تجسم اعمال در قیامت

[ویکی فقه] مساله تجسم اعمال از مسایل مربوط به جهان پس از مرگ است. این مساله، گرچه شاخه ای از کیفر و پاداش اخروی است، ولی در بحث شهود و گواهان قیامت نیز می تواند راه گشا باشد؛ زیرا هرگاه کردار انسان گناهکار در سرای دیگر تجسم یابد، خود بهترین شاهد و گواه بر جرم بوده و راه هرگونه انکار را بر او می بندد. به همین دلیل، این بحث را پس از بحث های گوناگون قیامت یادآور می شویم.
مقصود از تجسم اعمال چیست؟مقصود از «تجسم» یا «تمثل» این است که آنچه انسان در این جهان انجام داده است، در جهان دیگر به صورتی متناسب با آن جهان نمودار گردد. و به عبارت دیگر: پاداش ها و کیفرها، نعمت ها و نقمت ها، شادمانی و سرور، درد و شکنجه های اخروی، همه و همه همان حقایق اعمال دنیوی انسان ها است که در حیات اخروی خود را نشان می دهند.و به دیگر سخن: هر کرداری که انسان انجام می دهد، خواه خوب باشد و خواه بد، یک صورت دنیوی دارد که ما آن را مشاهد می کنیم، و یک صورت اخروی که هم اکنون در دل و نهاد عمل نهفته است، و روز رستاخیز پس از تحولات و تطوراتی که در آن رخ می دهد، شکل کنونی و دنیوی خود را از دست داده و با واقعیت اخروی خود جلوه می کند، و موجب لذات و شادمانی، و یا عامل آزار و اندوهی می گردد.بنابراین، اعمال نیک این جهان در روزگار رستاخیز تغییر شکل داده و به صورت نعمت های بهشتی درخواهد آمد، چنانکه اعمال به صورت آتش و زنجیر و انواع عذاب نمودار خواهند شد.در کنار بحث «تجسم اعمال» که غالبا ناظر به کردارهای مربوط به اعضای انسان است، مساله دیگری مطرح می شود که از آن به تبلور یا تجسم نیتها و ملکات نفسانی تعبیر می شود، و مقصود این است که صورت حقیقی انسان بستگی به همان نیت ها، خصلت ها و ملکات نفسانی او دارد، و براین اساس، اگر چه انسان ها از نظر صورت ظاهری یکسانند، ولی از نظر صورت باطنی یعنی خصلتها و ملکات، انواع یا اصناف گوناگونی دارد.حکیم سبزواری (رحمة الله علیه) در این باره می گوید:«انسان به اعتبار اخلاق و ملکاتش یا فرشته است، یا حیوان، یا درنده، و یا شیطان. بنابراین، اگر چه انسان از نظر صورت دنیوی یک نوع بیش نیست، ولی از نظر صورت اخروی چهار نوع خواهد بود؛ زیرا اگر شهوت و غضب بر او غلبه کند و کارهای او پیوسته از این دو غریزه صادر گردد، صورت اخروی او حیوان و درنده خواهد بود، و اگر اخلاق پسندیده در نفس او رسوخ کرده باشد، به صورتهای زیبای بهشتی تمثل خواهد یافت.» (فـباعتبـار خـلقه الانسان ملک او اعـجبم او شـیطان فهو و ان وحد دنـیا وزعا اربـعة عقـبی فـکان سبعا بهیمة مع کون شهوة غضب شیمتة و ان علیه قد غلب مکر فـشیطان و اذ سـجیة سـنـة فـصور بـهیـة.)
