تحقیر در کلام نبوی

[ویکی فقه] خداوند میان مسلمانان اخوت برقرار کرده و برای استقرار و دوام آن به اموری فرمان داده و از آن چه که این رابطه را تباه می نماید، نهی کرده است؛ از جمله چیزهایی که این پیوند را سست و گسسته می سازد، تحقیر و خوار شمردن دیگران است. پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) کسی را تحقیر نمی کردند و مسلمانان را نیز از تحقیر مردم برحذر می داشتند.
در سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) تعامل و برخورد با مردم بر مبنای عزت و کرامت صورت می گرفت و کرامت مداری شان در زندگی تا بدان پایه بود که آن حضرت (صلی الله علیه و آله وسلّم) از هر صورت و سیرتی که نمادی از زیر پا گذاشتن کرامت و حرمت مردمان و تحقیر شخصیت ارجمند انسانها در آن وجود داشت، برائت می جست و آن را رسماً زیر پا می گذاشت. نقل شده ایشان در طول ایام حیاتشان اجازه دست بوسی و پابوسی به کسی ندادند و هیچ گاه مردم را هر چند بی بضاعت و تنگدست، با دیده حقارت ننگریست؛ دعوت بندگان را می پذیرفت. دعوتی که غذای سفره اش گاه به نانی جوین و دنبه ای بوناک شده خلاصه شده بود؛ اما هرگز کسی را بخاطر آن چه که از او دعوت به عمل آورده بود، تحقیر نکرد؛ برای احترام به اصحاب، آنان را به کنیه صدا می زد و آنان را به نامی می خواند که بیشتر دوست می داشتند. ایشان (صلی الله علیه و آله وسلّم) اسامی و کنیه های حقارت آور و نامناسب مسلمانان را تغییر می دادند (در منابع تاریخی و رجالی از افراد بسیاری نام برده شده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) اسامی نامناسب شان را به اسامی زیبا تغییر دادند من باب نمونه حضرت (صلی الله علیه و آله وسلّم) نام بره بنت حارث را به جویریه و اسامی عبدالعزی بن صفوان و عبدنهم بن صفوان را به ترتیب به عبدالله و عبدالرحمن و عبدالعزی بن عبدالله را به عبدالرحمن و....تغییر نام دادند.) و برای کسانی که کنیه نداشتند، کنیه قرار می دادند؛ مردم نیز به همان کنیه صدایشان می زدند؛ حضرت (صلی الله علیه و آله وسلّم) برای زنان و کودکان نیز کنیه قرار می دادند. ایشان در طول ایام حیاتشان هرگز مسلمانی را نفرین نکرد و به کسی ناسزا نگفت و دشنام نداد و خدمتکار یا همسری را نزد. در محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) کسی حقیر شمرده نمی شد و در مجلسش آبروی کسی ریخته نمی شد و مسکینی به خاطر تهیدستی و یا بیماری اش کوچک شمرده نمی شد؛ هر آنچه را که خدا حقیر می دانست، او نیز حقیر می شمرد. می فرمود: «هر کس مرد یا زن مؤمنی را به سبب تهیدستی یا کم بضاعتی خوار و حقیر شمارد خداوند متعال در روز قیامت او را انگشت نمای مردم ساخته، رسوایش می کند.» ایشان (صلی الله علیه و آله وسلّم) مسلمانان را نیز از تحقیر مردم برحذر داشته می فرمود: «مبادا فردی از مسلمانان را کوچک بشمارید و تحقیر کنید، چرا که کوچک آنان نیز نزد خداوند بزرگ است.» هم چنین می فرمود: «برای مرد همین شر بس که برادر مسلمان خویش را تحقیر کند.» ایشان بزرگترین گردن فرازی و تکبر را خوار شمردن مخلوق می دانستند و می فرمودند: «ان اعظم الکبر غمص الخلق و سفه الخلق.»
سرزنش دیگران
از زشت ترین اوصاف و حالاتی که نفس آدمی، می تواند بدان مبتلا گردد خصلت زشت سرزنش و نکوهش دیگران به سبب گرفتاری و مصیبت وارده به آنان است. در سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) سرزنش و نکوهش مذمومی از سوی ایشان گزارش نشده است؛ نقل شده ایشان نسبت به مردم از سه چیز به شدت پرهیز داشتند: «کسی را نکوهش و سرزنش نمی فرمود و لغزش های کسی را جستجو نمی نمود و عیب کسی را پی نمی گرفت.» هیچ گاه کسی را در حضور آن حضرت (صلی الله علیه و آله وسلّم) سرزنش نکردند جز آن که می فرمود: «رهایش کنید و به او کاری نداشته باشید» انس بن مالک نقل کرد:«ده سال خدمتگزاری رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) را کردم، در این مدت هرگز دشنامم نداد تنبیه ام نکرد، سرزنشم ننمود و برایم چهره درهم نکشید و در کاری که مرا فرمان داده بود و من کوتاهی کرده بودم، مؤاخذه ام نکرد؛ زمانی که یکی از اهل خانه وی، مرا به سبب کاری مورد مؤاخذه قرار می داد آن حضرت (صلی الله علیه و آله وسلّم) می فرمود: رهایش کن که اگر شدنی بود، انجام گرفته بود.» ایشان مسلمانان را نیز از سرزنش و ملامت دیگران برحذر داشته فرمودند: «هر کس مؤمنی را به چیزی (به خاطر گناهی) ملامت کند نمیرد تا آن که خودش مرتکب آن کار شود.»