تدلیس (شهر). تَدَلّیس، یا تَدّلِس، امروزه دلس، شهری کهن در شمال الجزایر واقع در کرانۀ دریای مدیترانه می باشد.
این شهر در °۳۶ و ´۵۵ عرض شمالی و °۳ و ´۵۵ طول شرقی در کرانۀ شرقی رودخانۀ سبائو (وادی سبائو) در ولایت تیزی وزو و در فاصلۀ حدود ۱۱۰ کیلومتری شرق شهر الجزیره جای دارد.
پیشینه تاریخی
دیرینگی این شهر به حدود ۵۰۰‘۲ سال پیش از این بازمی گردد. فنیقی ها این شهر را به منزلۀ مرکزی بازرگانی در سواحل جنوبی دریای مدیترانه بنا کردند و آن را روش ـ اوکرو (دماغۀ ماهی) می خواندند. پس از غلبۀ رومیان بر فنیقی ها در جنگ های پونیک (۲۶۴-۱۴۶ق م) این شهر به تصرف رومیان درآمد و از آن پس روسوکورو خوانده شد. در سدۀ ۵م پس از افتادن شهر به دست واندال ها، از رونق آن کاسته شد و به مدت چند سده از وضعیت آن آگاهی در دست نیست. در دورۀ فتوحات عرب ها در شمال افریقا این شهر می بایستی ویران و خالی از سکنه شده باشد، زیرا در رویدادهای این منطقه تا سدۀ ۶ق از آن نامی برده نشده است.
دیدگاه جغرافی دانان مسلمان
ظاهراً از میان جغرافیانگاران مسلمان، نخستین بار ادریسی از این شهر یاد کرده است. وی «تدلس» را از شهرهای مغرب اوسط و منزلگاه بربرها خوانده است. به گفتۀ ادریسی، تدلیس بر فراز تپه ای بنیان داشته، و دارای بارویی بلند و استوار و آثار و دیار و تفرجگاه های بسیاری بوده است و نرخ میوه ها و خوراک ها و نوشیدنی ها به سبب فراوانی چندان ارزان بوده که با دیگر جاها قابل قیاس نبوده است. همچنین پرورش گوسفند و گاو در آن جا رونق داشته، و از آن جا با نرخی ارزان به دیگر شهرها صادر می شده است. ابن سعید مغربی در سدۀ ۷ق/۱۳م تدلیس را بارکده ای مشهور در شرق بجایه، مرکز مغرب اَوسط دانسته که با شهر الجزایر (الجزیره) دیگر بارکدۀ تابع بجایه، ۵۰ میل فاصله داشته است. در سدۀ بعد نیز تدلیس جایگاه خود را به منزلۀ شهری بزرگ و دریایی، میان بجایه و الجزایر حفظ کرد. به گفتۀ ابن فضل الله عمری (د ۷۴۹ق) مملکت حفصیان از سوی غرب تا آخر حدود تدلیس امتداد داشت. دسته هایی از بربرهای زَواوه از قبیلۀ کُتامه در نواحی کوهستانی اطراف تدلیس می زیستند. تدلیس و حومۀ آن همچنین مسکن عجیسه، دیگر قبیلۀ بربر بود که دارای جمعیت زیاد بودند و در حوادث مهم حضور داشتند. به گفتۀ لئون افریقی (د ۹۵۶ق) در تدلیس ماهی بسیار صید می شد، به گونه ای که ماهی در آن جا قیمتی نداشت.
شغل اهالی تدلیس
...

[ویکی فقه] تدلیس (فقه). تدلیس، اصطلاحی در فقه و حقوق و حدیث است.
تدلیس، از ریشه دَلَس و دُلْسَة به معنای ظلمت و تاریکی، در لغت به معنای کتمان کردن و پوشاندن است. نخستین لغویان، تدلیس در بیع یا هر امر دیگری را «کتمان عیب آن» دانسته اند.
تدلیس در اسناد حدیث
ازهری تأکید می کند که تدلیس در اسناد حدیث از همین جا (در لغت) ریشه گرفته است و این سخن منطقی می نماید، زیرا با توجه به ریشه این واژه کسی که در معامله یا نقل حدیث تدلیس می کند، گویی امر را برای فرد مقابل خود تار و مشتبه می کند و حقیقت را از او پوشیده می دارد. سخن شهید ثانی نیز بر چنین رابطه ای اِشعار دارد.