تجسم اعمال در آیات قرآن
تجسم اعمال یک حقیقت قرآنی است که در آیات متعدد نمونه هایی از این آیات را یادآور می شویم:۱. «یوم تجد کل نفس ما عملت من خیر محضرا و ما عملت من سوء تود لو ان بینها و بینه امدا بعیدا؛ روزی که هر انسانی هر کار نیکی که انجام داده است، نزد خود حاضر می یابد، و هر کار بدی را که انجام داده است نیز حاضر و آماده می یابد، و آرزو می کند که میان او و آن عمل ناروا فاصله مکانی یا زمانی بسیاری وجود می داشت». (و او آن عمل ناروا را که در دنیا انجام داده است در قیامت مشاهده نمی کرد). (نظیر این آیه است آیه «و وجدوا ما عملوا حاضرا و لا یظلم ربک احدا» و آیه «علمت نفس ما احضرت») ۲. «ان الذین یکتمون ما انزل الله من الکتاب و یشترون به ثمنا قلیلا اولئک ما یاکلون فی بطونهم الا النار...؛ کسانی که به خاطر به دست آوردن مالی اندک، آیات الهی را کتمان می کنند، چیزی جز آتش در شکم خود جای نمی دهند».۳. «ان الذین یاکلون اموال الیتامی ظلما انما یاکلون فی بطونهم نارا و سیصلون سعیرا؛ آنان که از روی ستم اموال یتیمان را می خورند، در حقیقت آتش می خورند، و در آینده وارد دوزخ خواهند شد».این دو آیه شریفه آشکار بیانگر آن است که آنچه افراد از راه کتمان حقایق الهی و یا از راه ستم بر یتیمان به دست می آورند، در حقیقت آتش درون خود جای می دهند. شکی نیست که صورت ظاهری و دنیوی اموال یاد شده آتش نیست، بلکه به صورت انواع لذت های دنیوی نمایان می شوند بنابراین، باید بگوییم: این گونه اموال صورت دیگری دارد که اکنون از چشم ظاهربین انسان پوشیده است، ولی در سرای دیگر که پرده ها بالا می رود و حقایق پنهان آشکار می گردد، چنانکه قرآن کریم در جای دیگر می فرماید: «یوم تبلی السرائر» چهره واقعی این اعمال نمایان می گردد، و آن چیزی جز آتش و عذاب خداوندی نیست.۴. «یوم تری المؤمنین و المؤمنات یسعی نورهم بین ایدیهم و بایمانهم؛ روزی که مردان و زنان با ایمان را می بینی که نور وجود آنان در پیشاپیش و جانب راست آنان در حرکت است».آنچه از ظاهر این آیه شریفه استفاده می شود این است که در قیامت، وجود انسان های با ایمان به صورت منبع نوری در می آید و این نور، پیش رو و اطراف آنان را روشن می سازد. اکنون باید دید آنان، این نور را از کجا آورده اند؟ پاسخ این سؤال را می توان از گفتار خود آنان به دست آورد؛ زیرا آنگاه که منافقان از آنان درخواست می کنند که اندکی درنگ نمایند، تا این گروه نیز در پرتو نور آنان حرکت نمایند، به منافقان می گویند:«ارجعوا وراءکم فالتمسوا نورا؛ به عقب (دنیا) باز گردید و برای خود نور به دست آورید».