معنای اصطلاحی تدلیس در فقه و حقوق
معنای اصطلاحی تدلیس در متون فقهی و حقوقی نزدیک به معنای لغوی آن، ولی از جهتی گسترده تر از آن است. در این متون، تدلیس آن است که یکی از دو طرف عقد کارهای فریبنده و نیرنگ آمیز انجام دهد، یا این کارها با آگاهی او صورت گیرد، و به سبب آن کارها، کالای مورد معامله یا شخص طرف عقد، فاقد عیب یا نقصِ موجود یا واجد کمالِ غیرموجود نمایانده شود و با اغوای طرف دیگر عقد، وی به انعقاد آن برانگیخته شود. بر این اساس، تدلیس علاوه بر پوشاندن عیب، اظهار کمالِ غیرموجود را نیز دربر می گیرد، هرچند برخی منابع آن را به همان معنای لغوی می دانند. همچنین به موجب مادّه ۴۳۸ قانون مدنی ایران، تدلیس عملیاتی است که موجب فریب طرف معامله شود. در برخی منابع فقهیِ اهل سنّت و شماری از قوانین برخی کشورها، در این زمینه اصطلاحاتی دیگر مانند تلبیس، تغریر و خِداع به کار رفته است، ولی در فقه شیعه و برخی مذاهب عامه، بویژه فقه حنبلی، اصطلاح تدلیس متداولتر است.
تدلیس از دیدگاه فقها
...

تَدْلیس
(در لغت به معنای فریب کاری و گول زدن و گمراه کردن) در اصطلاح، اظهار نادرست و کذب در جریان مذاکره یک قرارداد که طرف مقابل را به انعقاد و امضای قرارداد ترغیب می کند. به موجب مادۀ ۴۳۸ قانون مدنی عملیاتی است که موجب فریب طرف معامله شود. نتیجۀ تدلیس در معامله آن است که طرف فریب خورده، بعد از آگاهی یافتن به موضوع، حق و اختیار فسخ معامله را پیدا می کند که آن را اصطلاحاً خیار تدلیس گویند. اختیار فسخ معامله در اثر تدلیس، فوری است و طرف فریب خورده باید بعد از علم به قضیه، قصد خود بر فسخ معامله را بدون تأخیر به طرف مقابل اعلام کند. این که چه عملیاتی موجب فریب و تدلیس است، موکول به عرف است. مثلاً نامرغوب بودن کالایی که در تلویزیون تبلیغ می شود، تدلیس نیست، اما اگر باعث گول خوردن خریدار شود یا موضوع را دگرگون جلوه دهد تدلیس است؛ همچنین است اگر مدیر شرکتی که در شرف ورشکستگی است، با نشان دادن ترازنامۀ غیرواقعی و اظهارات خلاف واقع کسی را فریب دهد و سهام شرکت را به او بفروشد. تدلیس در معامله در دو مورد خصلت کیفری می یابد و علاوه بر ایجاد حق فسخ برای طرف مقابل، مرتکب را مستوجب مجازات می سازد. یکی آن که اگر شخصی که عهده دار انجام معامله یا ساختن چیزی یا نظارت بر امری برای هر یک از ادارات و سازمان ها یا شرکت های دولتی یا وابسته به دولت یا نهادهای انقلابی است، به واسطۀ تدلیس در معامله از جهت تعیین مقدار یا صفت یا قیمت یا تقلب در ساختن آن چیز، نفعی برای خود یا دیگری تحصیل کند. طبق مادۀ ۵۹۹ قانون مدنی اسلامی علاوه بر جبران خسارت به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم می شود؛ دوم، تدلیس در نکاح است مانند این که یکی از زوجین قبل از عقد ازدواج طرف را به امور واهی از قبیل داشتن تحصیلات عالی یا تمکن مالی یا شغل و موقعیت اجتماعی یا مجردبودن فریب دهد و عقد نکاح برمبنای هر یک از آن ها واقع شود که مجازات آن شش ماه تا دو سال حبس است (مادۀ ۶۴۷ قانون مدنی اسلامی).