← منظور از نور
اگر چه تجسم اعمال بسی فراتر و عمیق تر از تبدل ها و تحول های عالم طبیعت است، اما برای تقریب به ذهن می توان از قانون تبدل ماده به انرژی، و تبدل انرژی به ماده که یکی از قوانین مسلم علمی است، در این باره کمک گرفت؛ زیرا طبق این قانون، و با توجه به این که حقیقت کار و عمل انسان از نظر علمی چیزی جز تبدل ذخایر مادی به انرژی نیست، می توان چنین نتیجه گرفت:۱. حقیقت کار در انسان عبارت است از تبدل ماده به انرژی.۲. مقدار انرژی از نظر علم همیشه ثابت است، و فقط صورت های آن تغییر می یابد.۳. ماده و انرژی دو چهره یک واقعیت می باشند.۴. همان گونه که ماده به انرژی تبدیل می شود، انرژی نیز در شرایط خاصی به ماده مبدل می گردد.بنابراین، از نظر علم جدید، تبدل یافتن اعمال انسان در جهان دیگر به ماده دیگر امری ممکن و قابل قبول است، در نتیجه علم تجربی نیز به گونه ای تجسم اعمال را تایید می کند. در پایان، یادآور می شویم که اعتقاد به تجسم اعمال با وجود پاره ای پاداشها یا کیفرهای قراردادی که متناسب با نوع اعمال و بر اساس علم و حکمت الهی مقرر گردیده است، منافات ندارد؛ زیرا اگر از هرگونه پیش داوری بپرهیزیم و صرفا با استناد به آیات قرآن و روایات در این باره داوری کنیم، باید هر دو گونه پاداش و کیفر را پذیرا باشیم.چنانکه اعتقاد به تجسم اعمال با مسئله شفاعت که از ضروریات شریعت اسلام است نیز منافات ندارد؛ زیرا همان گونه که در این جهان قوانین الهی از طریق اسباب و علل ویژه عمل می کنند، در سرای آخرت نیز چنین است و هیچ اشکالی ندارد که شفاعت به عنوان یک علت و سبب قوی تر، در موارد خاص تجسم اعمال غلبه نماید، همان گونه که اسباب و علل طبیعی نیز گاهی یکدیگر را خنثی می سازند.به عبارت دیگر: همان گونه که توبه قبل از فرا رسیدن مرگ، مانع از تجسم و تمثل گناه در سرای دیگر می شود، شفاعت نیز در جهان دیگر از موانع تجسم عمل به شمار می رود.

[ویکی فقه] تجسم اعمال در قیامت (قرآن). طبق آیات قرآن همه اعمال انسان فردای قیامت در مقابلش مجسم می شوند و برای دیگران نیز قابل روئت می باشد.
تجسم و ظهور تمامی اعمال آدمی،در قیامت ظهور پیدا می کند که در قرآن هم خداوند می فرماید:فکیف اذا جمعنـهم لیوم لا ریب فیه ووفیت کل نفس ما کسبت وهم لایظـلمون.پس چه گونه خواهند بود هنگامی که آنها را برای روزی که شکّی در آن نیست (= روز رستاخیز ) جمع کنیم، و به هر کس، آنچه (از اعمال برای خود) فراهم کرده، بطور کامل داده شود؟ و به آنها ستم نخواهد شد (زیرا محصول اعمال خود را می چینند). .قرآن مجید در سومین و آخرین آیه مورد بحث ، خط بطلان بر تمام این ادعاهای واهی و خیالات باطل میکشد و می گوید: ((پس چگونه خواهد بود هنگامی که آنها را در روزی که در آن شکی نیست جمع کنیم ، و به هر کس آنچه را به دست آورده داده شود و به آنها ستم نخواهد شد)) (فکیف اذا جمعناهم لیوم لا ریب فیه و وفیت کل نفس ما کسبت و هم لا یظلمون ).آری در آن روز همه در دادگاه عدل الهی حاضر خواهند شد، و هر کس نتیجه کشته خود را درو می کند، و اعمال هر کس به او تسلیم می شود و مجازات آنها هر چه باشد هرگز ظالمانه نیست زیرا محصول اعمال خود آنها است ، و آن روز است که می فهمند هیچ امتیازی بر دیگران ندارند و عدل الهی همه را شامل می شود. ویوم نحشرهم جمیعا... • هنالک تبلوا کل نفس مآ اسلفت..(به خاطر بیاورید) روزی را که همه آنها را جمع می کنیم، سپس به مشرکان می گوییم: «شما و معبودهایتان در جای خودتان باشید (تا به حسابتان رسیدگی شود!)» سپس آنها را از هم جدا می سازیم (و از هر یک جداگانه سؤال می کنیم). و معبودهایشان (به آنها) می گویند: «شما (هرگز) ما را عبادت نمی کردید!» •در آن جا، هر کس عملی را که قبلاً انجام داده است، می آزماید. و همگی بسوی «اللّه» -مولا و سرپرستِ حقیقی خود- بازگردانده می شوند؛ و چیزهایی را که بدروغ همتای خدا قرار داده بودند، گم و نابود می شوند! . وان کلا لما لیوفینهم ربک اعمــلهم انه بما یعملون خبیر.و پروردگارت اعمال هر یک را بی کم و کاست به آنها خواهد داد؛ او به آنچه عمل می کنند آگاه است! لیجزی الله کل نفس ما کسبت ان الله سریع الحساب.تا خداوند هر کس را، هر آنچه انجام داده، جزا دهد! به یقین، خداوند سریع الحساب است! (. آیه مزبور با توجه به اسناد «ما کسبت» به «کل نفس»، ظهور در این جهت دارد که جزای هر فردی عین همان عملی است که در دنیا انجام داده است، اگرچه صورت آن تغییر کرده باشد.) یوم تاتی کل نفس تجـدل عن نفسها وتوفی کل نفس ما عملت وهم لایظـلمون.(به یاد آورید) روزی را که هر کس (در فکر خویشتن است؛ و تنها) به دفاع از خود برمی خیزد؛ و نتیجه اعمال هر کسی، بی کم و کاست، به او داده می شود؛ و به آنها ظلم نخواهد شد! و وضع الکتـب... ووجدوا ما عملوا حاضرا..و کتاب (= کتابی که نامه اعمال همه انسانهاست )در آن جا گذارده می شود، پس گنهکاران را می بینی که از آنچه در آن است، ترسان و هراسانند؛ و می گویند: «ای وای بر ما! این چه کتابی است که هیچ عمل کوچک و بزرگی را فرونگذاشته مگر اینکه آن را به شمار آورده است؟! و (این در حالی است که) همه اعمال خود را حاضر می بینند؛ و پروردگارت به هیچ کس ستم نمی کند. . ونضع الموزین القسط لیوم القیـمة فلاتظـلم نفس شیـا وان کان مثقال حبة من خردل اتینا بها وکفی بنا حـسبین.ما ترازوهای عدل را در روز قیامت برپا می کنیم؛ پس به هیچ کس کمترین ستمی نمی شود؛ و اگر بمقدار سنگینی یک دانه خردل (کار نیک و بدی) باشد، ما آن را حاضر می کنیم؛ و کافی است که ما حساب کننده باشیم! (برداشت یاد شده مبتنی بر این است که از «اتینا بها» معنای ظاهر آن اراده شده باشد.) .
← ترازوهای عدالت
تجسم عمل انسان در فردای قیامت، قابل مشاهده برای دیگران می باشد و همه این تجسم اعمال را مشاهده می کنند:وان لیس للانسـن الا ما سعی• وان سعیه سوف یری.و اینکه برای انسان بهره ای جز سعی و کوشش او نیست، •و اینکه تلاش او بزودی دیده می شود، .((و آیا خبر ندارد که سعی و کوشش او به زودی دیده می شود))؟! (و ان سعیه سوف یری ).نه تنها نتیجه های این سعی و تلاش ، چه در مسیر خیر باشد یا شر، بلکه خود اعمال او، در آن روز در برابرش آشکار می شود.
موجبات مشاهده اعمال
تیزبینی انسان و زوال غفلت در قیامت، موجب مشاهده اعمال تجسم یافته خویش می شود طبق این آیه قرآن:لقد کنت فی غفلة من هـذا فکشفنا عنک غطـاءک فبصرک الیوم حدید.(به او خطاب می شود:) تو از این صحنه (و دادگاه بزرگ) غافل بودی و ما پرده را از چشم تو کنار زدیم، و امروز چشمت کاملاً تیزبین است! (مشارالیه «هذا» چیزی است که شخص در آخرت ، مشاهده و معاینه می کند و آن از هم گسیختگی سبب ها و از بین رفتن اشیاء و بازگشت آنها به سوی خدای یکتای قهار است اگرچه در دنیا هم جلوی چشمش بود.)(اما تعلق خاطر او به اسباب، او را از دیدن آن غافل ساخته بود.)